Πληροφορίες
Για οικισμό με το ίδιο όνομα δείτε το λήμμα: Χρυσοβίτσα (αποσαφήνιση)
Η Χρυσοβίτσα, είναι πεδινό χωριό στο νομό Αιτωλοακαρνανίας με υψόμετρο 120 μέτρα. Bρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της τέως επαρχίας Βόνιτσας και Ξηρομέρου. Το χωριό είναι πυκνοχτισμένο στην ανατολική πλευρά του υψώματος Αλογοβούνι σε υψόμετρο 120 μ. από τη θάλασσα, ενώ απέχει 17 χλμ. από τον Αστακό, 41 χλμ. από το Αγρίνιο και 45 χλμ. από το Μεσολόγγι. Ετυμολογία Το όνομα του χωριού ο Ληκ το αναφέρει Χρυσοβίτσι, ο Πουκεβίλ Χρυσοβίτζα και στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στον πίνακα των Δήμων το 1837, προφανώς από λάθος, γράφτηκε Χρυσοβίστα. Τελικά επικράτησε Χρυσοβίτσα. Ο Γερ. Η. Παπατρέχας θεωρεί ως πολύ αφελή τον μύθο περί βασίλισσας Χρυσοβίτσας και γράφει για την ετυμολογία του ονόματος: «Οι κάτοικοι ερμηνεύουν το όνομα ως σημαίνον τον “χρυσούν τόπον”, δηλ. τον πολύ γόνιμον και με ήπιον κλίμα.
Γεωγραφία
Η Χρυσοβίτσα Ξηρομέρου βρίσκεται νοτιοδυτικά από τη λίμνη Οζερός, επάνω στην επαρχιακή οδό Μαχαιρά - Προδρόμου. Το χωριό απέχει 16 χλμ. ΒΑ. από τον Αστακό, 33 χλμ. ΒΔ. από το Αιτωλικό και 36,5 χλμ. Δ. από το Αγρίνιο. Είναι αμφιθεατρικά κτισμένο στις ανατολικές πλαγιές του υψώματος Αλογοβούνι. Οι κάτοικοί του ασχολούνται με τη καλλιέργεια σιτηρών, τριφυλλιού, καλαμποκιού, καπνών και φακής καθώς και με την κτηνοτροφία.
Ιστορία
Οι πρώτες γραπτές αναφορές για κατοίκηση της Χρυσοβίτσας ξεκινούν το 1521, την περίοδο της τουρκοκρατίας, όταν κατοικείτο από 89 οικογένειες. Το 1802 ο Γάλλος περιηγητής Φρανσουά Πουκεβίλ αναφέρει να κατοικείται από 7 οικογένειες. Στα ανατολικά του χωριού, στη τοποθεσία "Κάστρο" ή "Ψηλορράχη", έχουν βρεθεί τα ερείπια αρχαίας πόλης που ταυτίζεται με τα αρχαία Κόροντα.
Αρχαία Κόροντα
Στη θέση απέναντι από το χωριό, σ’ ένα κωνοειδές ύψωμα, γνωστό σαν Κάστρο, ήταν χτισμένα τ’ αρχαία Κόροντα, των οποίων η ακρόπολη σώζεται ανατολικά και σε απόσταση 1,5 χλμ. από το σημερινό χωριό. Η ονομασία είναι προελληνική και βρέθηκαν όστρακα της Μεσολιθικής εποχής (1900-1580 π.Χ.). Οι δύο θολωτοί τάφοι που βρέθηκαν από τον Γ. Σωτηριάδη το 1908 ανήκουν στην Υστεροελλαδική εποχή (1425-1100 π.Χ.). Σώζονται τα κυκλώπεια τείχη της πόλης κι έχουν βρεθεί αρχαίοι τάφοι με σημαντικά ευρήματα, αφού ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις του κοινού των Ακαρνάνων. Όλα αυτά μαρτυρούν την ύπαρξη της πόλης από την προϊστορική εποχή, όπως και το προελληνικό όνομά της. Το τείχος της, από τα πλέον ενδιαφέροντα και σε καλή, οπωσδήποτε, κατάσταση, είναι από τα καλύτερα δείγματα Ακαρνανικής τειχοποιίας. Όλα αυτά συνηγορούν υπέρ της χρονολόγησης της πόλης γύρω στα 1800 π.Χ. Πάνω στην αρχαιολογική πόλη θεμελιώθηκε η ιστορική πόλη, την οποία αναφέρει και ο Θουκυδίδης (Β΄ 102,1), όταν στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου εκδιώχθηκε η Σπαρτιατόφιλη μερίδα με την βοήθεια των Αθηναίων και κατέλαβε την αρχή ο Κύνης ο Θεολύτου. Αργότερα αναφέρεται σαν στρατηγός των Ακαρνάνων ο Νίκαιος του Εχε… από τα Κόροντα. Πλήθος επιτύμβιες στήλες διασώζουν ωραία ονόματα Κορονταίων και αρκετές απ’ αυτές έχει δημοσιεύσει και σχολιάσει ο Γερμανός Κλάφφεμπαχ στο Κόρπους των αιτωλικών επιγραφών. Μακάρι κάποτε να πραγματοποιηθεί μια ευρύτερη ανασκαφική εργασία, ίσως πολλά μας φανερώσει. Τέλος, σχετικά με την Αρχαία Κόροντα έχουν βρεθεί δύο επιγραφές που χρονολογούνται το 216 και 207 π.Χ. αντίστοιχα. Η πρώτη αναφέρεται για τον τρόπο λειτουργίας και τα προβλήματα του ιερού του Απόλλωνα στο Άκτιο, το οποίο ήταν το θρησκευτικό κέντρο των Ακαρνάνων, ενώ η δεύτερη σε αντιπροσωπεία των Μαγνήτων, που πήγε στην Ακαρνανία με σκοπό να καλέσει τους Ακαρνάνες να συμμετάσχουν σε εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν της θεάς Άρτεμις και να κηρύξουν ανακωχή των πολεμικών επιχειρήσεων. Εκκλησίες του χωριού Άγιος Γεώργιος: Είναι ο ενοριακός ναός του χωριού και είναι χτισμένος από το 1900 στην πλατεία, στο μέρος όπου παλαιότερα υπήρχε νεκροταφείο. Η μικρή εκκλησία επεκτάθηκε δύο φορές με δωρητή τον τσέλιγκα του οικισμού Νούσα. Αργότερα προστέθηκαν δύο μεγάλα καμπαναριά. Η εκκλησία είναι ρυθμού βασιλικής και στο εσωτερικό της είχε ζωγραφισμένες αξιόλογες λαϊκές τοιχογραφίες. Άγιος Κωνσταντίνος: Βρίσκεται βόρεια, έξω από το χωριό, κοντά στα σύνορα με την κοινοτική περιφέρεια του Μαχαιρά. Το έχτισε η οικογένεια Γιώτη το 1960. Λειτουργείται στις 21 Μαΐου. Άγιος Δημήτριος: Βρίσκεται στη δεξιά άκρη του χωριού σε μια τοποθεσία γεμάτη δέντρα και πράσινο. Χτίστηκε το 1931 από την οικογένεια Βασίλη Χρόνη. Λειτουργείται στις 26 Οκτωβρίου. Αγία Τριάδα: Είναι μεγάλη εκκλησία χτισμένη το 1916 με δαπάνη των ενοριτών στην ομώνυμη τοποθεσία δίπλα από το σχολείο. Έρχεται πρώτη σε χωρητικότητα, ξεπερνώντας τον Αϊ Γιώργη. Γιορτάζει την Τρίτη του Πάσχα και του Αγίου Πνεύματος. Άγιος Γεράσιμος: Το εκκλησάκι χτίστηκε από την οικογένεια Παπαδημητρίου το 1910 στην κορυφή του χωριού μέσα σ’ ένα δασύλλιο με ελιές. Λειτουργείται στις 20 Οκτωβρίου. Αγία Βαρβάρα: Εκκλησάκι χτισμένο το 1915 από την οικογένεια Γκόλια λίγο έξω από το χωριό στην αριστερή πλευρά του δρόμου που πάει για τον κάμπο. Για το χτίσιμό της διέσωσε μια ωραία παράδοση ο λαογράφος Μενέλαος Καραμεσίνης. Λειτουργείται στις 4 Δεκεμβρίου. Άγιοι Ταξιάρχες: Το ξωκλήσι είναι χτισμένο το 1990 με δαπάνη Δημητρίου και Αθηνάς Παύλου. Βρίσκεται ανατολικά του χωριού σε απόσταση 2 περίπου χιλιομέτρων, δίπλα από ερείπια παλαιότερης εκκλησίας. Λειτουργείται στις 8 Νοέμβρη. Άγιος Αθανάσιος: Είναι χτισμένος το 1905 από τους αδελφούς Μπουκουβάλα πάνω σ’ ένα ύψωμα κοντά στο Σορόκι και θεμελιωμένος πάνω σε ερείπια αρχαίου δωρικού ναού. Είναι ο πολιούχος άγιος, γιορτάζει στις 2 Μαΐου, οπότε γίνεται και το πανηγύρι του χωριού. Για ένα διάστημα ήταν κι η εκκλησία του οικισμού Στουρνάρι. Προφήτης Ηλίας: Βρίσκεται νότια εννέα (9) χιλιόμετρα έξω από το χωριό. Χτίστηκε το 1910 από την οικογένεια Τσόμπου πάνω σ’ ένα λοφίσκο απ’ όπου βιγλίζει τον κάμπο και το Λεσίνι. Λειτουργείται στις 20 Ιουλίου.
Διοικητικά
Ως κοινότητα συστάθηκε για πρώτη φορά το 1912 με το ΦΕΚ 261Α - 31/08/1912 με απόσπαση του οικισμού Χρυσοβίτσα από το δήμο Αστακού και ο οποίος ορίστηκε ως έδρα της κοινότητας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, αποτελεί τη τοπική κοινότητα Χρυσοβίτσης που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Αστακού του Δήμου Ξηρομέρου και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 287 κατοίκους. Πρόεδρος της Κοινότητας Χρυσοβίτσας από την 1η Ιανουαρίου 2024, είναι ο Ταξιάρχης Γαντζούδης.
Διατελέσαντες Πρόεδροι Τοπικής Κοινότητας (1998 - μέχρι σήμερα)
Αριστείδης Σάββας (1998 - 2006 Σπυρίδων Ζορμπάς (2006 - 2014) Ιωάννης Χρόνης (2014 - 2023) Ταξιάρχης Γαντζούδης (2024 - σήμερα)
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Η Χρυσοβίτσα από τον ιστότοπο του Δήμου Ξηρομέρου "Αρχαία Κόροντα" από την Ηλεκτρονική πλοήγηση μνημείων Αιτωλοακαρνανίας και Αχαϊας Δύο επιγραφές για τα Κόροντα από το https://dragamesto.blogspot.gr
