Το Λιθί είναι χωριό της δυτικής Χίου, σε οδική απόσταση 23,5 χιλιομέτρων από την πόλη της Χίου. Παλαιότερα ήταν έδρα κοινότητας, ενώ σήμερα αποτελεί ένα από τα εννέα δημοτικά διαμερίσματα του δήμου Μαστιχοχωρίων. Το Λιθί είναι ένα από τα 24 χωριά της νότιας Χίου όπου καλλιεργείται το μαστιχόδεντρο ή μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia lentiscus, ποικιλία Chia) από το οποίο εξάγεται η μαστίχα. Το Λιθί είναι πατρίδα του μεγάλου τραπεζίτη και εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού, ενώ εκεί δίδαξε ως δάσκαλος ο άγιος Νεκτάριος (κατά κόσμο Αναστάσιος Κεφαλάς) επί 10 χρόνια τη δεκαετία του 1870. Το Λιθί βρίσκεται σε ημιορεινή περιοχή, στη δυτική πλαγιά του βουνού Ερεικανή με θέα προς το ανοικτό Αιγαίο Πέλαγος δυτικά της Χίου. Το μεσοσταθμικό υψόμετρο είναι 120 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Κοντινότερα χωριά είναι η Βέσσα (οδική απόσταση 4,5 χιλιόμ.) και η Ελάτα (8 χιλιόμ.) προς νότο. Στο Λιθί δεν διασώζεται (όπως στα Μεστά, στην Ελάτα και αλλού) η μορφή του «χωριού-κάστρου»: Η αρχαία κώμη με την τετράγωνή της οχύρωση κυκλώθηκε ήδη από τον 19ο αιώνα από νέες οικοδομές και δεν σχηματίζει πλέον παρά έναν πυρήνα, δυσδιάκριτο στη μέση του χωριού από τη δεκαετία του 1890.

Το φυσικό επίνειο του Λιθίου είναι ο ομώνυμος όρμος και ο εκεί μικρός οικισμός Λιμένας (χωρίς μόνιμους κατοίκους, αλλά με παραθεριστικές κατοικίες) με αρκετά μεγάλο μώλο στην αριστερή του (δυτική) πλευρά. Βρίσκεται σε απόσταση 1,5 χιλιόμετρο από το κέντρο του χωριού με ασφαλτοστρωμένο δρόμο. Η είσοδος του όρμου είναι προς τον Βορρά. Οι κάτοικοι του Λιθίου ονομάζονται Λιθονομούσοι (θηλυκό «Λιθονομούσαινες») στη Χίο, και όχι «Λιθούσοι» όπως θα περίμενε κάποιος σε αντιστοιχία με τους κατοίκους των άλλων χωριών (π.χ. Μεστούσοι, Πυργούσοι κλπ.). Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το κοντινό επίνειο, παραπέμπει σε μία άλλη ετυμολογία για την λέξη «Λιθί», πέρα εκείνης που θα μπορούσε να θεωρηθεί προφανής, από το λίθος. Πραγματικά, με δεδομένο ότι παλαιότερα αναφέρεται η γραφή «Ληθί» με «η», πιθανότατα το όνομα του χωριού προέρχεται από τη φράση «Αληθής Λιμήν». Οι Λιθονομούσοι, με δεδομένο το σχετικώς άγονο του εδάφους τους, εκτός από τη ναυτιλία στην οποία το νησί τους έχει παράδοση, ασχολούνται πολύ με το ψάρεμα, σε βαθμό που τους ανταγωνίζονται μόνο οι κάτοικοι των Μεστών στη δυτική πλευρά της Χίου (αν εξαιρεθεί η βόρεια Χίος). Ο γλωσσολόγος Περνό γράφει: «...η διάλεκτός τους είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες της νήσου. Η μόνη καλή ανάμνηση που έχω από το χωριό τους είναι ενός εξαιρετικού αστακού που έπιασαν ανάμεσα στους βράχους της ακτής. Στο Ληθί είναι οι καλύτεροι ψαράδες της Χίου».

Πληθυσμός

Η εξέλιξη του πληθυσμού του Λιθίου στις επίσημες απογραφές φαίνεται στον πίνακα και είναι τυπικό δείγμα μαρασμού της ελληνικής επαρχίας:

Ιστορία

Πεθαίνοντας τον Φεβρουάριο 1899 ο Ανδρέας Συγγρός άφησε στη Χίο δωρεά 25.000 λίρες της εποχής και στη γενέτειρά του, το Λιθί, 5.000. Για να διατηρηθεί η μνήμη αυτής της χορηγίας, οι Λιθονομούσοι έγραψαν πάνω στο κτήριο του παλαιού σχολείου τους, όχι μακριά από το καλύβι που έζησε κάποτε ο πατέρας του ευεργέτη, την εξής επιγραφή με μεγάλα γράμματα: «Όσο θα υπάρχει ευγνωμοσύνη πάνω στη γη, η κοινότητα του Ληθί δε θα ξεχάσει τ' όνομα του μεγάλου ευεργέτη Ανδρέα Τσιγγρού». Στην απελευθέρωση της Χίου από τους Τούρκους, διεξάγεται μάχη στο Λιθί στις 28 Νοεμβρίου 1912, κατά την οποία πέφτει ηρωικά μαχόμενος ο επικεφαλής πολυμελούς ομάδος ανταρτικού σώματος από την Κρήτη Γεώργιος Πέρρος από την Χώρα Σφακίων.

Σύγχρονη εποχή

Ο ενοριακός ναός (η «χωριοεκκλησιά») του Λιθίου τιμάται στο όνομα του Αγίου Γεωργίου. Το χωριό υπάγεται εκκλησιαστικώς στην αρχιερατική εποπτεία Πυργίου της μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών. Ο ταχυδρομικός κωδικός του Λιθίου είναι 82102. Στην περιοχή του Λιθίου υπάρχει το μικρό σπήλαιο Συκιά, η ηλικία του οποίου εκτιμάται στα 200 εκατομμύρια χρόνια. Στο εσωτερικό του ανακαλύφθηκε ένας ψευδοσκορπιός, σπάνιο είδος αρθρόποδου σε απολιθωμένη κατάσταση.

Παραπομπές

Πηγές

Hubert-Octave Pernot: En pays turc. L' ile de Chio par Hubert Pernot. Avec 17 melodies et 118 simili-gravures, Παρίσι 1903. Σε ελλην. μετάφραση του Κ.Χωρεάνθη: «Η νήσος Χίος», έκδοση «Χίος, Ημερολόγιο», Αθήνα 1981 100 χρόνια από την Κήρυξη των Βαλκανικών Πολέμων: «Η Μυροβόλος ελευθέρα και η Συμβολή των Κρητών Αγωνιστών»