Πληροφορίες
Το Κεφάλι (παλαιότερα γνωστό ως Βαράδω ή Βοράδω) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Κισάμου στην περιφερειακή ενότητα Χανίων της Κρήτης. Απέχει 62 χιλιόμετρα από τα Χανιά. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 400 μ.
Ιστορικά στοιχεία
Ο Στέργιος Σπανάκης ταυτίζει το χωριό με το χωριό Aico Vorado, το οποίο αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 στην επαρχία Κισάμου. Στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα αναφέρεται ως Aico Vorado με 85 κατοίκους και 62 οφειλόμενες αγγαρείες. Ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630 αναφέρει το χωριό ως Aico Voradho και ο Αντόνιο Τριβάν ως Nico Varado. Δεν είναι γνωστή η σημασία της λέξης Aico. Στο χωριό βρίσκεται πύργος των βενετσιάνικων χρόνων. Κατά τους οθωμανικούς χρόνους, ο πύργος ήταν η κατοικία του ντόπιου αγά. Σύμφωνα με την ντόπια παράδοση, ο Αγάς ήθελε να σκοτώσει έναν ντόπιο αντάρτη, γνωστό ως Θεοδωράκη, ο οποίος τρομοκρατούσε τους Τούρκους της περιοχής. Έτσι, του έστειλε γράμμα προσκαλώντας τον να παρουσιαστεί μπροστά του ώστε να τον αφήσει ελεύθερο. Όταν όμως ο Θεοδωράκης μπήκε στον πύργο, τον αποκεφάλισαν και πέταξαν έξω το κεφάλι του. Σύμφωνα με την παράδοση από αυτό το γεγονός ονομάστηκε Κεφάλι του χωριό. Το 1881 το χωριό είχε οριστεί έδρα του δήμου Εννέα Χωριών και σύμφωνα με την απογραφή είχε μαζί με άλλα χωριά 368 χριστιανούς κατοίκους. Στην απογραφή αναφέρεται ως Βαράδω. Το όνομα Κεφάλι υιοθετήθηκε στις απογραφές από το 1920 και έπειτα. Το 1925 ορίστηκε έδρα ομώνυμης κοινότητας μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση το 1997, όταν εντάχθηκε στον δήμο Ιναχωρίου.
Απογραφές πληθυσμού
Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
Αξιοθέατα
Ο κεντρικός ναός της ενορίας Κεφαλίου είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Ο ναός είναι ο κοιμητηριακός του χωριού και βρίσκεται στην άκρη του σύγχρονου οικισμού. Ο ναός είναι μονόχωρος καμαρόσκεπος και σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή κτίστηκε το έτος ,ςωκη (=6828) από κτίσεως κόσμου, το οποίο αντιστοιχεί στο έτος 1320. Στο εσωτερικό σώζονται σε καλή κατάσταση τοιχογραφίες, οι οποίες είναι δημιουργία δύο διαφορετικών συνεργείων. Ανάμεσα στα χωριά Κεφάλι και Βάθη, δίπλα στο δημοτικό σχολείο, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Αθανασίου. Είναι ένας μονόχωρος καμαρόσκεπος ναός, στο εσωτερικό του οποίου σώζονται σε κακή κατάσταση τοιχογραφίες. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή κτίστηκε το 1394. Στη θέση Σπανιανά σώζεται ο τοιχογραφημένος μονόχωρος καμαρόσκεπος ναός του Άγιου Ιωάννη Προδρόμου, της βενετσιάνικης περιόδου. Σε θέση με πανοραμική θέα πάνω από το χωριό βρίσκεται ο τοιχογραφημένος ναός του Αγίου Ισιδώρου, ο οποίος χρονολογείται από την ενετική εποχή. Στη θέση Πλιτσιάς βρίσκεται ο παλιός τοιχογραφημένος ναός της Αγίας Ελένης. Στο λόφο στην άκρη του χωριού, δίπλα στο ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, σώζονται ερείπια βενετσιάνικου πύργου, ο οποίος δεν ολοκληρώθηκε, καθώς ο δεύτερος όροφος είναι ημιτελής. Πιθανόν αποτέλεσε έδρα του τοπικού Βενετού άρχοντα. Κατά τους οθωμανικούς χρόνους, ο πύργος ήταν η κατοικία του ντόπιου αγά. Στο εσωτερικό του πύργου σώζεται περίτεχνο γοτθικό θύρωμα.
Διοικητικά στοιχεία
Δείτε: Κοινότητα Κεφαλίου Το Κεφάλι αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 1997 με το ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997 αποσπάσθηκε από την κοινότητα Κεφαλίου και προσαρτήθηκε στο δήμο Ινναχωρίου ενώ το 2010 με το ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 προσαρτήθηκε στο δήμο Κισσάμου.
