Το Πιτυός, είναι χωριό της Περιφερειακής Ενότητας Χίου στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, επάνω στη νήσο Χίο, στο βόρειο τμήμα της, με πληθυσμό 257 κατοίκων (απογραφή 2011). Είναι κτισμένο σε μεσοσταθμικό υψόμετρο 450 μέτρα (κέντρο οικισμού 440) πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, σε οδική απόσταση 27 χιλιομέτρων βόρεια από την πόλη της Χίου.

Γεωγραφία-δημογραφία

Οι γεωγραφικές συντεταγμένες του χωριού είναι πλάτος 38°29΄ Βόρειο και μήκος 26°03΄ Ανατολικό. Είναι χτισμένο στην ορεινή και άγονη βόρεια-βορειοανατολική ενδοχώρα της Χίου, μέσα σε κοιλάδα που καταλήγει στα Καρδάμυλα. Τα κοντινότερα χωριά βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις για τα δεδομένα της Χίου - το Πιτυός είναι ένα από τα πλέον απομονωμένα χωριά του νησιού. Πλησιέστεροι οικισμοί σε ευθεία γραμμή είναι τα εγκαταλελειμμένα και ερειπωμένα Κυδιάντα προς τα ανατολικά-νοτιοανατολικά (4,5 χιλιόμετρα) και τα Καρδάμυλα προς τα βορειοανατολικά (5,7 χιλιόμετρα). Από τη θάλασσα απέχει σχεδόν 6 χιλιόμετρα σε ευθεία γραμμή (ανατολική ακτή, όρμος Λαγκάδας). Υπάρχει λιμνοδεξαμενή δύο χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του χωριού. Διοικητικά η Πιτυούς υπάγεται σήμερα στην ομώνυμη τοπική κοινότητα (Πιτυούντος), της Δημοτικής Ενότητας Καρδαμύλων του Δήμου Χίου, στην Περιφερειακή Ενότητα Χίου της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Παλαιότερα, εντελώς αντίστοιχα, ήταν έδρα ομώνυμης κοινότητας, της Επαρχίας και του Νομού Χίου. Ο ταχυδρομικός κώδικας του χωριού είναι 82300. Η εξέλιξη του πληθυσμού του χωριού στις επίσημες απογραφές φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.

Τοπωνυμικά-ιστορικά

Το Πιτυός είναι αρχαίο χωριό, αναφερόμενο από τον Ψευδοηρόδοτο, ο οποίος το αποκαλεί Πίτυν (η Πίτυς), όπως και ο Κοραής. Σύμφωνα με τον σχετικό μύθο, κάποτε έφθασε στο χωριό περιπλανώμενος ο Όμηρος, και ενώ κοιμόταν στο ύπαιθρο τη νύχτα, έπεσε πάνω του «καρπός της πίτυος», δηλαδή ένα κουκουνάρι. Το χωριό λοιπόν ονομάσθηκε έτσι από την αρχαία ελληνική λέξη πίτυς, που σημαίνει πεύκο. Ας σημειωθεί ότι «Πιτυούσσα» στην αρχαιότητα ήταν μία ονομασία για ολόκληρη τη Χίο, εξαιτίας των πολλών πεύκων της. Πιτυούς αναφέρεται το χωριό στο χρυσόβουλο του Μιχαήλ Παλαιολόγου (13ος αιώνας). Ο κάτοικος του χωριού αποκαλείται Πιτυανός (θηλ. Πιτυανή). Πιθανότατα το Πιτυός δημιουργήθηκε, όπως και άλλα χωριά της Χίου (βλ. π.χ. Ελάτα), από τη συνένωση προϋπαρχόντων μικρότερων οικισμών, απλωμένων στη γύρω περιοχή, σύμφωνα και με σχετική παράδοση. Συνοικίες του χωριού αναφέρονται ο Μάκελλος και ο Πύργος (βλ. την υποενότητα). Το Πιτυός υπάγεται εκκλησιαστικώς στην αρχιερατική επιτροπεία Καρδαμύλων της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών. Από το Πιτυός κατάγεται ο Άγιος Γεώργιος ο Χιοπολίτης που μαρτύρησε το 1807 στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας και ένας μεγάλος ναός, αφιερωμένος στον Άγιο βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Ο ενοριακός ναός (η «χωριοεκκλησιά») του Πιτυούς τιμάται στο όνομα του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, ενώ σημαντικός είναι και ο ναός της Αγίας Παρασκευής στο κέντρο του χωριού, κτισμένος το 1817. Στο πανηγύρι της, στις 14 Οκτωβρίου, κατά το έθιμο προσφέρεται κατσικοπίλαφο. Παλαιοί ναοί στο χωριό αφιερωμένοι στην Παναγία είναι η Παναγία Φανερωμένη (με ομώνυμη γειτονιά), η Σπηλιωτίνα και η Θεοτοκίνα- Ζωοδόχος Πηγή. Παλαιοί χριστιανικοί ναοί-εξωκκλήσια στην περιοχή του χωριού είναι η Αγία Κυριακή, ο Άγιος Ισίδωρος, ο Άγιος Ιωάννης, ο Προφήτης Ηλίας, ο Ταξιάρχης, ο Άγιος Δημήτριος, ο Άγιος Νικόλαος, ο Άγιος Μάρκος, η Υπαπαντή και ο Άγιος Παντελεήμων.

Ο πύργος του Πιτυούς

Ο μεσαιωνικός πύργος του Πιτυούς βρίσκεται στο όριο του χωριού. Είναι πολυγωνικό δεκαεξάπλευρο διώροφο κτίσμα πάνω σε φυσικό βραχώδες έξαρμα. Η κατασκευή του τοποθετείται στον 14ο αιώνα, στην περίοδο της Γενουατοκρατίας (1346-1566). To συνολικό ύψος του πύργου είναι 13 μέτρα. Στον πύργο έχουν γίνει εργασίες αποκαταστάσεως, που ολοκληρώθηκαν τον Μάιο του 2008. Από τότε φυλάσσεται και φιλοξενεί διάφορα εκθέματα.

Παραπομπές

Πηγές

Ελλάς: οδικοί-τουριστικοί χάρτες, έκδ. Ν. & Ι. Φώτης, 33η έκδοση, Αθήνα 2005/6 Γεωργίου Ι. Ζολώτα: Ιστορία της Χίου, τόμος Α΄ («Ιστορική Τοπογραφία και Γενεαλογία»). Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήναι 1921, σσ. 309-310 και 621-622.