Ο Δήμος Αποκορώνου είναι ένας από τους επτά δήμους του άλλοτε νομού και της νυν Περιφερειακής Ενότητας Χανίων στην Κρήτη. Εκτείνεται από τον Κόλπο της Σούδας έως την Κράπη και από τον ποταμό Μουσέλα ως τα Κεραμειά. Η περιοχή αυτή κατοικείται αδιάλειπτα από την αρχαιότητα, καθώς έχουν βρεθεί κατάλοιπα μινωικών οικισμών και ιερών κοντά στα χωριά Στύλος, Αλίκαμπος, Δράμια και Φυλακή, ενώ σε ύψωμα δυτικά των Καλυβών ιδρύθηκε τα ύστερα Γεωμετρικά χρόνια (760-700 π.Χ.) η πόλη-κράτος Απτέρα, η οποία άκμασε κατά τους Κλασικούς και Ελληνιστικούς χρόνους και υπήρξε μία από τις σημαντικότερες στη δυτική Κρήτη. Ως προς την προέλευση της ονομασίας «Αποκόρωνας», ο Στράβωνας αναφέρει ότι υπήρχε «Ιπποκόρωνά τε της Αδραμυττινής και Ιπποκορώνιον εν Κρήτη», χωρίς να διευκρινίζει αν πρόκειται για πόλη ή περιοχή. Ο Άγγλος περιηγητής Ρόμπερτ Πάσλεϊ (Robert Pashley) και ο Νικόλαος Σταυράκης εκτιμούν ότι το «Ιπποκορώνιον» ήταν αρχαία πόλη στην ενδοχώρα της επαρχίας, κοντά στο σημερινό χωριό Νίπος, ενώ ο Στέφανος Ξανθουδίδης θεωρεί πως μπορεί να σχετίζεται με ένα ιερό που βρισκόταν στη λίμνη Κουρνά και λεγόταν «Ιπποκόριον», από όπου ενδέχεται να προήλθε η σημερινή ονομασία. Σε κάθε περίπτωση, από την περιοχή πέρασαν αρκετοί ντόπιοι και ξένοι ηγεμόνες, Μινωίτες, Μυκηναίοι, Ρωμαίοι, Άραβες, Γενουάτες, Βενετοί και Οθωμανοί, αφήνοντας τα ίχνη και την επιρροή τους στο τοπίο, την αρχιτεκτονική, τη γλώσσα, την υλική και άυλη κληρονομιά του τόπου. Παρότι δεν είναι ευρέως γνωστό, η Κρήτη αποτέλεσε αραβικό εμιράτο (Emārāt Iqritiya) για πάνω από έναν αιώνα, αλλά το 961 ανακαταλήφθηκε από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά και εποικίστηκε με Αρμένιους και άλλους πληθυσμούς από τη Μικρά Ασία. Κατά τον διαμελισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Partitio Romaniae) που έγινε το 1204, η Κρήτη δόθηκε στον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό (Boniface de Montferrat), ο οποίος την πούλησε στη Βενετία. Υποστηριζόμενος από τη Γένοβα, ο κόμης της Μάλτας Ερρίκος Πεσκατόρε (Enrico Pescatore) έσπευσε το 1206 να καταλάβει την Κρήτη, αλλά μέχρι το 1211 οι Βενετοί ανακατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος του νησιού και το 1218 ανάγκασαν τον Πεσκατόρε να παραιτηθεί από κάθε δικαίωμά του στην Κρήτη. Παρά ταύτα, οι ντόπιοι εξακολούθησαν να αμφισβητούν τη βενετική κυριαρχία και ξεσηκώθηκαν αρκετές φορές κατά τον επόμενο ενάμιση αιώνα, οργανωμένοι γύρω από οικογένειες βυζαντινής καταγωγής όπως οι Σκορδίληδες, οι Μελισσηνοί και οι Καλλέργηδες. Προκειμένου να τους ικανοποιήσει, η Βενετία έκανε πολλές υποχωρήσεις, ενώ αναγνώρισε συμβολικά την Κρήτη ως διακριτό «βασίλειο» (Regno di Candia). Στα μέσα του 13ου αιώνα ο Αποκόρωνας έπαψε να λέγεται τούρμα Ψυχρού (Psicro ή Pisicro), όπως ήταν γνωστός κατά τη β΄ βυζαντινή περίοδο, και έγινε γνωστός ως καστελλανία του Αποκόρωνα (Bicorna ή Αpicorno), με έδρα το ομώνυμο φρούριο στα ανατολικά των Καλυβών. Κατά τον 16ο αιώνα η κομβική θέση της Βενετίας στην ανατολική Μεσόγειο άρχισε να αμφισβητείται από τους Οθωμανούς, οι οποίοι είχαν καταλάβει σχεδόν όλες τις ελληνικές χώρες και έστρεφαν πλέον το βλέμμα προς την Κρήτη. Το νησί έγινε στόχος επιδρομών του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (Hızır Reis) το 1538 και του Ουλούτς Αλή (Uluç Ali) το 1567, αλλά οι Οθωμανοί κατάφεραν να αποκτήσουν τον έλεγχο του νησιού μόνο με τον Κρητικό Πόλεμο (Guerra di Candia), ο οποίος ξεκίνησε το 1645 και τελείωσε το 1669. Τα Χανιά έπεσαν τον πρώτο χρόνο του πολέμου και ο Αποκόρωνας τον δεύτερο, αλλά η διατήρηση του νησιού υπό την οθωμανική κυριαρχία έμελλε να αποδειχθεί αρκετά πιο δύσκολη. Ο Αποκόρωνας δε συμμετείχε στην πρώτη εξέγερση κατά των Οθωμανών το 1770, αλλά οι χριστιανοί της επαρχίας αναθάρρησαν μετά την εξόντωση του γενίτσαρου Ιμπραήμ Αληδάκη το 1774 και έκτοτε συμμετείχαν δυναμικά σε όλες τις επαναστάσεις και εξεγέρσεις του 19ου αιώνα. Η επαρχία υπέστη εκτεταμένες καταστροφές κατά τις επαναστάσεις του 1821 και του 1841, αλλά αυτές δεν κατάφεραν να οδηγήσουν στη χειραφέτηση και την απελευθέρωση από την οθωμανική κυριαρχία. Ο Αποκόρωνας συμμετείχε επίσης ενεργά στην επανάσταση του 1866, πράγμα που ώθησε τους Οθωμανούς να επιχειρήσουν να τους «εξευμενίσουν» ιδρύοντας τον Νομό Σφακίων, στον οποίο υπάγονταν οι επαρχίες Αποκορώνου, Σφακίων και Αγίου Βασιλείου με έδρα το Βάμο. Παρά ταύτα, οι Αποκορωνιώτες ξεσηκώθηκαν ξανά το 1878 και το 1895-1896, απελευθερώνοντας μεγάλο μέρος της δυτικής Κρήτης και αναγκάζοντας την ελληνική κυβέρνηση και τις Δυνάμεις να αντιμετωπίσουν πιο υπεύθυνα το Κρητικό Ζήτημα. Μετά τη συγκρότηση της Κρητικής Πολιτείας, το 1898, οι Αποκορωνιώτες δεν επαναπαύτηκαν, αλλά συνέχισαν να δίνουν το «παρών» στους εθνικούς αγώνες εντός και εκτός του νησιού, από το Θέρισο (1905) έως τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908) και τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), και από την «Εθνική Άμυνα» (1916-1918) μέχρι τη Μικρά Ασία (1919-1922), τη Μάχη της Κρήτης (1941) και την Αντίσταση (1941-1945).

Ο Αποκόρωνας του σήμερα Ο Δήμος Αποκορώνου συστάθηκε το 2010 σύμφωνα με το Πρόγραμμα «Καλλικράτης», με τη συνένωση των τέως Δήμων Αρμένων, Βάμου, Γεωργιουπόλεως, Φρε και Κρυονερίδας, καθώς και της καλλικρατικής Κοινότητας Ασή Γωνιάς, που έκτοτε αποτελούν Δημοτικές Ενότητές του. Ο Δήμος Αποκορώνου αποτελείται από 66 οικισμούς που έχουν οργανωθεί σε 33 Κοινότητες. Ως προς την εδαφική του επικράτεια, ο Δήμος Αποκορώνου ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με την πρώην επαρχία Αποκορώνου, με την εξαίρεση των οικισμών Καλάμι και Απτέρα (Μεγάλα Χωράφια), τα οποία υπάγονται διοικητικά στην Κοινότητα Απτέρων του Δήμου Χανίων (Δ.Ε. Σούδας). Η έκταση του Δήμου Αποκορώνου είναι 323,13 τετραγωνικά χιλιόμετρα και ο πληθυσμός του είναι 12.807 άτομα σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Έδρα του Δήμου είναι οι Βρύσες και ιστορική έδρα ο Βάμος. Δήμαρχος του Δήμου Αποκορώνου είναι ο Χαράλαμπος Κουκιανάκης.

Κοινότητες και οικισμοί

Ο Δήμος Αποκορώνου αποτελείται από 33 Κοινότητες, οι οποίες βρίσκονται στις έξι Δημοτικές Ενότητες.

Δημοτική Ενότητα Αρμένων

= Κοινότητα Αρμένων

= Αρμένοι, οι

= Κοινότητα Καλυβών

= Καλύβες, οι

= Κοινότητα Καρών Αποκορώνου

= Καρές, οι

= Κοινότητα Μαχαιρών

= Μαχαιροί, οι

= Κοινότητα Νέου Χωρίου

= Νέο Χωριό, το

= Κοινότητα Ραμνής

= Κυριακοσέλλια, τα Ραμνή, η Χιλιομουδού, η

= Κοινότητα Στύλου

= Πρόβαρμα, το Σαμωνάς, ο Στύλος, ο Φαράγγι, το

Δημοτική Ενότητα Ασή Γωνιάς

= Κοινότητα Ασή Γωνιάς

= Ασή Γωνιά, η

Δημοτική Ενότητα Βάμου

= Κοινότητα Βάμου

= Βάμος, ο Δουλιανά, τα

= Κοινότητα Γαβαλοχωρίου

= Άσπρο, το Γαβαλοχώρι, το

= Κοινότητα Κάινας

= Κάινα, η Πλάτανος, ο

= Κοινότητα Καλαμιτσίου Αλεξάνδρου

= Καλαμίτσι Αλεξάνδρου, το

= Κοινότητα Κεφαλά

= Δράπανος, ο Κεφαλάς, ο Παλαιλώνι, το

= Κοινότητα Κοκκίνου Χωρίου

= Κόκκινο Χωριό, το

= Κοινότητα Ξηροστερνίου

= Λιτσάρδα, η Ξηροστέρνι, το

= Κοινότητα Πλάκας

= Αλμυρίδα, η Καμπιά, τα Πλάκα, η

= Κοινότητα Σελλίων

= Λικοτιναρέα, η Σελλία, τα Σούρη, η

Δημοτική Ενότητα Γεωργιουπόλεως

= Κοινότητα Γεωργιουπόλεως

= Ασπρουλιάνοι, οι Γεωργιούπολις, η Κάβαλλος, ο Μαθές, ο Μουρί, το

= Κοινότητα Καλαμιτσίου Αμυγδαλίου

= Εξώπολη, η Καλαμίτσι Αμυγδάλου, το

= Κοινότητα Καστέλλου

= Κάστελλος, ο Μεταμόρφωση, η Πάτημα, το

= Κοινότητα Κουρνά

= Κουρνάς, ο Παραλία Κουρνά, η

= Κοινότητα Φυλακής

= Δράμια, τα Φυλακή, η

Δημοτική Ενότητα Κρυονδερίδος

= Κοινότητα Αλικάμπου

= Αλίκαμπος, ο

= Κοινότητα Βαφέ

= Αρεβίτης, ο Αχατζηκιά, η Βαφές, ο

= Κοινότητα Βρυσών Αποκορώνου

= Βρύσες, οι Μετόχι, το Φίλιππος, ο

= Κοινότητα Εμπροσνέρου

= Βατουδιάρης, ο Εμπρόσνερος, ο

= Κοινότητα Μάζης

= Μάζα, η Φονές, ο Χάμπαθα, τα

= Κοινότητα Νίπους

= Νίπος, το

Δημοτική Ενότητα Φρέ

= Κοινότητα Μελιδονίου

= Μελιδόνι, το

= Κοινότητα Παϊδοχωρίου

= Άγιοι Πάντες, οι Παϊδοχώρι, το

= Κοινότητα Πεμονίων

= Πεμόνια, τα

= Κοινότητα Τζιτζιφέ

= Τζιτζιφές, ο

= Κοινότητα Φρέ

= Φρές, ο

Διατελέσαντες δήμαρχοι

Πολυμέσα

Παραπομπές

Πηγές

Πρόγραμμα Καλλικράτης - ΦΕΚ Α87 της 07/06/2010 Απόφαση 45892 του Υπ. Εσωτερικών, Αποκέντρωσης & Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης - ΦΕΚ Β1292 της 11/08/2010 Υπουργείο Εσωτερικών, σχέδιο Καλλικράτης Γιώργος Λιμαντζάκης, Αποκόρωνας, Ταξίδι στη φύση και την ιστορία, Δήμος Αποκορώνου, 2021, σ. 7-9.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Apokoronas στο Wikimedia Commons