Η Ελάτα (πρώην Ελάτη) είναι παραδοσιακός οικισμός της νοτιοδυτικής Χίου. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός του ανέρχεται στους 248 κατοίκους. Ιστορικά συγκαταλέγεται στα Μαστιχοχώρια του νησιού.

Τοποθεσία

Η Ελάτα βρίσκεται σε ημιορεινή περιοχή, σε έξαρμα βραχώδους λόφου (λόφος Μύλος ή Αλώνια) του οποίου η κορυφή βρίσκεται στα νότια του χωριού και εκεί είχαν κτισθεί τρεις ανεμόμυλοι, που σώζονται ακόμα σε ημιερειπωμένη κατάσταση. Το χωριό είναι κτισμένο σε μεσοσταθμικό υψόμετρο 190 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και απέχει 23 χιλιόμετρα από την πόλη της Χίου. Η θέση του χωριού, αρκετά μακριά από την ακτή, με θέα προς το ανοικτό Αιγαίο Πέλαγος δυτικά της Χίου, αλλά χωρίς οπτική επαφή με την εγγύτερη παραλία (τον όρμο της Αγίας Ειρήνης) υποδηλώνει, από κοινού με την αρχιτεκτονική του χωριού, τον φόβο των πειρατικών επιδρομών.

Γενικά στοιχεία

Στην Ελάτα διασώζεται η μορφή του «χωριού-κάστρου», κλειστού με τείχος, που διαμορφώνουν οι ίδιοι οι τοίχοι των εξωτερικών σπιτιών, τα οποία ήταν ενωμένα μεταξύ τους, όπως ενωμένα στο ύψος του πρώτου ορόφου είναι και τα σπίτια του χωριού, αφήνοντας από κάτω τα εσωτερικά δρομάκια να σχηματίζουν κάπου-κάπου μικρές σήραγγες. Σύμφωνα με τον Γάλλο περιηγητή Γκαστόν Ντεσάν που επισκέφτηκε το χωριό μεταξύ των ετών 1888-1889, η αρχιτεκτονική της Ελάτας είχε τα ίδια χαρακτηριστικά με τα υπόλοιπα Μαστιχοχώρια. Οι Λατούσοι δεν ασχολούνταν με το ψάρεμα, τουλάχιστον στο βαθμό που ασχολούνται οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών της δυτικής πλευράς, των Μεστών και του Λιθίου. Σε αυτό συνέτεινε και ο πυκνός ελαιώνας στα δυτικά και κάτω από το χωριό. Ο Ντε Τεβενό γράφει ότι στα χρόνια του οι Λατούσοι ασχολούνταν όλοι με την περδικοτροφία, με την ασυνήθιστη δηλαδή εκτροφή ενός άγριου πουλιού (της πέρδικας) σαν να ήταν πρόβατο:

«Είναι ένα περίεργο φαινόμενο να βλέπεις πώς τρέφουν αυτά τα πουλιά... ...τις μαζεύουν το πρωί όλες γύρω τους μ' ένα σφύριγμα, τις οδηγούν στα χωράφια σαν τους διάνους, και στην αρχή, φθάνοντας σ' ένα λόφο που τις πάνε, τρέχουν ν' αναζητήσουν την τροφή τους καθεμιά στο δικό της τόπο. Το βράδυ εκείνος που τις φροντίζει επιστρέφει στο λόφο και αρχίζει να σφυρίζει πολύ δυνατά. Τότε όλες οι πέρδικες ξανάρχονται και μαζεύονται γύρω του, και κατόπι καθεμιά επιστρέφει στο σπίτι του κυρίου της χωρίς να λείψει καμιά ποτέ τους, κι ακούν τόσο καλά το σφύριγμα εκείνου που τις οδηγεί συνήθως στη βοσκή, ώστε αν σφυρίζει κάποιος άλλος δεν πάνε κοντά του.» Υπήρχε λοιπόν το επάγγελμα του «περδικοβοσκού», που όμως είχε ήδη εκλείψει την εποχή των ταξιδιών του Περνό (1898-99). Περιστασιακά, ακόμα και τον 20ό αιώνα, έτρεφαν λίγες πέρδικες στα σπίτια, όπως τις κότες.

Ιστορικά στοιχεία

Ο φόβος των πειρατών συγκέντρωσε τους κατοίκους παλαιότερων μικρών μεσοβυζαντινών οικισμών της περιοχής, 7 στην περίπτωση της Ελάτας, που έχτισαν το καστροχώρι, ίσως περί το 1300 μ.Χ. Ονόματα αυτών των «πολισμάτων» που σώζονται είναι: Αγ. Ειρήνη, Μαλλός, Μητρόθια, Αλμυρός, Αγία Παρασκευή. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η ονομασία του χωριού οφείλεται στην έκφραση «ελάτε, ελάτε». Ιστορικά και γεωγραφικά η Ελάτα ανήκει στην περιοχή των Μαστιχοχωρίων. Το 1822, κατά τη διάρκεια της σφαγής της Χίου, προσέφυγαν στο χωριό (όπως και στα υπόλοιπα Μαστιχοχώρια) κάτοικοι από τις υπόλοιπες περιοχές του νησιού. Ωστόσο λίγο αργότερα, μετά την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κωνσταντίνο Κανάρη, οι καταστροφές επεκτάθηκαν και στα Μαστιχοχώρια. Διοικητικά, μετά την ενσωμάτωσή της από κοινού με την υπόλοιπη Χίο στην Ελλάδα, ορίστηκε ως έδρα κοινότητας της επαρχίας Χίου. Από το 1997 αποτελούσε ένα από τα εννέα δημοτικά διαμερίσματα του δήμου Μαστιχοχωρίων και από το 2011 ανήκει στον δήμο Χίου.

Απογραφές πληθυσμού

Η εξέλιξη του πληθυσμού της Ελάτας στις επίσημες απογραφές:

Πολλοί παλαιοί κάτοικοι βρίσκονται μετανάστες στις ΗΠΑ, και αρκετοί στην Αθήνα, αλλά και στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει Σύλλογος Ελατούσων Αττικής από τη δεκαετία του 1950. Το 1973 ιδρύθηκε ο Σύλλογος Ελατούσων Νέας Υόρκης «Ο Άγιος Στέφανος». Το 1979 ιδρύθηκε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ελάτας «Γ. Βερίτης». Περί το 2000 έκλεισε και το Δημοτικό Σχολείο του χωριού.

Αξιοθέατα

Ο ενοριακός ναός (η «χωριοεκκλησιά») τιμάται στο όνομα της Αγίας Τριάδας και ξεχωρίζει από όποια μεριά και αν αντικρύσει κάποιος το χωριό. Με πρωτοβουλίες του μοναχού Παχώμιου γκρεμίστηκε ο κεντρικός πύργος του χωριού-κάστρου και κτίστηκε η εκκλησία, που εγκαινιάστηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1902. Δίπλα είναι η παλιά μικρή χωριοεκκλησιά του 14-15ου αιώνα, ο Άγιος Ιωάννης. Πάνω από είκοσι εξωκκλήσια κοσμούν την περιοχή και η ανέγερση νέων συνεχίζεται ακόμα και σήμερα. Ο Άγιος Μακάριος, κατά την τοπική παράδοση, είναι το πρώτο ξωκκλήσι που χτίστηκε στη Χίο. Δυτικά και κάτω από το χωριό, πέρα από τον ελαιώνα, υπάρχει και μοναστήρι, έρημο σήμερα, η Παναγιά Φανερωμένη (το Γενέσιο της Θεοτόκου) με περίτεχνο σκαλιστό τέμπλο, άριστο δείγμα της Χιώτικης λαϊκής τέχνης. Στο πανηγύρι του κάθε χρόνο (8 Σεπτεμβρίου) οι Λατούσοι συγκεντρώνονται εκεί, τρώνε σύμφωνα με το έθιμο ροβιθοπίλαφο και διοργανώνουν την παραδοσιακή μουλαροδρομία με στολισμένα μουλάρια από τη μονή μέχρι το χωριό. Εξίσου σημαντικό είναι και το πανηγύρι του Αγίου Στεφάνου (2 Αυγούστου) που λαβαίνει χώρα τόσο στο νησάκι Άγιος Στέφανος, όσο και στην πλατεία του χωριού. Το φυσικό επίνειο της Ελάτας είναι ο όρμος Αγία Ειρήνη με το ομώνυμο ξωκλήσι, υποτυπώδη παλιότερο μώλο στην αριστερή πλευρά και μεγαλύτερο νέο μώλο στη δεξιά. Βρίσκεται σε απόσταση 3,5 χιλιόμετρα από το χωριό με ασφαλτοστρωμένο δρόμο, και πολύ λιγότερο σε ευθεία γραμμή. Η είσοδος του όρμου είναι προς τον βορρά, αλλά η ένταση των μελτεμιών ανακόπτεται κάπως από τα τρία νησάκια: την Πελαγόνησο (αριστερά), το Μικρό Νησί και τον Άγιο Στέφανο (δεξιά). Στη δεξιά πλευρά διακρίνεται λατομείο όπου παλιά εξορυσσόταν μάρμαρο με πρασινωπή απόχρωση, για το οποίο ήταν κάποτε γνωστή η Ελάτα. Λίγοι γνωρίζουν ότι παλιά σε σημείο του μυχού του όρμου υπήρχαν ιαματικές εγκαταστάσεις-λασπόλουτρα, που τώρα έχουν εγκαταλειφθεί. Η Ελάτα είναι η γενέτειρα του ποιητή Γ. Βερίτη, το σπίτι του οποίου σώζεται αναπαλαιωμένο κατά την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.

Παραπομπές

Πηγές

«Μεσαιωνικό χωριό Ελάτα Χίος - Medieval village of Elata Chios - YouTube». www.youtube.com. Ανακτήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2020. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (29 Νοεμβρίου 2019). «Χίος: Στο μεσαιωνικό χωριό Ελάτα στα Μαστιχοχώρια -Με τα πέτρινα δρομάκια-σήραγγες [εικόνες & βίντεο] | TRAVEL». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2020.