Η Κάντανος (επίσης: η Κάνδανος) είναι χωριό και ιστορική έδρα δήμου Καντάνου-Σελίνου στην περιφερειακή ενότητα Χανίων της Κρήτης. Είναι κτισμένη στο κέντρο της επαρχίας Σελίνου, σε ένα έυφορο λεκανοπέδιο σε απόσταση 54 χλμ. από τα Χανιά. Το όνομα της προέρχεται από το "Καντανία" που σημαίνει πόλη της Νίκης. Κατά άλλους από το "Κάντορες" που σημαίνει οι κρατούντες. Ηταν έδρα της Επαρχίας Σελίνου του νομού Χανίων και έδρα του τέως Δήμου Καντάνου (1998-2010). Με το πρόγραμμα Καλλικράτης ενσωματώθηκε στο Δήμο Καντάνου - Σελίνου αποτελώντας πλέον την ιστορική έδρα αφού η έδρα του Δήμου βρίσκεται στην Παλαιόχωρα. Είναι κυρίως αγροτική και κτηνοτροφική περιοχή. Το κυριότερο προϊόν της είναι το ελαιόλαδο. Πολλά από τα ελαιόδενδρα της περιοχής είναι αιωνόβια και μεγάλου μεγέθους. Λέγονται και 18ούρες γιατί έκαναν μέχρι και 18 μιστάτα λάδι (180 οκάδες). Η ιστορία της ξεκινά από τα Δωρικά χρόνια και συνεχίζεται στα Ρωμαϊκά και Πρωτοχριστιανικά χρόνια που ήταν ήταν έδρα Επισκοπής. Καταστράφηκε τον 9ο αιώνα από τους Άραβες και ξανακατοικήθηκε κατά τη Βενετοκρατία. Από την Κάντανο ξεκίνησε η επανάσταση του 1866 στην Κρήτη. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν έδρα Τούρκου διοικητή. Κατά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και συγκεκριμένα στις 3 Ιουνίου 1941 καταστράφηκε από τους Γερμανούς σε αντίποινα για την ένοπλη αντίσταση που έδειξαν οι κάτοικοι με τη βοήθεια και των κατοίκων των γειτονικών χωριών στα Φλώρια και στο φαράγγι πριν το χωριό κατά την Μάχη της Κρήτης.

Ιστορία

Η ιστορία της Καντάνου ξεκινά από τα Δωρικά χρόνια. Οι απόψεις διίστανται για την αρχική της θέση. Ο Άγγλος περιηγητής PashIey την τοποθετεί στο χωριό Κάδρος, ενώ ο Ιταλός ιστορικός του αιώνα μας De Sanctis και ο Θεοφανίδης την τοποθετούν στην περιοχή που βρίσκεται και σήμερα. Η ιστορία της ξεκινά από τα Δωρικά χρόνια. Ο πρώτος οικισμός χτίστηκε στη σημερινή θέση το 1049 π.Χ. Αποτελεί μια από τις 100 πόλεις του Ομήρου. Κατά τα Ελληνιστικά χρόνια φαίνεται να συμμετείχε στο "Κοινό των Ορέων" μαζί με τις άλλες πόλεις του Σελίνου. Μεγάλη ακμή γνώρισε κατά τα Ρωμαϊκά και Πρωτοβυζαντινά χρόνια. Γύρω στα 1937, ο αρχαιολόγος Β. Θεοφανίδης έκανε ανασκαφές στο κέντρο του χωριού κι έφερε στο φως ένα μεγάλο οικοδόμημα με πλευρά 30 μέτρων και με δάπεδο 900 τ.μ., στρωμένο με μωσαϊκά γραμμικά σχήματα, κύκλους και ρόμβους. Στο δάπεδο του κτιρίου βρέθηκε επίσης η βάση κάποιου αγάλματος, που ήταν αφιερωμένο στο Ρωμαίο αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο, Φαίνεται ότι το ρωμαϊκό αυτό οικοδόμημα ήταν το πραιτόριο της περιοχής, που αργότερα χρησιμοποιήθηκε σαν εκκλησία. Στα πρωτοχριστιανικά χρόνια ήταν έδρα επισκοπής. Ο πρώτος επίσκοπος της Καντάνου χειροτονήθηκε από τον Απόστολο Τίτο. Επίσκοποι της Καντάνου συμμετείχαν στις πρώτες Οικουμενικές συνόδους και ειδικότερα στη Δ’ οικουμενική σύνοδο (451), στην ΣΤ’ οικουμενική σύνοδο (680 – 681) και στη Ζ’ οικουμενική σύνοδο (787). Καταστράφηκε ολοσχερώς από του Άραβες τον 9ο με 10 αιώνα και ερημώθηκε. Κατοικήθηκε πάλι κατά τη Βενετοκρατία το 12ο αιώνα μ.Χ. Γνώρισε μεγάλη άνθηση την περίοδο αυτή με σημαντικότερα μνημεία τις οι βυζαντινές εκκλησίες με πλούσιες αγιογραφίες. . Σημαντικότερη βυζαντινή εκκλησία θεωρείται ο ναός της Αγίας Άννης στο Ανισαράκι. Στην βορεινή πλευρά της υπάρχει μια πολύ σπάνια εικόνα με την Αγία Άννα να θηλάζει την Παναγία. Αποτελεί σπάνια αγιογραφία και πολλοί τουρίστες κάθε χρόνο την επισκέπτονται. Σημαντικές θεωρούνται και οι εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (1328-9) στον Τραχινιάκο και του Μιχαήλ Αρχάγγελου(1327-8) στα Καβαλαριανά με αγιογραφημένες από τον Ι. Παγωμένο, Άλλες βυζαντινές εκκλησίες είναι του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Κυριακής στα Λαμπιριανά, της Παναγίας και της Αγίας Παρασκευής στο Ανισαράκι, του Προφήτη Ηλία και της Αγίας Παρασκευής στον Τραχινιάκο, του Αγίου Αντωνίου, της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Νικολάου στο κέντρο του χωριού κ.α. Ο άγιος Νικόλαος κατά την τουρκοκρατία είχε μετατραπεί σε τζαμί. Κατά την Τουρκοκρατία ήταν σημαντικό κέντρο και έδρα Τούρκου Διοικητή. Το σαράι βρίσκονταν στο λόφο που σήμερα στεγάζεται το αστυνομικό τμήμα και βρίσκονταν εκεί έως το έτος 1937.Την περίοδο αυτή ήτα ν τόπος συνεχών συγκρούσεων μεταξύ Χριστιανών και Τούρκων. Οι Τούρκοι είχαν κατασκευάσει πύργους σε καίρια σημεία, δέσποζαν του λεκανοπεδίου και ενίσχυαν την άμυνά τους. Στο βουνό Από πηγάδι υπήρχε ένας σταθμός, το λεγόμενο καρακόλι, τούρκικο φυλάκιο, για να ελέγχει τους περαστικούς από ‘κει. Κατά την Επανάσταση του 1821, η Κάντανος ήταν τοπίο ασφαλές καταφύγιο των Τούρκων. Εδώ οχυρώνονταν οι μάχιμοι Τούρκοι, κάθε φορά, που πιέζονταν από τους επαναστάτες. Στο Ανισαράκι, στο Βαμβακάδο, στο Νυχτεριανό και στον Κουφαλωτό υπήρχαν τέσσερις πύργοι με πολεμίστρες. Στις 6 Ιουνίου 1823, συγκέντρωσαν τα γυναικόπαιδα εκεί και τους πολιόρκησαν οι επαναστάτες. Κάθε πύργο φύλαγαν 250 Τούρκοι. Στην πολιορκία παρευρισκόταν ο ίδιος ο Αρμοστής Τομπάζης, ο Άστιγξ, ο Σκούρτης, ο Οικονόμος,ο Μουτσογιάννης, ο Δημ. Καλλέργης, ο Βουρδουμπάς και άλλοι. Οι Τούρκοι αδιαφορούσαν για την πανούκλα που τους θέριζε και πολεμούσαν με πείσμα. Οι επαναστάτες, όμως, τους πολιόρκησαν και τους ανάγκασαν να ζητήσουν ανακωχή. Μόλις βράδιασε, βγήκαν από τους πύργους με τα ζώα φορτωμένα με τις τροφές και τις αποσκευές τους. Έβαλαν στη μέση τα γυναικόπαιδα και ξεκίνησαν για τα Χανιά, δίχως να τους ενοχλήσει κανείς, κατά διαταγή του Τομπάζη. Οι Κρητικοί αγανάκτησαν για την απόφαση του Τομπάζη καθώς και ο ίδιος ο ’Αστιγξ, ο οποίος έφυγεν αμέσως για την Ελλάδα. Αλλά οι επαναστάτες τους κυνήγησαν και στο Σέμπρωνα της Κυδωνίας τους περικύκλωσαν σ’ ένα λόφο, σκότωσαν κι αιχμαλώτισαν πάνω από 1.000 και πήραν τα ζώα και τα τρόφιμά τους (Κριτοβουλίδης, σ. 235-239). Γύρω στους 2.000, όμως, γλίτωσαν στα Χανιά και πολέμησαν έπειτα με λύσσα τους επαναστάτες. Από αυτήν ξεκίνησε η επανάσταση του 1866. Η πρώτη ντουφεκιά της επανάστασης ρίχθηκε στην Κάντανο από τον Κριάρη. Τον Αύγουστο του 1866 έγινε σπουδαία μάχη στην Κάντανο και στην συνέχεια τον Σεπτέμβριο, 12.000 Τούρκοι στρατιώτες υπό τον Μουσταφά Ναϊλή πασά ήρθαν στην περιοχή να βοηθήσουν τους πολιορκημένους Τούρκους που είχαν συγκεντρωθεί από όλη την επαρχία Σελίνου. Οι 5000 επαναστάτες Κρητικοί πλαγιοκοπόντας τους Τούρκους που διέφευγαν προς Παλαιόχωρα τραυμάτισαν και σκότωσαν πολλούς. Στην επανάσταση του 1897 οι Τούρκοι όλης της επαρχίας Σελίνου συγκεντρώθηκαν στην Κάντανο. Τότε κατελήφθη από τους επαναστάτες υπό τον ταγματάρχη Μανουσογιαννάκη ο οχυρός πύργος του Σταυρού και βομβαρδίστηκε το “Σεράγιο” από τον καπετάν Κωνσταντή Κριάρη από την "Στεφανόπετρα" και "του κοπέλι τα χαράκια". Οι Τούρκοι εξαναγκάστηκαν να φύγουν με την προστασία των ξένων δυνάμεων μέσω Παλαιόχωρας και να αφήσουν τον τόπο ελεύθερο. Οι Καντανιώτες αποφάσισαν να αντισταθούν στην προέλαση των Γερμανών παρότι οι συσχετισμού δυνάμεων δεν το επέτρεπαν. Η πρώτη μάχη έγινε στα Φλώρια όπου οι Καντανιώτες και κάτοικοι των γειτονικών χωριών εξουδετέρωσαν τη Γερμανική εμπροσθοφυλακή και πήραν ως λάφυρο ένα οπλοπολυβόλο που φάνηκε χρήσιμο στη συνέχεια. Η επόμενη μάχη έγινε στο φαράγγι της Καντάνου. Οι κρητικοί με απαρχαιωμένα όπλα και το οπλοπολυβόλο που προαναφέραμε και ελάχιστα πυρομαχικά κατάφεραν να κρατήσουν μεγάλη Γερμανική δύναμη για μία μέρα. Τελειώνοντας τα πυρομαχικά τους έφυγαν. Στις 3 Ιουνίου 1941 οι Γερμανοί επέστρεψαν με ειδικό συνεργείο καταστροφών. Δεδομένου του ότι οι κάτοικοι δεν ανταποκρίθηκαν στις εκκλήσεις τους για να παρουσιαστούν κατέστρεψαν με φωτιά και δυναμίτες όλο το χωριό "για να μην ξαναχτιστεί ποτέ" όπως αναφέρει και μία από τις τρεις πινακίδες που άφησαν. Δύο ξύλινες πινακίδες εκ των οποίων διασώζεται η μία και μια μαρμάρινη που πήγαν αργότερα με σκοπό να χτίσουν ειδικό μνημείο αποτελούν αδιάσειστα τεκμήρια των βαρβαροτήτων τους. Δεν έμεινε πέτρα στην πέτρα. Κατά τη Γερμανική κατοχή απαγορεύονταν να ξαναχτιστεί το κέντρο της Καντάνου. Μάλιστα οι περισσότεροι κάτοικοι για να αποφύγουν την οργή των Γερμανών κυκλοφορούσαν με νέες ταυτότητες που εκδόθηκαν από τους κοινοτάρχες των γειτονικών χωριών. Με την αποχώρηση των Γερμανών η Κάντανος χτίστηκε πάλι στη σημερινή θέση.

Σύγχρονη Κάντανος

Σήμερα η Κάντανος είναι μια μικρή κωμόπολη με 500 περίπου μόνιμους κατοίκους. Ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το εμπόριο και διάφορες υπηρεσίες. Έχει Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, ΕΠΑΛ, Αστυνομικό τμήμα, Κέντρο Υγείας, φαρμακείο και δύο μικρά ξενοδοχεία. Λειτουργούν επίσης τρία εστιατόρια με εξαιρετικό παραδοσιακό κρητικό φαγητό, ένα ζαχαροπλαστείο με σπεσιαλιτέ το γαλακτομπούρεκο και το παγωτό από τοπικό γάλα αιγοπροβάτων, καθώς και αρκετά καφενεία. Με την τελευταία μεταρρύθμιση στην τοπική αυτοδιοίκηση ο Δήμος Καντάνου συγχωνεύθηκε με τους Δήμους Πελεκάνου και Ανατολικού Σελίνου δημιουργώντας από 1-1-2011 το νέο Δήμο Καντάνου-Σελίνου με πρωτεύουσα την Παλαιόχωρα και ιστορική πρωτεύουσα την Κάντανο.

Ανισαράκι

Το Ανισαράκι ή Ανυσαράκι είναι η μεγαλύτερη συνοικία της Καντάνου μετά το κέντρο της. Βρίσκεται σε απόσταση περίπου 3 χλμ. από το κέντρο της Καντάνου. Αξιόλογες είναι οι βυζαντινές εκκλησίες και ιδιαίτερα της Αγίας Άννας με την εικόνα της Αγίας που θηλάζει την Παναγία σε τοιχογραφία. Η εικόνα αυτή είναι πολύ σπάνια και λέγεται ότι υπάρχουν μόνο δύο τέτοιες στον κόσμο. Άλλες σημαντικές εκκλησίες με αγιογραφίες του 14ου αιώνα είναι η Παναγία , η Αγία Παρασκευή και ο Άγιος Γεώργιος. Αξιοθέατο αποτελεί η πέτρινη βρύση στο κέντρο της συνοικίας.

= Καβαλαριανά

= Μικρή συνοικία της Καντάνου πριν το Ανισαράκι που αποτελείται από δύο τμήματα τα πάνω Καβαλαριανά πάνω από τον επαρχιακό δρόμο Καντάνοου - Σούγιας και τα κάτω από την κάτω πλευρά του δρόμου. Σε αυτά βρίσκεται ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου (Αστράτηγος) με πλούσιες αγιογραφίες από τον Ιωάννη Παγωμένο (1327-8).

Χρυσοπηγή

Γειτονιά της Καντάνου, περισσότερο γνωστή ως Τσαγκαρελιανά (το τουρκικής προέλευσης όνομα της). Βρίσκεται 1 χλμ. περίπου μακριά από το κέντρο της Καντάνου. Σε αυτήν βρίσκεται ο Βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου, με αγιογραφίες που παρά την πρόσφατη επιδιόρθωση του από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ν. Χανίων δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Επίσης η νεώτερη εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής με μια σπάνια φορητή εικόνα της δευτέρας παρουσίας. Στο ποτάμι που τη διασχίζει υπάρχει παραδοσιακή πέτρινη πηγή. Οι κάτοικοι της ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια της ελιάς και την κτηνοτροφία.

Λαμπιριανά

Συνοικία της Καντάνου περίπου 1,5 χλμ. από το κέντρο. Σήμερα είναι σχεδόν εγκαταλελειμμένη. Αξιοθέατα είναι οι βυζαντινές εκκλησίες της Αγ. Κυριακής και του Αγ. Γεωργίου που βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Παραδοσιακό πανηγύρι γίνεται στον Άγιο Γεώργιο στις 3 Νοεμβρίου, εορτή του Αη Γιώργη του μεθυστή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η παλιά πηγή με το τρεχούμενο νερό.

Διοικητικά

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925, γραμμένη Κάνδανος, με το ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοιδρυθείσας κοινότητας. Το 1940 το όνομά της διορθώθηκε σε Κάντανος. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και με την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι, μαζί με τους οικισμούς: Άγιοι Απόστολοι, Ανισαράκι, Βαμβακάδες, Καβαλλαριανά, Λόφος, Πάνω Φλώρια, Σπίνα, Τραχινιάκος, Φλώρια και Χρυσοπηγή αποτελούν την κοινότητα Κανδάνου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Κανδάνου του δήμου Κανδάνου-Σελίνου ενώ σύμφωνα την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 421 κατοίκους. Δείτε Κοινότητα Κανδάνου''

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Η εκκλησία της Αγίας Άννας στο Ανισαράκι και ορισμένες από τις τοιχογραφίες της Εδώ υπάρχει η Κάνδανος (ντοκιμαντέρ) (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)