Τα Χανιά είναι παραλιακή πόλη της βορειοδυτικής Κρήτης, που κατέχει ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της και είναι η πρωτεύουσα του νομού Χανίων. Η πόλη των Χανίων καταλαμβάνει έκταση περίπου δεκατριών (13) τετραγωνικών χιλιομέτρων και αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νησιού μετά το Ηράκλειο με πληθυσμό 54.559 κατοίκους (2021). Ο δήμος Χανίων αριθμεί 111.375 κατοίκους (2021), και πέρα από τα Χανιά περιλαμβάνει τα μεγαλύτερα προάστια τα οποία έχουν ενωθεί οικιστικά με την πόλη των Χανίων όπως: τα Κουνουπιδιανά, το Σόδυ, οι Μουρνιές, η Σούδα, τα Νεροκούρου, το Δαράτσο, τα Περιβόλια, ο Γαλατάς και το Αρώνι. Στην αρχαιότητα υπήρξε σημαντική μινωική πόλη και έχει ταυτισθεί με την αρχαία Κυδωνία.

Κλίμα

Η πόλη έχει το τυπικό μεσογειακό κλίμα, το οποίο είναι ζεστό και ξηρό τα καλοκαίρια και ήπιο τους χειμώνες. Μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου ο ουρανός είναι καθαρός. Η ατμόσφαιρα είναι σχεδόν πάντα ζεστή και τα θερμά επεισόδια (με θερμοκρασίες πάνω από 38 °C) δεν είναι πολύ συνηθισμένα, αφού υπάρχει συνεχώς η θαλασσινή αύρα (τα "Μελτέμια"). Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται κάποια ακραία φαινόμενα μικρής όμως διάρκειας ,συνήθως μίας ή δύο ημερών λόγω της κλιματικής αλλαγής.Συνήθως χιονίζει μόνο στα ορεινά του νομού με πολύ σπάνιες εξαιρέσεις, όπως αυτή στις 13 Φεβρουαρίου 2004 όπου 250–760 mm χιονιού έπεσαν μέσα στην πόλη. Μερικά μικρά θερμά επεισόδια συμβαίνουν και κατά τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο, όταν σκόνη από τη Σαχάρα μεταφέρεται από ένα ισχυρό "καταβατικό" άνεμο (τύπου Σιρόκο), ο οποίος αποκαλείται Λίβας (επειδή έρχεται από τη Λιβύη). Η μεγαλύτερη θερμοκρασία που καταγράφηκε ποτέ ήταν 42,5 °C, ενώ η χαμηλότερη ήταν στην περιοχή του αεροδρομίου (στις 8 Ιανουαρίου 2017) -4°C το Πρωί.

Ιστορία

Πρώιμη Ιστορία

Τα Χανιά είναι η τοποθεσία σύμφωνα με την οποία οι Μινωίτες έκτισαν την "Κυδωνία". Από ανασκαφές που έγιναν σε διάφορες συνοικίες, όπως αυτή στο Καστέλι, έγινε γνωστό πως η περιοχή ήταν κατοικημένη από τη Νεολιθική εποχή. Η πόλη αποτέλεσε μετά τη Μινωική εποχή μια σημαντική πόλη-κράτος με όρια από τη θάλασσα μέχρι τους πρόποδες των Λευκών Ορέων. Οι πρώτοι αποικιστές από την ηπειρωτική Ελλάδα ήταν οι Δωριείς γύρω στο 1100 π.Χ. Η Κυδωνία βρισκόταν σε συνεχείς διενέξεις με τις άλλες πόλεις κράτη της περιοχής, όπως η Απτέρα, η Φαλάσαρνα και η Πολυρρήνεια. Επίσης, ο Όμηρος την ανέφερε στην Οδύσσεια (iii.330). Το 69 π.Χ. ο Ρωμαίος πρόξενος Καικίλιος Μέτελλος (Caecilius Metellus) κατέλαβε την Κυδωνία, η οποία έλαβε προνόμια ανεξάρτητης πόλης-κράτους από τους Ρωμαίους, όπου και διατήρησε το δικαίωμα να έχει δικό της νόμισμα μέχρι τον 3ο αιώνα μ.Χ.

Βυζαντινή εποχή

Η πρώτη βυζαντινή περίοδος διήρκεσε από το 395 μ.Χ. ως το 824 μ.Χ. Γι' αυτήν δεν υπάρχουν αρκετές καταγραφές. Κατά την Αραβοκρατία (827 - 961 μ.Χ.) που ακολούθησε η μικρή πόλη πιθανά ονομαζόταν Rabdh el Djobh (Τυρούπολη, πόλη του τυριού) ή Al Hanim. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι Χριστιανικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν προς τα ορεινά του νομού λόγω των διωγμών. Ο Βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς επανάκτησε την Κρήτη το 961 μ.Χ. Η δεύτερη βυζαντινή περίοδος διήρκεσε μέχρι το 1204 μ.Χ. και το όνομά της άλλαξε σε Χανιά. Οι Βυζαντινοί άρχισαν να ενισχύουν με οχυρωματικά έργα την πόλη, χρησιμοποιώντας αρχαία οικοδομικά υλικά, με σκοπό να αποτρέψουν και άλλη αραβική επιδρομή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα Χανιά αποτελούν επίσης έδρα επισκόπου.

Ενετική περίοδος - Ίδρυση νέας πόλης

Η Βενετία έχει μια μακρά παράδοση εμπορικών σχέσεων με την Κρήτη, ήταν ένα από τα αμέτρητα νησιά και πόλεις στα οποία η Βυζαντινή αυλή έδωσε απαλλαγή με αυτοκρατορικά Χρυσόβουλα, ξεκίνησε (1147) και τα επιβεβαίωσε με Συνθήκη ο Αλέξιος Γ΄ Άγγελος (1198). Η Κωνσταντινούπολη καταλήφθηκε από τους Λατίνους στην Δ΄ Σταυροφορία τον Απρίλιο του 1204. Η Δημοκρατία της Βενετίας είχε μεγάλο μερίδιο στη διανομή, πήρε τις Κυκλάδες, τα Επτάνησα, τα νησιά του Σαρωνικού κόλπου και πολλές πόλεις στην ηπειρωτική Ελλάδα που ήθελε να τις χρησιμοποιήσει σαν ναυτικές βάσεις. Ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός είχε παραλάβει την Κρήτη, η Βενετία προσέγγισε τη μεγάλη αντίπαλο της Δημοκρατία της Γένοβας με στόχο να του την αποσπάσουν. Ο Αλέξιος Δ΄ Άγγελος είχε υποσχεθεί την Κρήτη σαν δώρο στον Βονιφάτιο αλλά τη χρησιμοποιούσε ο ίδιος ελάχιστα και αποφάσισε να την πουλήσει στους Βενετούς. Τα ανταλλάγματα ήταν 1.000 ασημένια μάρκα, μια ετήσια προσφορά από τα έσοδα που έφτανε τα 10.000 Υπέρπυρα και στρατιωτική βοήθεια των Βενετών για να καταλάβει το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης. Τα κέρδη της Βενετίας επικυρώθηκαν μερικές βδομάδες αργότερα με Ρωμαϊκό διάταγμα. Οι Βενετοί αποβιβάστηκαν στο νησάκι Σπιναλόγκα αλλά οι Γενοβέζοι που κατέχαν ήδη την Κρήτη κινήθηκαν πιο γρήγορα υπό την ηγεσία του Ερρίκο Πεσκατόρε κόμη της Μάλτας, με την υποστήριξη του τοπικού πληθυσμού κατέλαβαν τα κεντρικά και ανατολικά τμήματα του νησιού. Το καλοκαίρι του 1207 αποκρούστηκε μια πρώτη Βενετική επίθεση του Ρανιέρο Ντάντολο, τα επόμενα δύο χρόνια ο Πεσκατόρε κυβερνούσε το σύνολο του νησιού με εξαίρεση κάποιες απομονωμένες Βενετικές φρουρές. Ο Πεσκατόρε κατέφυγε στον πάπα και ζήτησε να τον αναγνωρίσει βασιλιά της Κρήτης, η Βενετία ωστόσο ανέκαμψε γρήγορα και ο Πεσκατόρε έχασε την υποστήριξη της Γένοβας. Οι Βενετοί ξεκίνησαν να πολιορκούν το Παλαιόκαστρο ένα κάστρο κοντά στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) (1209) αλλά το κατέλαβαν 3 χρόνια αργότερα (1212). Ο Πεσκατόρε αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το νησί, αντιστάθηκε για λίγο καιρό ακόμα μόνο ο υπαρχηγός του Αλαμάννο ντα Κόστα. Με την τελική Συνθήκη ανάμεσα στη Δημοκρατία της Βενετίας και τη Δημοκρατία της Γένοβας (11 Μαίου 1217) η Κρήτη πέρασε οριστικά στους Βενετούς.

Ο μετέπειτα δόγης Γιάκοπο Τιέπολο έγινε ο πρώτος κυβερνήτης της νέας επαρχίας με τον τίτλο του "δούκα της Κρήτης" ή "δούκα της Κανδίας", έδρα του ήταν ο Χάνδακας. Για να μπορέσει να αποκτήσει τον έλεγχο σε ολόκληρο το νησί ο Τιέπολο ζήτησε τη μεταφορά εποίκων από τη μητρόπολη Βενετία, ήθελε να τους δώσει γη με αντάλλαγμα στρατιωτική υπηρεσία. Η Δημοκρατία της Βενετίας ενέκρινε θετικά την αίτηση του με διάταγμα (10 Σεπτεμβρίου 2011). Οι πρώτοι Βενετοί που εγκατέλειψαν τη Βενετία και εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη (20 Μαρτίου 1212) ήταν 132 ευγενείς και 45 αστοί. Ακολούθησαν άλλα τρία κύματα μεταναστών (1222, 1233, 1252), συνολικά 10.000 Βενετοί εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη τον πρώτο αιώνα της Βενετοκρατίας, η ίδια η Βενετία είχε τότε πληθυσμό 60.000 κατοίκους. Οι άποικοι του 1252 ίδρυσαν νέα πόλη την "Κανέα" που εξελίχτηκε στα σημερινά Χανιά στη θέση που ήταν τα ερείπια της αρχαίας πόλης Κυδωνία. Το 1252 οι Ενετοί κατάφεραν να υποτάξουν τους Κρήτες επαναστάτες και η Βενετική Σύγκλητος με το διάταγμα της 29 Απριλίου 1252 (Γρηγοριανό ημερολόγιο) διατάσσουν τον Στρατιωτικό Διοικητή να καταλάβουν τη Δυτική Κρήτη και να ιδρύσουν νέα πόλη ή να ανοικοδομήσουν κάποια παλαιά. Τα Χανιά κατόπιν, όπως και όλη η Κρήτη άνθησαν ως εμπορικό κέντρο και ως αγροτική περιοχή. Στην αρχή οι Ενετοί ήταν σκληροί και καταπιεστικοί, αλλά σιγά σιγά οι σχέσεις τους με τους ντόπιους θερμάνθηκαν. Η επαφή τους με τη Βενετία βοήθησε στο να αναμειχθούν οι δύο κουλτούρες, χωρίς όμως οι ντόπιοι να χάσουν τις ελληνοχριστιανικές τους παραδόσεις. Το όνομα της πόλης άλλαξε σε La Canea και οι βυζαντινές οχυρώσεις ενισχύθηκαν δίνοντας στα Χανιά τη σημερινή τους μορφή. Επίσης, μετά από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453, αρκετοί ιερείς, μοναχοί, καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων βρήκαν καταφύγιο στην Κρήτη βοηθώντας στην πολιτιστική ενίσχυση του νησιού. Τα Χανιά, κατά την περίοδο αυτή, περιέχουν μείγμα βυζαντινού, ενετικού και κλασικού ελληνικού πολιτισμού.

Οθωμανική περίοδος

Παρόλα αυτά τα τείχη της δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τους Οθωμανούς από το να καταλάβουν την πόλη το 1645 ύστερα από δίμηνη πολιορκία. Οι Οθωμανοί αποφάσισαν να προσεγγίσουν τη πόλη από τα δυτικά και αποβιβάστηκαν κοντά στο μοναστήρι της Γωνιάς στην Κίσσαμο, το οποίο και λεηλάτησαν και έκαψαν. Πολιόρκησαν τα Χανιά στις 2 Αυγούστου 1645. Οι απώλειες και από τις δυο πλευρές ήταν τεράστιες (ειδικά των Οθωμανών). Ο Οθωμανός διοικητής εκτελέστηκε στην επιστροφή του έχοντας χάσει περισσότερους από 40.000 άντρες. Από την εκστρατεία αυτή η οποία για τους Τούρκους παραταύτα θεωρήθηκε ως μεγάλο κατόρθωμα έμεινε μέχρι και σήμερα η φράση Να δείς τα Χανιά και τη Γωνιά ("Hanya’yı Konya’yı görmek") που σημαίνει να καταλάβεις σε βάθος μια δουλειά και να είσαι εύστροφος. Αργότερα οι περισσότερες εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά και τα πλούτη της πόλης μεταφέρθηκαν στην έδρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη. Οι Τούρκοι εποίκησαν τις ανατολικές συνοικίες της πόλης (Καστέλι και Σπλάτζια), όπου και μετέτρεψαν τον Άγιο Νικόλαο των Δομινικανών μοναχών στο Κεντρικό τους τζαμί ("Houghiar Tzamissi" Turkish: Hünkar Camisi). Έκτισαν επίσης και νέα τζαμιά, όπως αυτό του Kioutsouk Hassan στο παλιό λιμάνι. Τα δημόσια λουτρά (hamam) χτίστηκαν από τους Τούρκους λίγο πιο πάνω, στη σημερινή οδό Χάληδων. Το 1821, με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, υπήρξαν διαμάχες μεταξύ των Χριστιανών και Μουσουλμάνων στα Χανιά, που οδήγησαν σε σφαγή του χριστιανικού πληθυσμού στην πόλη των Χανίων. Ο επίσκοπος Κισσάμου, Μελχισεδέκ Δεσποτάκης, κρεμάστηκε από τους Τούρκους σε έναν πλάτανο στην πλατεία της Σπλάντζιας, ο οποίος υπάρχει και σήμερα. Η Κρήτη μετά την Επανάσταση του 1821 αποδόθηκε από τους Οθωμανούς στους Αιγύπτιους του Μοχάμαντ Άλυ, οι οποίοι τη διατήρησαν έως το 1840. Στην εποχή της Αιγυπτιοκρατίας ανάγεται ο φάρος στο ενετικό λιμάνι των Χανίων. Επί αιγυπτιοκρατίας εκδόθηκε η πρώτη εφημερίδα στην Κρήτη, στα Χανιά, η << Κρητική Φωνή >>, η οποία ήταν δίγλωσση. Επί αιγυπτιακής κατοχής υπήρχαν δύο διοικήσεις στην Κρήτη, η μία στα Χανιά και η άλλη στον Χάνδακα, ωστόσο η επίσημη εφημερίδα της αιγυπτιακής διοίκησης της Κρήτης ήταν στα Χανιά. Το 1841 το νησί επανήλθε σε οθωμανική κατοχή. Από το 1850 κι έπειτα ο Πασάς της Κρήτης διέμενε στα Χανιά, όταν οι Οθωμανοί μετέφεραν για αμυντικούς λόγους (ύπαρξη του ασφαλούς για τον Οθωμανικό στόλο λιμανιού της Σούδας) την πρωτεύουσα της Κρήτης από το Ηράκλειο. Το 1878, υπογράφηκε η συνθήκη της Χαλέπας, η οποία παραχωρούσε κάποια σημαντικά δικαιώματα στο χριστιανικό πληθυσμό του νησιού.

Κρητική Πολιτεία

Το 1898, κατά τη διάρκεια των τελευταίων κινημάτων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα και ειδικά των αναταραχών στο Ηράκλειο την 25 Αυγούστου 1898 , οι Μεγάλες Δυνάμεις δημιούργησαν την ημιαυτόνομη Κρητική Πολιτεία με πρωτεύουσα τα Χανιά, με ύπατο αρμοστή της τον πρίγκιπα Γεώργιο. Το παλάτι βρίσκεται στη συνοικία Χαλέπα, στα ανατολικά της παλιάς πόλης, δίπλα στην οικία του Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία είναι ανοιχτή στο κοινό και χρησιμοποιείται ως μουσειακός χώρος. Κατά τη διάρκεια της χρονιάς, τρέχουν διάφορα προγράμματα εντός του μουσείου δίνοντας την ευκαιρία σε μαθητές όλων των βαθμίδων να τα παρακολουθήσουν και να συμμετέχουν σε αυτά.

Συνεχίζοντας ιστορικά, πρέπει να αναφέρουμε ότι κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων η Κρήτη τύπωσε δικό της νόμισμα και γραμματόσημα. Η πόλη έπαψε να αποτελεί απομακρυσμένο βιλαέτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έγινε κοσμοπολίτικη, ξανακερδίζοντας τον ρόλο της ως σταυροδρόμι των πολιτισμών της Ευρώπης και της Ανατολής. Πολλά σημαντικά κτήρια χτίστηκαν κατά την περίοδο αυτή, κυρίως στην οδό Νεάρχου, καθώς και στο προάστιο της Χαλέπας, όπου βρίσκονταν τα προξενεία των προστάτιδων δυνάμεων.

Ένωση

Παρόλα αυτά ο κύριος στόχος ήταν η ένωση με την Ελλάδα, ο οποίος πραγματοποιήθηκε έπειτα από τη στάση του Ελευθέριου Βενιζέλου προς τον πρίγκιπα Γεώργιο. Ύστερα από αρκετές διαμάχες, η επανάσταση του Θερίσου στις 10 Μαρτίου 1905, κατάφερε να διώξει το Γεώργιο και να φέρει στην Κρήτη τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Τελικά, το 1908, ο Βενιζέλος κατάφερε να εδραιώσει μια επαναστατική κυβέρνηση, η οποία αναγνωρίστηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Η μετέπειτα εκλογή του ως πρωθυπουργού της Ελλάδας το 1910 επέφερε ριζική αλλαγή στην ελληνική εξωτερική πολιτική. Η κυβέρνηση του Βενιζέλου ήρθε σε συνεννόηση με αλλά βαλκανικά κράτη, με αποτέλεσμα τη δημιουργία του Βαλκανικού Συνασπισμού, μίας συμμαχίας με σκοπό την εκδίωξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τη Βαλκανική χερσόνησο. Η νικηφόρα έκβαση των Βαλκανικών Πολέμων για την Ελλάδα είχε ως αποτέλεσμα την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα την 1η Δεκεμβρίου 1913. Η Ελληνική σημαία υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά στο παλιό λιμάνι με την παρουσία του Βενιζέλου και του βασιλιά της Ελλάδας Κωνσταντίνου. Ο Βενιζέλος, ο οποίος κατάγεται από τις Μουρνιές Χανίων, υπήρξε αρχηγός της Κρητικής επανάστασης του 1896-97 εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και πρωθυπουργός της Ελλάδας (1910-1915, 1915, 1917-1920, 1924, 1928-1932, 1932 και 1933). Απεβίωσε στις 18 Μαρτίου 1936 και ο τάφος του βρίσκεται στον Προφήτη Ηλία πάνω από τα Χανιά.

Εγκατάσταση Μικρασιατών

Κομβικό ιστορικό γεγονός αποτελεί η άφιξη και η εγκατάσταση Ελλήνων Μικρασιατών προσφύγων στα Χανιά, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την ανταλλαγή πληθυσμών. Ως εκ τούτου εμπλουτίστηκε ο τοπικός πληθυσμός και ο πολιτισμός της πόλης. Σημειώνεται μάλιστα ότι η συμβίωση και η αλληλεπίδραση μεταξύ γηγενών και προσφύγων ήταν ειρηνικότερη και πιο ομαλή σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Μια άλλη σημαντική στιγμή στην ιστορία των Χανίων είναι η εισβολή και κατοχή από τις δυνάμεις του Άξονα κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Με τη μεταφορά της Ελληνικής κυβέρνησης στα Χανιά μετά την κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας η πόλη γίνεται η de facto πρωτεύουσα της χώρας(ως πρωτεύουσα ορίζεται η έδρα της κυβέρνησης). Στη συνέχεια όμως έπειτα από έναν ανηλεή βομβαρδισμό της πόλης από τη γερμανική αεροπορία τον Μάιο του 1941, οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές εισέβαλαν στην πόλη από τα δυτικά (από τις περιοχές του Γαλατά και του Μάλεμε) και απωθήθηκαν από τους Βρετανούς στον λόφο της Δεξαμενής στα νότια της πόλης. Ο βασιλιάς Γεώργιος διέμενε σε μια βίλα στα Περιβόλια, κοντά στα Χανιά, στην προσπάθειά του να ξεφύγει από τους Γερμανούς στην Αίγυπτο. Η εβραϊκή κοινότητα των Χανίων υπέστη σημαντικές απώλειες κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Οι περισσότεροι από αυτούς, όπως και αντιστασιακοί, μεταφέρθηκαν από τους Γερμανούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην κεντρική Ευρώπη. Το 1944, μια Βρετανική τορπίλη βύθισε το πλοίο "Τάναϊς", το οποίο μετέφερε το μεγαλύτερο μέρος της εβραϊκής κοινότητας Χανίων. Τα Χανιά ήταν η τελευταία ευρωπαϊκή πόλη, που απελευθερώθηκε από τους Γερμανούς το Μάιο του 1945, με τους Γερμανούς να εκτελούν ντόπιους μέχρι την τελευταία στιγμή.

Σύγχρονη ιστορία

Τη δεκαετία του ΄70 η Κρήτη μετατράπηκε σε μείζονα τουριστικό προορισμό για τον διεθνή και εγχώριο τουρισμό, πράγμα το οποίο συνέβαλε στην άνθηση της οικονομίας και της πολιτιστικής ανάπτυξης της πόλης. Τα Χανιά, έπαψαν να είναι πρωτεύουσα της Κρήτης το 1971, όταν η πρωτεύουσα της Κρήτης μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο.

Συνοικίες

Η πόλη των Χανίων χωρίζεται σε δύο βασικά τμήματα. Την παλιά πόλη, με το παλιό λιμάνι, και τη νέα πόλη, εκτός των τειχών. Η παλιά πόλη βρίσκεται κτισμένη γύρω απο το βενετσιάνικο λιμάνι και περιβάλλεται από τις ενετικές οχυρώσεις του 1538, που διασώζονται τα ανατολικά και δυτικά τμήματά τους. Στη νότια πλευρά οι οχυρώσεις αυτές καταστράφηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα, για να χρησιμοποιηθούν τα υλικά τους στην κατασκευή της αγοράς και διαφόρων άλλων δημοσίων και μη κτηρίων. Από εκεί αναπτύχθηκε η νέα πόλη της οποίας κυριότερες συνοικίες είναι η Χαλέπα, ο Άγιος Ιωάννης, τα Παχιανά, η Νέα Χώρα, το Πασακάκι, τα Λενταριανά που εκτείνονται περιφερειακά του κέντρου της πόλης.

Παλιά πόλη

Παρόλο που βομβαρδίστηκε και κάηκε αρκετές φορές στη μακρόχρονη ιστορία της, η παλιά πόλη των Χανίων θεωρείται από τις ομορφότερες πόλεις της Μεσογείου. Ο ταξιδιώτης μπορεί να περιπλανηθεί στα στενά σοκάκια και σε διάφορα σημεία μπορεί να συναντήσει δείγματα όλων των πολιτισμών που πέρασαν από αυτήν. Στο κέντρο της βρίσκεται ο λόφος του Καστελίου ο οποίος κατοικείται από τη Νεολιθική εποχή και αποτελεί οχυρή θέση δίπλα στο παλιό λιμάνι. Σε αυτόν βρίσκονται το παλάτι του Ύπατου αρμοστή Κρήτης κατά την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, καθώς και αρχαιολογικοί χώροι από τη μινωική εποχή. Λίγο πιο ανατολικά από το Καστέλι βρίσκεται η Σπλάντζια, η παλιά συνοικία των μουσουλμάνων, η οποία είναι πολύ ατμοσφαιρική. Στα γραφικά σοκάκια της βρίσκονται πολλά ταβερνάκια. Εκεί βρίσκεται και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που κατά την ενετοκρατία ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου των Δομινικανών και επί της τουρκοκρατίας ήταν το κεντρικό τζαμί των Χανίων ενώ λειτουργεί ως ορθόδοξος ναός από το 1918. Έξω από τη εκκλησία βρίσκεται η Πλατεία της Σπλάντζιας με τον πλάτανο στον οποίο οι Τούρκοι απαγχόνισαν τον επίσκοπο Κισάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη και τον διάκονο Καλλίνικο τον εκ Βεροίας. Στη γωνία της πλατείας βρίσκεται ο Βενετσιάνικος ναός του Αγίου Ρόκκου. Στην ίδια περιοχή βρίσκονται και οι μικροί ναοί της Αγίας Ειρήνης (οδός Σαρπάκη) και των Αγίων Αικατερίνης και Ιωάννου του Ερημίτη (οδός Μελιδώνη). Περπατώντας προς τη μεριά της θάλασσας βλέπουμε τα Βενετσιάνικα νεώρια (του 1497), τα καρνάγια, που κάποτε κατασκεύαζαν πολεμικές γαλέρες, σήμερα λειτουργούν ακόμη επισκευάζοντας βάρκες και καΐκια. Εκεί κανείς θα δει και το μεγάλο Αρσενάλι, που φιλοξένησε το δημαρχείο Χανίων, μέχρι το βομβαρδισμό του από τους Γερμανούς το 1941, στο οποίο σήμερα στεγάζεται το Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου. Στον ανατολικό μυχό του Ενετικού Λιμανιού βρίσκεται το Νεώριο Μόρο, στο οποίο σήμερα στεγάζεται ο Ιστιοπλοϊκός Όμιλος Χανίων.

Από τη δυτική πλευρά του Καστελίου βρίσκεται η πλατεία Σαντριβάνι (ή πλατεία Ελ. Βενιζέλου), η οποία αποτελεί την τουριστική καρδιά της πόλης. Από εκεί κανείς μπορεί να επιβιβαστεί σε καραβάκια που επισκέπτονται τα βενετσιάνικα κάστρα στα νησιά των Αγ. Θεοδώρων και της Γραμβούσας. Λίγο πιο πέρα βρίσκεται η πλατεία της Τριμάρτυρης με τη μητρόπολη Χανίων και το αρχαιολογικό μουσείο που φιλοξενείται στον Βενετσιάνικο ναό του St. Francesco. Εκεί βρίσκονται και τα "Στιβανάδικα". Είναι η περιοχή όπου βρίσκονται μαγαζιά που επεξεργάζονται δέρμα και κατασκευάζουν διάφορα δερμάτινα είδη. Το όνομά τους το πήραν από τα στιβάνια, τις κρητικές μπότες, όπου φτιάχνονταν εκεί εδώ και αιώνες. Επίσης, λίγο πιο ανατολικά βρίσκονται τα "Μαχαιράδικα", όπου βρίσκονται πολλά παραδοσιακά μαγαζάκια που φτιάχνουν ακόμη τα κρητικά μαχαίρια. Ακόμη πιο δυτικά, από το Καστέλι, βρίσκονται οι συνοικίες της Οβραϊκής και του Τοπανά. Η Οβραϊκή ήταν η εβραϊκή συνοικία των Χανίων τους τελευταίους αιώνες μέχρι τη μαζική εξόντωση των Εβραίων των Χανίων από τις δυνάμεις του Άξονα στο β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Στην περιοχή υπάρχει η συναγωγή Ετζ Χαγίμ η οποία επαναλειτούργησε το 1999. Ο Τοπανάς ήταν ανέκαθεν η χριστιανική αρχοντική συνοικία της πόλης. Το όνομά της προέρχεται από το τουρκικό Top-Hane (Το χάνι με τα τόπια - μπάλες πυροβολικού - Οπλοστάσιο), αφού εκεί βρίσκονταν οι βενετσιάνικες στρατιωτικές αποθήκες. Η συνοικία αυτή, μαζί με την Οβραϊκή (ή Εβραϊκή), θεωρούνται οι ομορφότερες συνοικίες των Χανίων. Σε αυτήν βρίσκεται και το ενετικό φρούριο του Φιρκά (τουρκικά Fırka - Μεραρχία, στα ενετικά Revellino di Porto), όπου υψώθηκε η σημαία ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα (1-12-1913) και σήμερα λειτουργεί το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης. Τέλος, το λιμάνι της παλιάς πόλης αποτελεί το ομορφότερο και τουριστικότερο σημείο των Χανίων. Η ακτή Τομπάζη, η ακτή Κουντουριώτη και η ακτή Ενώσεως με αρκετά ιστορικά κτήρια, όπως τα νεώρια, το Γυαλί Τζαμισί (Yalı camisi - Το τζαμί στο γιαλό) και το μεγάλο Αρσενάλι, όπου σήμερα φιλοξενεί το κέντρο αρχιτεκτονικής Μεσογείου. Το κέντρο της είναι το Σαντριβάνι (Şadırvan), όπου διασταυρώνονται οι κεντρικότεροι δρόμοι της παλιάς πόλης, η οδός Χάληδων, η οδός Κανεβάρο και η Ζαμπελίου. Στην οδό Ζαμπελίου βρίσκεται ένα από τα ωραιότερα δείγματα ενετικού αρχοντικού της πόλης, η καταχρηστικά αποκαλούμενη Loggia των Ενετών, διατηρώντας οικόσημο, λατινικό ρητό και σχεδόν όλα τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της πρόσοψης. Η ταυτοποίηση του οικόσημου επέτρεψε την αναγνώριση του ατόμου (Nicolo Clado) και τη χρονολόγηση (1615-1625) του αρχοντικού. Απέναντι από την ακτή μπορεί κανείς να θαυμάσει τον Αιγυπτιακό φάρο του 19ου αιώνα, χτισμένο στα θεμέλια του παλαιότερου βενετσιάνικου φάρου, που αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης.

Σύγχρονη πόλη

Λίγο πιο νότια από την πλατεία της τριμάρτυρης βρίσκεται η πλατεία των Νέων Καταστημάτων, που αποτελεί το όριο της νέας πόλης. Το επίσημο όνομα της πλατείας είναι Πλατεία 1866. Η πλατεία πήρε το όνομά της προς τιμήν της μεγάλης επανάστασης των Κρητών (1866-1869) εναντίον των Τούρκων. Εκεί βρίσκονται τα καταστήματα της πόλης από τις αρχές του 20ού αιώνα. Σήμερα μπορεί κανείς να βρει πολλά γραφικά μαγαζάκια και καφενεία. Εκεί βρίσκονται και οι σταθμοί αστικών και υπεραστικών λεωφορείων.

= Νέα Χώρα και Συνοικισμός

= Στα δυτικά της παλιάς πόλης βρίσκεται η Νέα Χώρα ενώ νοτιοδυτικά ο Συνοικισμός (κέντρο της σύγχρονης πόλης, περιοχή ΟΤΕ και ΚΤΕΛ). Είναι η ευρύτερη περιοχή όπου κατοίκησαν οι Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Είναι πολύ ήσυχη και όμορφη περιοχή. Κοντά στην παραλία της Νέας Χώρας βρίσκονται ο Ναυτικός Όμιλος Χανίων και το παλιό εργοστάσιο της ΑΒΕΑ, που είναι η πρώτη βιομηχανική μονάδα της Κρήτης το 19ο αιώνα και σήμερα φιλοξενεί σχολείο. Στη Νέα Χώρα βρίσκεται ο ιστορικός Ναός του Αγίου Κωνσταντίνου κτισμένος από το 1915. Επί της κεντρικής οδού Κισσάμου που διαχωρίζει τις δύο συνοικίες έχει ανεγερθεί το μνημείο της Μικρασιάτισσας Μάνας.

= Κουμ-καπί

= Στα ανατολικά της παλιάς πόλης βρίσκεται η παραλία του Κουμ-καπί (Τουρκικά: Kum kapısı, Η Πύλη της Άμμου, η ενετική Sabbionara). Στα μέσα του 19ου αιώνα κατοικήθηκε από Βεδουΐνους Άραβες (τους Χαλικούτες), που μεταφέρθηκαν για εργασία την περίοδο της παραχώρησης στην Αίγυπτο. Εκεί βρίσκεται τα τελευταία χρόνια μεγάλο μέρος της νυχτερινής ζωής των Χανίων με πολυάριθμα ταβερνάκια, καφετέριες και μπαρ. Νότιά του βρίσκεται το εθνικό στάδιο Χανίων "Έλενα Βενιζέλου", το κρατικό ωδείο Χανίων και ο γραφικός δημοτικός κήπος (1870), έργο του Ρεούφ Πασά, που κατασκευάστηκε στα πρότυπα των ευρωπαϊκών πάρκων ως το πρώτο κοινωφελές έργο της πόλης, και σήμερα φιλοξενεί το δημοτικό θερινό κινηματογράφο. Στην ανατολική γωνία του βρίσκεται το Ρολόι του 1924.

= Δημοτική Αγορά και Δικαστήρια

=

Ανάμεσα στα Νέα Καταστήματα και το Κουμ-Καπί βρίσκεται η δημοτική αγορά Χανίων. Η πρώτη απόφαση για τη δημιουργία Δημοτικής Αγοράς ελήφθη στις 22 Δεκεμβρίου του 1903 επί Δημαρχίας Νικολάου Σκαμνάκη σύμφωνα με τα Πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Χανίων 12 (Απόφαση 90). Η Δημοτική Αγορά αποτελεί ένα σταυροειδές κτήριο, που κατασκευάστηκε το 1913 στα πρότυπα της αγοράς της Μασσαλίας και από τότε φιλοξενεί διάφορα παραδοσιακά μαγαζάκια και ταβερνάκια. Από το Δεκέμβριο του 2022 βρίσκεται υπό ανακαίνιση. Από εκεί ξεκινά η οδός Δημοκρατίας, που περνά ανάμεσα από το Δημοτικό Κήπο (μέσα στον οποίο βρίσκεται το ιστορικό καφέ "Κήπος" που λειτουργεί από το 1870, έχοντας στεγάσει στο χώρο του τη Βουλή της Κρητικής Πολιτείας, καθώς και μέρος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Χανίων) και το στάδιο, λίγο πιο κάτω συναντά το "δεσποτικό", το αρχοντικό σπίτι του μητροπολίτη Χανίων και καταλήγει στην πλατεία δικαστηρίων. Το πανέμορφο κτίριο, που θα λειτουργούσε ως στρατιωτικό νοσοκομείο του 19ου αιώνα, όπου σήμερα φιλοξενεί τα δικαστήρια και τις υπηρεσίες της νομαρχίας Χανίων. Πίσω από τα δικαστήρια βρίσκεται ο ναός Πέτρου και Παύλου, όπου βρέθηκε το αρχαίο νεκροταφείο της πόλης.

Στα δυτικά των δικαστηρίων βρίσκεται το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας (επί της οδού Ανδρέα Παπανδρέου) και δίπλα του βρίσκεται το Πνευματικό Κέντρο Χανίων, το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και το Πολεμικό Μουσείο, που φιλοξενείται στον ιταλικό στρατώνα του 19ου αιώνα. Σε μια πρόσφατη πυρκαγιά του 2018, το Πολεμικό Μουσείο κάηκε ολοσχερώς.

= Χαλέπα και Ταμπακαριά

= Από τα δικαστήρια ξεκινά επίσης και η οδός Ηρώων Πολυτεχνείου, που οδηγεί στις συνοικίες των Ταμπακαριών (τα παλιά βυρσοδεψεία) και της Χαλέπας. Στη Χαλέπα βρίσκονται πολλά νεοκλασικά κτήρια από την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, όπως και τα τότε προξενεία των Μεγάλων Δυνάμεων. Εκεί βρίσκεται και η οικία του Ελ. Βενιζέλου, που φιλοξενεί το Εθνικό Ίδρυμα Μελετών "Βενιζέλος", η παλιά γαλλική σχολή και το ΤΕΙ Χανίων. Επίσης στη Χαλέπα βρίσκονται και πολλές εκκλησίες, όπως η Αγ. Μαγδαληνή σε Ρώσικο ρυθμό, ή η Ευαγγελίστρια χτισμένη σε ρυθμό Μπαρόκ, καθώς και το μετέπειτα παλάτι του πρίγκηπα Γεώργιου. Στο λόφο πάνω από τη Χαλέπα, βρίσκεται ο Προφήτης Ηλίας με τους Τάφους των Ελ. και Σ. Βενιζέλου. Εκεί μπορεί κανείς να απολαύσει τον καφέ και το γλυκό του με την ομορφότερη θέα στα Χανιά. Εκεί βρίσκεται και η πολυτεχνειούπολη του Πολυτεχνείου Κρήτης (Κουνουπιδιανά). Η περιοχή είναι καταπράσινη και η θέα μαγευτική. Στη συνοικία Χαλέπα βρίσκεται το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη έργα επέκτασης συνολικού ύψους 110εκ. ευρώ στο Αεροδρόμιο Χανίων, μετά την ολοκλήρωση των οποίων θα αποτελεί το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Κρήτης. Στα νότια της πόλης των Χανίων βρίσκονται οι συνοικίες της δεξαμενής, όπου έγιναν πολύ σκληρές μάχες το 1941, ο Αϊ Γιάννης και ο Κουμπές, όπου βρίσκονται τούρκικοι κουμπέδες (ταφικά μνημεία).

Άλλες συνοικίες της πόλης είναι τα Λενταριανά, το Πασακάκι, το Βαρούσι, το Φράγκικο (όπου βρίσκεται το Φράγκικο νεκροταφείο), η Πελεκαπίνα (όπου βρίσκεται το μετόχι του πολιτικού το 19ου αιώνα Κ. Μάνου) και η Χρυσοπηγή με το μοναστήρι της, καθώς και οι Μουρνιές.

= Άλσος Αγίων Αποστόλων

= Τρία χιλιόμετρα δυτικά από την πόλη των Χανίων, βρίσκεται η παραλιακή περιοχή των Αγίων Αποστόλων. Στην περιοχή αυτή υπάρχει ένα μικρό δάσος, το «Άλσος των Αγίων Αποστόλων» όπως λέγεται, που εκτείνεται μέχρι και το τελευταίο προς τα δυτικά ακρωτήρι, όπου υπάρχει και το εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων από το οποίο πήρε το όνομα της η περιοχή. Το Άλσος των Αγίων Αποστόλων είναι ο κυριότερος πνεύμονας πρασίνου για τα Χανιά. Η περιοχή των Αγίων Αποστόλων αρχικά ήταν ξερότοπος αλλά σε βάθος χρόνου, διάφοροι φορείς συνεργάστηκαν, ώστε να δεντροφύτεψαν την περιοχή με πεύκα, ευκάλυπτους και άλλα δέντρα, με σκοπό τη δημιουργία του άλσους. Τη δεκαετία του 1930 η περιοχή επιλέχθηκε για τη λειτουργία των παιδικών κατασκηνώσεων του δήμου Χανίων. Αργότερα οι κατασκηνώσεις μεταφέρθηκαν στο Ακρωτήρι Χανίων και τα κτίρια ερήμωσαν. Το 1966 έγινε αναγκαστική απαλλοτρίωση και αγορά ακινήτων στη συγκεκριμένη περιοχή με σκοπό την ανέγερση λουτρικών εγκαταστάσεων, καθώς και την εκτέλεση έργων εξωραϊσμού και διαμορφώσεων στην περιοχή από τον ΕΟΤ.

Μουσεία

Ναυτικό Μουσείο Κρήτης (στο ενετικό λιμάνι) Μουσείο Μικρασιατικής Μνήμης (Μουσείο – Κέντρο Έρευνας και Μελέτης του Μικρασιατικού Πολιτισμού) (οδός Σφακίων 25) Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Συλλογή Χανίων (ναός San Salvatore) Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανιών (στη συνοικία Χαλέπα – είσοδος από την οδό Σκρα) Λαογραφικό Μουσείο Χανίων Δημοτική Πινακοθήκη Μουσείο Χημείας Μουσείο Σχολικής Ζωής Πολεμικό Μουσείο (Χανιά) (δεν λειτουργεί και αναμένεται να στεγαστεί στο φρούριο Φίρκα.) Μουσείο Τυπογραφίας (στο χωριό Τσικαλαριά Σούδας)

Μνημεία-Αξιοθέατα

Παλαιά πόλη και ενετικό λιμάνι Τζαμί του Κιουτσούκ Χασάν (Γιαλί Τζαμισί) Μητροπολιτικός Ναός Εισοδίων Θεοτόκου (Τριμάρτυρη) Ναός Αγίου Νικολάου Σπλάντζιας Οικία Ελ. Βενιζέλου (Χαλέπα) Τάφοι Βενιζέλων Συναγωγή Ετζ Χαγίμ Καθολικός Ναός Θεοτόκου (1879), στην παλιά πόλη Καθολικός Ναός Αγίου Ρόκκου Ιστορικό Αρχείο Κρήτης Κέντρο Κρητικού Δικαίου Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (ΚΑΜ) Φιλολογικός Σύλλογος "ο Χρυσόστομος" Αρχαία Απτέρα στον Αποκόρωνα Μνημείο Μικρασιάτισσας Μάνας (οδός Κισσάμου και Μπότσαρη) Φάρος Χανιών (ενετικό λιμάνι) Δημοτικός κήπος Χανίων Κρητικός Αίγαγρος, (άγαλμα στην είσοδο της πόλης) Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων : διατηρεί και συντηρεί τη «Βιβλιοθήκη του Ελευθερίου Βενιζέλου», που παραχώρηθηκε το 1957 από την οικογένεια Ελ. Βενιζέλου στο Δήμο Χανίων, επί δημαρχίας Νικολάου Σκουλά. Η συλλογή περιέχει 8.500 τόμους βιβλίων τα οποία είναι προσβάσιμα στο κοινό. Δημοτική Αγορά

Προσωπικότητες

Ελπίς Μέλαινα, 1818-1899, Γερμανίδα συγγραφέας Ελευθέριος Βενιζέλος, 1864-1936, Πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Μάνος, 1869-1913, Πολιτικός του 19ου αιώνα και ποιητής Σοφοκλής Βενιζέλος, 1894-1964, Πρωθυπουργός της Ελλάδας Νάνα Μούσχουρη, 1934, τραγουδίστρια Αλέξης Μινωτής, 1898-1967, διάσημος ηθοποιός του θεάτρου (από τα Δελιανά) Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, 1918-2017, Πρωθυπουργός της Ελλάδας Ευτύχης Μπιτσάκης, 1927, θεωρητικός φυσικός-φιλόσοφος από το Κακοδίκι Μάρω Δούκα,1947, συγγραφέας Ιωάννα Καρυστιάνη, 1952, συγγραφέας Άντρια Ράπτη, 1969, Ηθοποιός Μίκης (Μιχαήλ) Θεοδωράκης, 1925 -2021, συνθέτης Κυριάκος Μητσοτάκης, 1968, Πρωθυπουργός της Ελλάδας

Εικόνες

Παραπομπές

Πηγές

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους-ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Ιστοσελίδα Δήμου Χανίων Περιοδικό "Χανιά" - Δήμου Χανιών, 1982

Βιβλιογραφία

Καψωμένος Σ. Γ, Το τοπωνύμιο Χανιά, Κρητικά Χρονικά, τομ.2 (1948), σελ. 181-186

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ιστοσελίδα Δήμου Χανίων Χανιά (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Οδηγός για τα Χανιά