Ο Καταρράκτης είναι ένα παραθαλάσσιο χωριό και Μαστιχοχώρι της νοτιοανατολικής Χίου, σε οδική απόσταση 15 χιλιομέτρων από την πόλη της Χίου. Παλαιότερα ήταν έδρα ομώνυμης κοινότητας. Το μεσοσταθμικό υψόμετρο του χωριού είναι 10 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο Καταρράκτης είναι κτισμένος στο κάτω μέρος μιας πλαγιάς. Κοντινότερος οικισμός είναι η Έξω Διδύμα, αλλά με δρόμο συνδέεται με τα γειτονικά μεγάλα χωριά Καλλιμασιά (προς τα βόρεια) και Νένητα (προς τα νότια).

Ιστορία

Ο Καταρράκτης αναφέρεται από όλους τους Γενουάτες ως κάστρο ισχυρό και αξιόλογο, χτισμένο από τον Ιωάννη Ιουστινιάνη. Στη σημερινή θέση του χωριού δεν φαίνεται πουθενά ίχνος καταρράκτη, μόνο ένας μικρός χείμαρρος που έρχεται από την κατεύθυνση των Διδυμών. Το παλαιό χωριό όμως ήταν στο επάνω μέρος της πλαγιάς, πάνω στον κύριο δρόμο Καλλιμασιάς-Νενήτων. Από το κάστρο, που περιγράφουν ως την τελευταία λέξη της οχυρωματικής τόσο οι περιηγητές όσο και οι Ιουστινιάνες, δεν σώζεται σχεδόν τίποτα πλέον, ιδίως μετά τον σεισμό του 1881. Είχε διπλό περίβολο και τάφρο, πύργο ισχυρό και εκκλησιές στο εσωτερικό, αν και μάλλον μικρό σε έκταση, χωρητικότητας 200 ως 250 ανθρώπων. Από παλαιότατα έγγραφα διασωθέντα σε κώδικα προκύπτει ότι υπήρχε νερόμυλος σε λειτουργία πριν το 1822 κοντά στο χωριό, που ίσως δικαιολογεί το όνομα Καταρράκτης. Αναφέρονται εκεί οι θέσεις Σούδα, Γύρος, Κάτω Γύρος, Επάνω Γύρος, Κάτω Πόρτα, Επάνω Πόρτα, Πύργος, Πλάτζα, Πηγάδια, Φοίνικας και εννέα ναοί και εξωκκλήσια. Εξωτερικά του Κάστρου αναφέρονται οι τοποθεσίες «του Κλωνάρη», ο Λουτρουνάρης, οι Μύλοι, η Παλαιοφυτειά, «των Λημιάδων», ο Κλουβάς, ο Μιληγγάς και άλλα 6 εξωκκλήσια. Ο παλαιός οικισμός έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον ιστορικών για τα κατεστραμμένα μεσαιωνικά σπίτια του, βυζαντινές εκκλησίες του και τον Άγιο Ιωάννη Αργέντη, που είναι η πιο γνωστή από αυτές. Πρόκειται για βασιλική του 14ου αιώνα, εντελώς ξανακτισμένη εκτός από το ιματιοφυλάκιο το οποίο διατηρεί καμάρες, κεραμική διακόσμηση και πολύ καλά διατηρημένα ψηφιδωτά. Το ξύλινο τέμπλο του επίσης θεωρείται καλλιτεχνικής αξίας. Μετά την καταστροφή του 1822, όσοι επέζησαν και επέστρεψαν στην περιοχή ξανάχτισαν το χωριό στην παραλία, όπου προϋπήρχε βυζαντινός οικισμός, τα Φαλερού ή Αφαλερού. Ο Καταρράκτης είναι έτσι ένα από τα λίγα παραθαλάσσια χωριά της Χίου, με ένα μικρό λιμάνι με ψαρόβαρκες. Μετά τον σεισμό ελάχιστοι απέμειναν στο παλαιό χωριό, έξω από το κάστρο (τοποθεσίες Πύργος και Μύλοι). Το όνομα «Φαλερού» μπορεί να ετυμολογηθεί με κάποια βεβαιότητα από το «Βολερού». Οι Βολεροί ήταν βυζαντινή οικογένεια «εν γένει σημαίνοντες, ων κλάδος και εν Χίω». Δεν υπάρχει σχέση του τοπωνυμίου με το Φάληρο. Το νέο χωριό διακρίνεται σε βόρεια και νότια συνοικία.

Πληθυσμός

Η εξέλιξη του πληθυσμού του Καταρράκτη στις επίσημες απογραφές φαίνεται στον πίνακα:

Οι κάτοικοι του Καταρράκτη ασχολούνται με τη γεωργία και με το ψάρεμα.

Σημεία ενδιαφέροντος

Για τον επισκέπτη η προκυμαία προσφέρεται για περίπατο και ανάπαυση σε κάποιο από τα καφενεία ή ψαροταβέρνες-εστιατόριά της. Παίρνοντας μία βάρκα σε συνθήκες απόλυτης νηνεμίας μπορεί σε μικρή απόσταση από την ακτή να διακρίνει στον βυθό τα ερείπια ενός αρχαίου βυθισμένου οικισμού, αρκετά μεγάλου, γεγονός που υποδηλώνει καθίζηση από κάποιον αρχαίο σεισμό. Ο ερασιτέχνης ψαράς μπορεί εδώ να πιάσει χταπόδια, καβούρια αλλα και πεταλίδες. Υπάρχουν 2 μικρά μοναστήρια στην περιοχή, η Μονή Χαλάνδρων (κοντά στη Μέσα Διδύμα) και κυρίως η Παναγιά το Ρουχούνι, βυζαντινή μονή σε κατάφυτη τοποθεσία με νερά κοντά στο χωριό Παγίδα. Υπάρχει επίσης η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης και του Αγίου Γεωργίου. Σύμφωνα με άλλη πηγή, Ρουχούνι ήταν το όνομα του παλαιού οικισμού του Καταρράκτη, πριν τη μεταφορά στην παραλία. Ο ενοριακός ναός (η «χωριοεκκλησιά») του Καταρράκτη τιμάται σήμερα στο όνομα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και είναι χτισμένη πάνω σε ομώνυμο βυζαντινό ναό των Φαλερού, που αποκαλύφθηκε το 1881. Υπάρχει επίσης παλαιός ναός του Ταξιάρχη. Το χωριό υπάγεται εκκλησιαστικώς στην αρχιερατική εποπτεία Νενήτων της μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών. Ο ταχυδρομικός κωδικός του Καταρράκτη είναι 82102.

Άλλες τοποθεσίες

Υπάρχουν και άλλες τοποθεσίες στη Χίο με το όνομα Καταρράκτης: μία επίσης παράλιος θέση στις Αμάδες και κοντά στον ποταμό Παρθένη στην πόλη της Χίου, «εν ώ ο ναΐσκος του Καταδότου, όστις τόπος λέγεται και Λίμνη».

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Σύντομη περιγραφή με εικόνα Αρχειοθετήθηκε 2010-10-28 στο Wayback Machine.

Πηγές

Γεωργίου Ι. Ζολώτα: Ιστορία της Χίου, τόμος Α («Ιστορική Τοπογραφία και Γενεαλογία»). Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήναι 1921, σσ. 612-615.