Πληροφορίες
Η Ανώπολη (επίσημο: η Ανώπολις) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Σφακίων στην περιφερειακή ενότητα Χανίων της Κρήτης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 242 κατοίκους και είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος οικισμός του δήμου.
Γεωγραφία
Η Ανωπόλη είναι κτισμένη σε υψόμετρο 600 μέτρων, σε ένα εύφορο οροπέδιο διαστάσεων 3 επί 1,5 χιλιόμετρα στα νότια των Λευκών Ορέων, το οποίο καλύπτεται από ελαιώνες και βοσκότοπους. Το χωριό αποτελείται από 10 συνοικισμούς οι οποίοι είναι διάσπαροι στο οροπέδιο, τους Κάμπος, Γύρος, Άσες, Ρίζες Καμπιά, Μαρανά, Σκάλα, Παυλιανά, Λιμνιά, Άγιος Δημήτριος και Βαρδιανά. Το επίνειο της Ανωπόλεως είναι το Λουτρό. Απέχει περίπου 12 χιλιόμετρα από την Χώρα Σφακίων, με το οποία συνδέεται με ελικοειδή δρόμο, ο οποίος συνεχίζει προς την Αράδενα.
Ιστορία
Κατά την αρχαιότητα στην θέση του χωριού ήταν η αρχαία Ανώπολη. Η Κάτω Πόλη ήταν η πόλη Φοίνικας, η οποία βρίσκεται στην περιοχή του Λουτρού, και ήταν το επίνειό της. Η αρχαία πόλη βρισκόταν στο λόφο της Αγίας Αικατερίνης, στα νότια-νοτιοδυτικά του σημερινού οικισμού, με θέα το Λιβυκό Πέλαγος. Ήταν ανεξάρτητη πόλη και έκοβε το δικό της νόμισμα. Τα νομίσματα στην μία όψη είχαν κεφαλή χωρίς γένια, πιθανόν του Απόλλωνα, και στην άλλη τα γράμματα ΑΝ σε σύμπλεγμα και Ω, αλλά υπήρχαν διάφορες παραλλαγές, π.χ., μόνο με το ΑΝ από την μία πλευρά και από την άλλη το Ω. Αναφέρεται ότι τον τρίτο αιώνα καταλήφθηκε από την γειτονική πόλη Αραδήν, αλλά απελευθερώθηκε από τον Χαρμάδα. Εκείνη την εποχή πιστεύεται ότι κατασκευάστηκε το πρώτο οχυρωματικό τείχος. Ο Σβόρωνος αναφέρει ότι πιθανόν οι δύο πόλεις αργότερα συγχωνεύθηκαν. Ο Ρόμπερτ Πάσλεϊ αναφέρει ότι στην περιοχή Ριζά σωζόταν ένα πελασγικό τείχος μήκους 300 βημάτων, με πάχος 6 πόδια και ύψος 5-11. Ήταν μία από τις 30 κρητικές πόλεις οι οποίες είχαν συνάψει συμμαχία με τον Ευμένη Β΄ το 183 π.Χ. Η πόλη άκμασε κατά τους ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Σώζονται υπολείματα των δεξαμενών ύδρευσης της πόλης. Σύμφωνα με έγγραφο του 1182 για την διανομή της Κρήτης μετά την ανάκτησή της από τους Βυζαντινούς, η Ανώπολη έγινε φέουδο των Σκορδίλων. Κατά την ενετική περίοδο, το οροπέδιο της Ανώπολης, όπως επίσης και άλλα οροπέδια της Κρήτης, όπως στο Λασίθι, στο Ασκύφου και στον Καλλικράτη ήταν ορμητήριο και καταφύγιο επαναστατών. Κατά την επανάσταση των Καλλέργων το 1364-5, η Ανώπολη ήταν το τελευταίο καταφύγιο των επαναστατών και οι Ενετοί αφού τους νίκησαν κατέστρεψαν την Ανώπολη, η οποία στη συνέχεια ερημώθηκε. Το χωριό ξανακατοικήθηκε αργότερα και έφτασε σε μια σχετική περίοδο ακμής κατά την έναρξη της Τουρκοκρατίας χάρις στο ναυτικό της. Τα πλοία κατασκευάζονταν από τα δάση των βουνών της περιοχής. Ο Φραντσέσκο Μπαρότσι την αναφέρει το 1577 ως Anopoli, αλλά δεν αναφέρεται στη απογραφή του Καστροφύλακα το 1583. Η ακμή της Ανώπολης διήρκησε μέχρι την επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770. Ο Δασκαλογιάννης ήταν καραβοκύρης από την Ανώπολη, ο οποίος παρακινήθηκε κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών να επαναστατήσει ενάντια στους Τούρκους. Η επανάσταση απέτυχε, αφού δεν ήρθε βοήθεια από τη Ρωσία, και καταπνίγηκε και η Ανώπολη καταστράφηκε, ενώ το πολυτελές σπίτι του Δασκαλογιάννη πυρπολήθηκε. Τα ερείπιά του, καθώς και άλλων σπιτιών σώζονται στην συνοικία Κάμπος. Πριν την επανάσταση του 1821, η Ανώπολη είχε 300 οικόγενειες και 1.345 κατοίκους, αλλά μετά την επανάσταση έμειναν μόνο οι μισοί (696). Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 η Ανώπολη είχε 115 χριστιανικές οικόγενειες. Η Ανωπόλη καταστράφηκε και κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1866, από τον Ομέρ πασά. Το 1881, η Ανώπολη ορίζεται έδρα του δήμου Ανώπολης, με 756 Χριστιανούς κατοίκους, και το 1920 έδρα της ομώνυμης κοινότητας. Ο σημερινός οικισμός της Ανώπολης κείται στην ίδια θέση ,όπου έκειτο και η αρχαία κρητική πόλη-κράτος Ανώπολη και αποτελείται από περισσότερους μικρούς συνοικισμούς, οι οποίοι φαίνεται σαν να αποτελούν μικρούς ανεξάρτητους μεταξύ των οικισμούς και φέρουν ιδιαίτερα ονόματα.Κάθε ένας από τους συνοικισμούς αυτούς έχει εντός αυτού έναν ναόν ,πέριξ του οποίου εκτείνεται και το κοιμητήριον.(ΝΕΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗ τεύχος 39 Ρέθυμνο 2021 Ιωάννης Βολανάκης)
Πληθυσμός σύμφωνα με τις απογραφές
Διοικητικά
Αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίηση του Κλεισθένης Ι, μαζί με τους οικισμούς Λιβανιανά, Λουτρό, Λύκος και Φοίνικας αποτελούν την κοινότητα Ανωπόλεως που υπάγεται στο δήμο Σφακίων ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ως πληθυσμό 242 κατοίκους. Δείτε: Κοινότητα Ανωπόλεως
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Ρόμπερτ Πάσλεϊ Ανωπολη Σφακιά, Τμήμα αρχαίου τείχους στην Ανώπολη Χανίων 1837 https://el.travelogues.gr/item.php?view=57197 https://sfakia.gr/travel/el/guide/villages/17-anopolis Αρχειοθετήθηκε 2022-01-16 στο Wayback Machine.
Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ
Η ΕΤ1 σε όλη την Ελλάδα: Ένωσις ή Θάνατος: Πλάνο σε χαράδρα στα ΣΦΑΚΙΑ και αναφορά του αφηγητή στην 4η Απριλίου 1770, που αρχίζει η επανάσταση. Αναφορά στις εχθροπραξίες, στην παράδοση των Σφακιανών (αρχηγός τους ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ) και στη φυλάκισή τους στον ΧΑΝΔΑΚΑ.(Χρονολογία Παραγωγής/Πρώτης Εκπομπής: Πέμπτη, 1 Ιανουαρίου 1998) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Ο Δασκαλογιάννης.(Χρονολογία Παραγωγής/Πρώτης Εκπομπής: Κυριακή, 13 Ιουνίου 1971) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
