Πληροφορίες
Ο Βαφές είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Αποκορώνου στην περιφερειακή ενότητα Χανίων της Κρήτης. Βρίσκεται σε υψόμετρο 210 μέτρων. Απέχει από τα Χανιά 37 χιλιόμετρα. Ο οικισμός έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο.
Ιστορικά στοιχεία
Το χωριό πιθανόν δημιουργήθηκε από τους κατοίκους του χωριού Κούρτα (αργότερα Σκούτζα), το οποίο βρίσκεται ανατολικά του Βαφέ, το οποίο καταστράφηκε από πειρατές. Είναι πιθανόν να δημιουργήθηκε κατά τη Β΄ βυζαντινή περίοδο και αναφέρεται σε έγγραφα της οικογένειας Σκορδύλη. Σε ενετικές πηγές αναφέρεται ως «Βαφές, Βαμμένος ποταμός». Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι ως Vaffea στην επαρχία Αποκορώνου το 1577. Η πιο πιθανή ετυμολογία του ονόματος είναι να προέρχεται από κάποιον βαφέα. Στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα, το χωριό αναφέρεται ως Vaffe, με 193 κατοίκους, και ως Vaffea με 50 οφειλόμενες αγγαρίες. Ο Βασιλικάτα το 1630 το αναφέρει ως Vaffes και ο Αντόνιο Τριβάν στο χρονικό του ως Vaffea.
Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, το χωριό ήταν βακουφικό, αφιερωμένο στο τζαμί του Φιντίκ Χατζή Μεχμέτ στον Χάνδακα. Τον Αύγουστο του 1821, κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, στο σπήλαιο Κρυονερίδα, στη χαράδρα Λαγγός, νοτιοδυτικά του Βαφέ, οι Οθωμανοί έπνιξαν με καπνό 130 κατοίκους του χωριού οι οποίοι είχαν καταφύγει στο σπήλαιο. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1866, στον Βαφέ δόθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1866 μάχη ανάμεσα στον Μουσταφά πασά και τον Ιωάννη Ζυμβρακάκη, η οποία έληξε με νίκη των Τούρκων. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834, στον Βαφέ κατοικούσαν 65 χριστιανικές και 3 μουσουλμανικές οικογένειες. Στην απογραφή του 1881, ο Βαφές υπαγόταν στον δήμο Φρε και είχε 700 κατοίκους. Δείτε: Κοινότητα Βαφέ Το χωριό κατά τη διάρκεια της κατοχής έγινε κέντρο φιλοξενίας των συμμαχικών δυνάμεων που είχαν απομείνει μετά την μάχη της Κρήτης. Ένας κάτοικος με το όνομα Νίκος Βανδουλάκης φιλοξένησε τόσους πολλούς που έγινε γνωστός με το όνομα "Βρετανός Πρόξενος". Τις 12 Δεκεμβρίου 1944, οι Γερμανοί επιτέθηκαν με τανκ στον Βαφέ, αλλά δεν κατάφεραν να προχωρήσουν. Αποτέλεσμα της μάχης ήταν ο τραυματισμός 40 Γερμανών και 5 Ελλήνων. Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
Αξιοθέατα
Ο οικισμός αποτελείται από δύο τμήματα του συνεκτικού πυρήνα και μεμονωμένα κτίσματα και γειτονιές στις παρυφές τους. Τα περισσότερα από τα κτίσματα διασώζουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό το αρχικό τους τμήμα που χρονολογείται στην όψιμη Βενετοκρατία ή την πρώιμη Τουρκοκρατία. Ο Βαφές υπέστη εκτεταμένες επεμβάσεις κατά το δεύτερο μισό του 19ου αι., οπότε εμφανίζονται νεοκλασικιστικά στοιχεία που συμπληρώνουν τα κτίσματα. Μεταξύ των κτισμάτων, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εξής:
μεγάλο συγκρότημα κατοικίας του Εμμανουήλ Ιερέως Σκορδύλη, χρονολογημένο στα 1745, σειρά θολωτών κατασκευών που αποδίδονται στον γενίτσαρο Αληδάκη, ο δίκλιτος Ιερός Ναός του Χριστού και αρκετές κατοικίες των χρόνων της πρώιμης Τουρκοκρατίας. Στη θέση Αμπαδιά βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, με ενετική καμπάνα του 1581. Λίγο ψηλότερα από το χωριό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη. Βορειοανατολικά του χωριού βρίσκεται ο βυζαντινός ναός Ασωμάτων. Στο χωριό επίσης έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα μνημεία οι οίκιες:
Κ. Ι. Φουράκη, ως τυπικό δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής των χρόνων της Τουρκοκρατίας, Εμμ. Βαλσαμάκη, ως τυπικό δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής των χρόνων της πρώιμης Τουρκοκρατίας, Στ. Μπουντουράκη, ως τυπικό δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα Στη χαράδρα Λάγγος, 1 χιλιόμετρο νοτιοανατολικά του χωριού, πέρα από το σπήλαιο Κρυονερίδα βρίσκεται σπήλαιο στη θέση Καλαμάτο, με όμορφη διακόσμηση και μικρούς θαλάμους και βάραθρα. Έχουν εντοπιστεί ίχνη κατοίκησης από την νεολιθική και ελληνιστική εποχή.
Βαφιανοί
Κωσταρός Βολουδάκης: επαναστάτης Χρήστος Βολουδάκης (πολιτικός)
Οικονομία
Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Το χωριό παράγει κτηνοτροφικά προϊόντα, λάδι, χαρούπια και κρασί.
