Το Παλαιοχώρι είναι χωριό του Νομού Χαλκιδικής το οποίο υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Αριστοτέλη.

Γεωγραφία και δημογραφικά στοιχεία

Βρίσκεται στη βορειοανατολική Χαλκιδική, στο όρος Χολομώντας, σε υψόμετρο περίπου 550 μέτρων, στο κέντρο του τριγώνου που σχηματίζουν τα χωριά Νεοχώρι ανατολικά σε απόσταση 3 χλμ., Αρναία δυτικά σε απόσταση 5 χλμ. και Μεγάλη Παναγία νότια σε απόσταση 7 χλμ. Το Παλαιοχώρι έχει συνολική έκταση 47.600 στρεμμάτων, από αυτά τα 12.200 στρέμματα (25,6 %) είναι καλλιεργήσιμη έκταση, τα 14.800 στρέμματα (31 %) βοσκότοποι, τα 19.900 στρέμματα (41,9 %) δασικές εκτάσεις και τα 700 στρέμματα (1,5 %) οικισμοί, νερά κλπ.

Ιστορία

Αρχαιότητα

Οι Χαλκιδείς πάλιν δ' ερήμους γενομένας αυτάς απάσας Χαλκιδείς συνοίκησαν, ήταν οι πρώτοι που δημιούργησαν αποικίες στην ευρύτερη περιοχή (γεωγραφική περιοχή στα βορειοανατολικά της χερσονήσου, η οποία έδωσε το όνομά της σε όλη την χερσόνησο, δηλ. Χαλκιδική). Κατά τον 5ο αι. π.Χ. δημιουργείται το Κοινό των Χαλκιδέων επί της Θράκης. Κάτοικοι της Άνδρου και άλλων περιοχών της νότιας Ελλάδας αποίκισαν και αυτοί την περιοχή της ΒΑ χερσονήσου (Στάγειρα, Απολλωνία, Άκανθος, Άρνη κ.α).

= Αρχαιολογικοί Χώροι

=

Στην ευρύτερη περιοχή του Παλαιοχωρίου τοποθετούνται, με βάση τις ιστορικές ενδείξεις, οι εξής αρχαίοι οικισμοί με χρονολογική σειρά :

Αυγαί, Αυγέα ή Αυγαία (Augiea) Χαλκίς (Chalkis) Άρνη ή των Αρνών Κάστρο (Kastro) Παλαιοχώρι (Palaiocori)

Το Θεοφύλακτο Κάστρο - Νέπωσι

Κύριο λήμμα:Καστέλλι Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής Στο Καστέλλι βρίσκεται στην περιοχή του Νέπωσι και είναι κτισμένο κατά τον 5ο μ.Χ. αιώνα σε θέση κατοικημένη με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα τουλάχιστον από το 1500 π.Χ. Τα συμπεράσματα από την επιφανειακή μέχρι στιγμής μελέτη του κάστρου είναι τα εξής: Στην κορυφή ενός οχυρού λόφου, φύσει και θέσει απόρθητου, είναι κτισμένο το κάστρο Καστέλλι, όπως το ονομάζουν οι Παλαιοχωρινοί, το μεγαλύτερο στη Χαλκιδική. Η μόνη σύνδεση του λόφου με το βουνό είναι ένα στενό απόκρημνο μονοπάτι. Βρέχεται από τρεις πλευρές από τον «Παλαιοχωρινό λάκκο», βασικό παραπόταμο του Χαβρία, που ρέει στο βάθος χαράδρας 30 - 40 μέτρων. Περιβάλλεται σε μεγάλη ακτίνα από τοπίο με πυκνή βλάστηση.

Το κάστρο καταλαμβάνει έκταση 15 στρεμμάτων (σε επίπεδο) και περιστοιχίζεται από τείχος μήκους 800 - 1000 μέτρων περίπου και ύψους 4 - 5 μέτρων. Το τείχος φαίνεται να έχει τρεις οικοδομικές φάσεις, που ξεχωρίζουν στο ύψος και δείχνουν πόσες φορές ανακατασκευάστηκε μετά από καταστροφές. Κτίστηκε κατά τον 5ο αι μ.Χ. σε θέση κατοικημένη τουλάχιστον από το 1500 π.Χ. Το κάστρο έπαθε σοβαρές ζημιές, ίσως κατά τον 6ο αι. και πρέπει να εγκαταλείφθηκε. Κατά τη δεκαετία του 910 μ.Χ. πρέπει να είχε ήδη επισκευασθεί και στο εσωτερικό του είχε αναπτυχθεί μεγάλο χωριό. Αυτή την περίοδο, περίοδο εντάσεως των βυζαντινο-βουλγαρικών πολέμων, πρέπει να ήταν ένα από τα βασικά στρατιωτικά ερείσματα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στην κεντρική Χαλκιδική. Ακολούθησε νέα καταστροφή και νέα μικροεπισκευή του. Περίπου στα μέσα του 14ου αι. πρέπει να εγκαταλείφθηκε οριστικά. Πιττάκιο του σημερινού (2011) Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου Α' αποδέχεται τη συνέχεια μεταξύ Καστελλίου και Παλαιοχωρίου. Αναφέρει σχετικά «Παλαιοχώριον, το θεοφύλακτο Κάστρο».

Κρανιές - Βαλτούδα - Καμήλα - Σκουριές

Στην τοποθεσία Κρανιές υπάρχει το Καστελούδι όπου βρέθηκαν μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη με υπολείμματα οχυρώσεων και ναού. Σημάδια λαθρανασκαφών παρατηρούνται σε 5 τουλάχιστον σημεία. Απόπειρα διάνοιξης αγροτικού δρόμου έφερε στο φως πιθάρι - σήμα κατατεθέν πλέον της περιοχής με μεγάλη ιστορική αξία. Συνέχεια αυτής της περιοχής είναι η τοποθεσία Βαλτούδα με τις πηγές της και τα διάσπαρτα κεραμίδια. Στο βάθος διακρίνεται η Βίγλα και ο Αη Λιάς με οχυρωματικές βυζαντινές εγκαταστάσεις, ενώ στην τοποθεσία Καμήλα (στην κορυφή του αντίστοιχου βουνού) υπάρχουν οχυρωματικές κατασκευές. Επίσης υπάρχουν μακεδονικές εκμεταλλεύσεις των μεταλλείων χρυσού και χαλκού στις Σκουριές από την εποχή του Φιλίππου. Στις παρυφές υπάρχει και η τοποθεσία Αγραμάδες που σημαίνει «χρυσοφόρες πέτρες».

Μεσαίωνας

Το Παλαιοχώρι αναφέρεται σε ένα περιορισμό του Κωνσταντίνου Περγαμηνού και του Γεώργιου Φαρισαίου το 1320-21:

«[...]εύρίσκει είς την οδόν την από του Κοντογρίκου εις το Παλαιοχωρίον απάγουσαν λίθινον σύνορον[...]»

και στη διαθήκη της μοναχής Αγάθης στις 20 Σεπτεμβρίου του 1441:

«[...]αφιερωτικόν έτει 1441 της Αναστασίας Κομνηνής, σύζυγος του δεσπότου μακαρίτου Αστερίου μοναχού και κτίτορος, περί τον Γήσβορον και Παλεοχόρη του Παλεολώγου[...]»

«[...]Υπέρ ης και διά την λύτρωσιν των πολλών μου αμαρτιών και ένεκεν της μελλούσης αιωνίου ζωής προσήλωσα ως αδιάσπαστα κειμήλια τα εκ του Μουζάλωνος εκείνου μακαρίτου Δημητρίου του ιατροφιλοσόφου εξωγηθέντα μοι τέλεια πράσει δύο χωριά, το Παλαιοχωρίον λεγόμενον και το χωρίον Γησβόρον καλούμενων[...]»

Αυτό έχει μείνει στην τοπική έκφραση των κατοίκων της Χαλκιδικής και οι κάτοικοι του Παλαιοχωρίου πολλές φορές αναφέρονται ώς «Μουζάδες» (παρατσούκλι).

Τουρκοκρατία

Οι κάτοικοι του Παλαιοχωρίου, με βάση τα δεδομένα των οθωμανικών φορολογικών κατάστιχων από το 1478 μέχρι το 1568, καταγράφονται ως καρβουνιάρηδες του μεταλλείου των Σιδηροκαυσίων. Για την υπηρεσία τους αυτή ήταν απαλλαγμένοι από τους έκτακτους φόρους. Ένα τμήμα των κατοίκων του χωριού ήταν στα 1527 και 1568 γερακάρηδες. Και αυτοί ήταν απαλλαγμένοι από έκτακτους φόρους. Παρακάτω παρουσιάζεται ο σχετικός πίνακας απογραφής. Με αστερίσκο (*) σημαίνονται οι γερακάρηδες:

Η Ραλιγόβα, μετέπειτα Αρναία το 1928, στο κατάστιχο του 1478 καταχωρείται ως καλλιεργήσιμη γη του Παλαιοχωρίου και δεν είχε κατοίκους. Μεταξύ του 1478 και 1519 εξελίχθηκε σε χριστιανικό χωριό. Επίσης καταχωρούνται και άλλες εκτάσεις στην γεωγραφική περιοχή του Παλαιοχωρίου. Αναφέρονται επίσης εκτάσεις κοντά στο (τούρκικα) Yenikoy ή (σλαβικά) Novoselo (= Νέο Χωριό), το μετέπειτα Νεοχώρι, από τον 19ο αιώνα. Το Νεοχώρι πιθανώς ιδρύθηκε κατά την οθωμανική περίοδο πριν το 1519 και ονομάστηκε έτσι σε αντιδιαστολή με το γειτονικό Παλαιοχώρι. Στις 24 Ιουνίου 1682 υπάρχει αφιέρωση, στη Μονή Ξηροποτάμου, χωραφιού στα Πινακάρια η οποία υπογράφεται από κατοίκους του Παλαιοχωρίου. Το 1793 πέρασε από το Παλαιοχώρι ο Γάλλος πρόξενος στην Θεσσαλονίκη Esprit-Μarie Cousinéry. Στο Voyage dans la Macédoine περιγράφει έναν δυναμικό οικισμό. Κλείνει την τρισέλιδη αναφορά του στο Παλαιοχώρι και στον Παλαιοχωρινό, ο οποίος τον φιλοξένησε, με τη ρήση «[...]με μεγάλη μου λύπη αποχωρίστηκα από αυτόν τον Έλληνα[...]». Κατά τον 18ο αι. υπάρχουν αρκετά πωλητήρια λιβαδιών (5 λιβάδια) στη γεωγραφική περιοχή του Παλαιοχωρίου (Μονή Ξηροποτάμου). Αναφέρονται και ονόματα κατοίκων του χωριού. Το 1726 υπάρχει ομολογία μαστόρων για οικοδομικές εργασίες στη Μονή Ξηροποτάμου όπου αναφέρονται ονόματα και επίθετα που υπάρχουν έως και σήμερα στο Παλαιοχώρι. Στις 10 Μαρτίου 1747 υπάρχει συμφωνία Ζηζηλιωτών μαστόρων με τη Μονή Ξηροποτάμου.

Νεότερη Ελληνική Ιστορία

Στην επανάσταση του 1821 ο Εμμανουήλ Παπάς και ο καπετάν Στάμος Χάψας προερχόμενοι από το Άγιο Όρος και τη Μονή Εσφιγμένου όπου είχαν κηρύξει την έναρξη της επανάστασης, στο Παλαιοχώρι και στα βουνά του Χολομώντα διαχωρίστηκαν σε δύο στρατιωτικά τμήματα (Ιούνιος). Το ένα κατευθύνθηκε προς την Νέα Απολλωνία (Εγρί Μπουτζάκ) και το άλλο προς τα Βασιλικά. Το Παλαιοχώρι καταστράφηκε ολοσχερώς μετά την επικράτηση των Τούρκων και πιθανώς η ανάμνηση εκείνης της καταστροφής διατηρείται μέσα από την λαϊκή παράδοση στο έθιμο της Τρίτης μέρας του Πάσχα Του Χαλκού τ΄ Αλώνι (βλ. Έθιμα και εκδηλώσεις). Σημαντικός αγωνιστής της επανάστασης του 1821 ήταν οι Αδαμάντιος Νικολάου και Παραδείσης Νικολάου, που πήραν μέρος σε πολλές μάχες στη νότιο Ελλάδα. Στην αποτυχημένη επανάσταση του Τσάμη Καρατάσου το 1854 στην περιοχή έγινε μάχη (Απρίλιος - Μάιος). Την περίοδο που το Παλαιοχώρι μεταφέρεται στη θέση που βρίσκεται ο οικισμός σήμερα, (μέσα από την προφορική παράδοση) η ευρύτερη περιοχή μαστίζεται από τις επιδημικές ασθένειες της χολέρας, ιλαράς, πανώλης και ελονοσίας. Με βάση δημοσιευμένα στοιχεία από το αρχείο της Μονής Βατοπαιδίου, ο επίσκοπος Ιωαννίκιος ζητά στις 9 Δεκεμβρίου 1864 την Αγία Ζώνη «δι' ασθένειαν». Η Αγία Ζώνη πριν από τις 11 Μαρτίου 1865 περιόδευσε στην περιοχή «δια ασθένειαν», πιθανώς χολέρα, και το ίδιο συνέβη τον Ιούνιο του 1867. Στις 17 Ιουλίου 1873 ο επίσκοπος Ιερισσού και Αγίου Όρους Διονύσιος παρακαλεί να σταλεί η Αγία Ζώνη στην επαρχία του «διότι η κατάρατος επιδημική νόσος πολλάς ψυχάς εις Άδην αποστέλλει». Επίσης ο επίσκοπος Αμβρόσιος με επιστολή του στις 29 Ιουλίου 1875 ζητεί να αποσταλεί η Αγία Ζώνη από τη Μονή Βατοπαιδίου στο Παλαιοχώρι με αιτία μάλλον επιδημική ασθένεια . Η συμμετοχή στον Μακεδονικό Αγώνα ήταν καθολική. Τον Οκτώβριο του 1912 απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, όπως και όλη η Χαλκιδική. Ο αγώνας για ανεξαρτησία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με το ελληνικό στοιχείο της περιοχής της Νιγρίτας όπου έδρασε ο καπετάνιος Γιαγκλής (από την Ιερισσό) και της Νέας Ζίχνης όπου έδρασε ο καπετάνιος Δούκας - Ζέρβας. Μακεδονομάχοι αγωνιστές από το Παλαιοχώρι στις παραπάνω περιοχές ήταν ο καπετάνιος Σταματόπουλος (μετέπειτα πρώτος κοινοτάρχης Τερπνής), ο καπετάνιος Σκοτίδας - Ρίμπας Α. Ιωαν. (σκοτώθηκε το 1906) με την ομάδα του κ.α. ενώ στο σώμα Αθ. Μινόπουλου έδρασαν άλλοι Παλαιοχωρινοί και άλλοι ήταν συνεργάτες του Μητροπολίτη Ειρηναίου (Κασσάνδρας), ως μέλη των Μακεδονικών Επιτροπών. Παλαιοχωρινοί συμμετείχαν ενεργά στις οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια της Κατοχής, συγκεκριμένα στο 31ο Αντάρτικο Σύνταγμα (ΕΔΕΣ - ΠΑΟ, ένοπλοι πυρήνες). Στον Εμφύλιο Πόλεμο, το Παλαιοχώρι καταστράφηκε ολοσχερώς από τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας στις 14 Αυγούστου 1948. Υπήρξαν εκείνη την ημέρα 5 νεκροί. Ήταν κίνηση αντιπερισπασμού του Δημοκρατικού Στρατού, ο οποίος στον κίνδυνο εγκλωβισμού των δυνάμεών του στο μέτωπο της Πίνδου, μετά την επιτυχή επιχείρηση Κορωνίς (έναρξη 14 Ιουνίου 1948) των κυβερνητικών δυνάμεων (Ελληνικός Εθνικός Στρατός), προχώρησε σε καταστροφές χωριών στην υπόλοιπη ελληνική επικράτεια. Στις Νομαρχιακές και Δημοτικές εκλογές στις 11 Οκτωβρίου 1998 οι κάτοικοι πραγματοποίησαν καθολική αποχή σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κατάργηση της Κοινότητας Παλαιοχωρίου σύμφωνα με τον Νόμο Καποδίστρια.

= Ο Ζορμπάς του Νίκου Καζαντζάκη

= Κατά μία εκδοχή, στο Παλαιοχώρι έζησε για ένα διάστημα ο Γιώργος Ζορμπάς (1867-1942), το πρόσωπο από το οποίο ο Νίκος Καζαντζάκης εμπνεύστηκε το έργο του Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά. Στα 22 του χρόνια εγκαταστάθηκε σε αυτό και το εγκατέλειψε γύρω στα 44. Ο ισχυρισμός ότι ο Ζορμπάς, ήρωας του γνωστού μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη, έζησε στο Παλαιοχώρι αντλείται από τα στοιχεία που παρουσιάζει ο λογοτέχνης Γιάννης Αναπλιώτης, καθώς και στις αφηγήσεις της κόρης του Ζορμπά, Ανδρονίκης Κεχάεφ. Επίσης από το δοκίμιο του λαογράφου από το Καταφύγι Κολινδρού Πιερίας κ. Σόρμα.

Τουρισμός

Το Παλαιοχώρι μαζί με τον Άθω είναι σημείο Α’ τάξης του κρατικού τριγωνομετρικού δικτύου της Ελλάδας. Η γεωμορφολογία του εδάφους παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία μορφών και χρωμάτων, λόγω των διαφορετικών τύπων βλάστησης. Υπάρχουν πυκνά δάση δρυός, οξιάς και καστανιάς και για αυτό η περιοχή χαρακτηρίζεται ως «τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους», όπου οι ανθρώπινες παρεμβάσεις πρέπει να είναι ελάχιστες και αφανείς.

Αξιοθέατα

Κεντρικό σημείο συνάντησης είναι η παραδοσιακή πλατεία με τον αιωνόβιο πλάτανο και τα παραδοσιακά καφενεία. Ιστορικής και θρησκευτικής σημασία είναι ο Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών με τις τοιχογραφίες και το άγαλμα του οικουμενικού πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ του Μεγαλοπρεπούς στον προαύλιο χώρο. Εκεί υπάρχει και η κατά την παράδοση θαυματουργή εικόνα του Ταξιάρχη Μιχαήλ (16ος αιώνας) και η εικόνα της Παναγίας της Γοργοεπηκόου (πιστό αντίγραφο της κατά την παράδοση θαυματουργής εικόνας που υπάρχει στη Μονή Δοχιαρείου του Αγίου Όρους). Ακόμη υπάρχει ο Ναός του Αγιού Αθανασίου του Αθωνίτη με το διπλανό αγίασμα και ο παλιός Ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ με τη μεγάλη τοιχογραφία του αγίου. Ο Βακούφκος Μύλος (παλιός νερόμυλος) είναι «ανατολικός» ή «ελληνικός» με τη μικρότερη εσωτερική οριζόντια φτερωτή (όπου η ποσότητα του νερού είναι μικρή και γινεται εκμετάλλευση πίεσης από υδατόπτωση). Η Ντρίστα (ντριστέλλα-υδροτριβείο) είναι ένας ξύλινος κάδος σε σχήμα κώνου και βαθύς. Το στενό του άνοιγμα έχει διάμετρο 0,40 μ. και το πλατύ του 2μ. Το ύψος του είναι 2μ. και έχει χωρητικότητα 5 κ.μ. νερού και 75 κ. υφαντών. Η νεροτριβή επεξεργάζεται μάλλινα υφαντά (φλοκάτες, μαλλιώτα, κάπες κλπ.). Είναι συστεγασμένη με τον νερόμυλο. Εκεί υπάρχουν και τα ερείπια των παλιών πλυντηριων του ορυχείου Χαλκού "Ξεναρίου", στην θέση Σκουριές. Άλλα αξιοθέατα είναι τα παραδοσιακά σοκάκια, οι περιπατητικές διαδρομές μέσα στην έντονη βλάστηση των γύρω βουνών, η περιοχή του Νέπωσι και ο καταρράκτης με το φαράγγι στο Περιστέρι.

Υφαντά και η τέχνη της υφαντικής

Η τέχνη της υφαντικής στο Παλαιοχώρι έμεινε αναλλοίωτη μέσα στο πέρασμα του χρόνου (τα υφαντά της Χαλκιδικής ήταν φημισμένα σε όλη την Ελλάδα). Παραδοσιακά, ξεκινούσε με την κούρα των γιδοπροβάτων, συνέχιζε με το πλύσιμο, στέγνωμα και «ξάσιμο», «λανάρισμα», γνέσιμο με τη ρόκα και το αδράχτι. Η παραγόμενη κλωστή ήταν έτοιμη για χρήση σε αργαλειό.

Έθιμα και εκδηλώσεις

= Ορθόδοξα έθιμα

= Την παραμονή της γιορτής του Άγιου Ιωάννη, στις 21 Ιουνίου, οι νέοι μαζεύονταν στις γειτονιές του χωριού με γέλια και τραγούδια, άναβαν μεγάλες φωτιές με ξύλα και κλαδιά που μάζευαν νωρίτερα, και όταν λιγόστευαν οι φλόγες πηδούσαν πάνω από τη φωτιά λέγοντας «Άη Γιάννη Πρόδρομε, η σντρίγα να καεί κι γώ να μην καώ». Στην γιορτή του Αγίου Φανουρίου στις 27 Αυγούστου , στο ομώνυμο εξωκλήσι, οι κοπέλες του χωριού με τη «φανουρόπιτα» στα χέρια έκαναν τάμα και περιμένουν το βράδυ να τους φανερωθεί ο γαμπρός.

Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, 5 Ιουλίου

Στη γιορτή του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, στις 5 Ιουλίου, πανηγυρίζει ο ομώνυμος ναός του Παλαιοχωρίου. Αυτή η γιορτή καθιερώθηκε, επειδή τα παλιά χρόνια ο ναός αυτός ανήκε στη μονή Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους, η διοίκηση της οποίας δώρισε το ναό και την γύρω περιοχή στο Παλαιοχώρι. Την παραμονή γίνεται εσπερινός. Τη μέρα της γιορτής τελείται πανηγυρική θεία Λειτουργία και γίνεται περιφορά των εικόνων. Ακολουθεί παραδοσιακό κουρμπάνι. Το φαγητό είναι πατάτες ή φασολάκια με τραΐ (κρέας γίδας) βρασμένο σε μεγάλα καζάνια, συνοδεύεται με κρασί και ακολουθεί γλέντι.

Παναγία η Γοργοεπήκοος

Την πρώτη Κυριακή του Οκτωβρίου γίνεται ιερή πανήγυρις και λιτανεία της ιερής εικόνας της Παναγίας της Γοργοεπηκόου.

Μιχαήλ και Γαβριήλ

Στις 8 Νοεμβρίου, γιορτή των πολιούχων του χωριού Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ, πραγματοποιείται μεγάλο παραδοσιακό πανηγύρι και λιτάνευση της εικόνας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.

Πάσχα

Το Πάσχα γιορτάζεται με μεγάλη λαμπρότητα, όπως σε ολόκληρη την Ελλάδα, όπως δείχνει σχετικό τραγούδι. Τη Δευτέρα του Πάσχα ή στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) υπήρχε το τοπικό έθιμο να ζυγίζονται όλοι οι κάτοικοι του χωριού με το καντάρι.

Απρίλι μ΄, Απρίλι μ΄ κάματι Απρίλι , Απρίλι κάματη , Μάη κατακαημέμενε που μαύρισες τις έμορφες κι ασχήμινες τις άσπρες Μαύρισες την αγάπη μου και δεν την εγνωρίζω μαύρα φορεί μαύρα κρατεί μαύρο καβαλικεύει Μια σαν εκαβαλίκεψε τον Άι Γιώργη μοιάζει τον Άι Γιώργη στο κορμί , την Παναγιά στα κάλλη και στο λιανοπερπάτημα τον Άι Κωνσταντίνο

Τ΄ χαλκού τ΄αλώνι

Την Τρίτη του Πάσχα στον χώρο του παλιού κοιμητηριακού ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ τελείται τρισάγιο και στην συνέχεια στήνεται χορός στον οποίο συμμετέχουν Παλαιοχωρινοί και επισκέπτες. Ο χορός και το έθιμο λέγεται Τ΄ χαλκού τ΄αλώνι (από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν γνωστή η εξόρυξη χαλκού και άλλων μετάλλων στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή του Παλαιοχωρίου) και αναπαριστά την σφαγή των κατοίκων του Παλαιοχωρίου στον ξεσηκωμό του 1821. Τον Απρίλιο του 1822 (Τρίτη Μέρα του Πάσχα , 16/4/1822 - Παλαιοχώρι) οι Οθωμανοί Τούρκοι Σιντίκ Γιουσούφ Μπέης και Μεχμέτ Εμίν Πασάς (Εμίν Εμπού Λουμπούτ πασάς) κατέστρεψαν ολοσχερώς τα χωριά της επαναστατημένης Βόρειας Χαλκιδικής, το έθιμο εκτός του Παλαιοχωρίου αναβιώνει και στην Ιερισσό όπου λέγεται «Μαύρο Αλώνι» (υπάρχει ομώνυμη τοποθεσία στην Ιερισσό). Ο χορός είναι καγκελευτός αργόσυρτος, πάνω στα συρτά και διστακτικά βήματα των καταδικασμένων σε θάνατο Παλαιοχωρινών. Το ομώνυμο τραγούδι είναι γεμάτο υπονοούμενα για την ελευθερία καθώς, για πολλά χρόνια μετά, το έθιμο τελούνταν με την παρουσία των Τούρκων και τα πράγματα δεν μπορούσαν να ειπωθούν ανοιχτά. Τραγουδιούνται τρία τραγούδια, το Τ΄ Χαλκού τ΄Αλώνι , το Λαλήσει Κουκί Μ΄ και το Σύρμου μ΄ Μαλαματένιο :

Τ΄ Χαλκού τ΄Αλώνι Μεσ΄του χαλκού τ΄αλω-νω-νι το μαρμαρινό,παίζουν (συ)μάδα παι-ναι-ζουν γιός και βασιλιάςΚανείς και δεν την παι-ναι-ζει σαν τον Κυρ-γιαννή,ο ήλιος και ο Γιαννάκης στοίχημα βάζουν,Βάζουν στοίχημα βα-ά-ζουν στα κεφάλια τους,το ποιος θα πάει πρω-νω-τος στη μανούλα τουΟ ήλιος πάει στη μα-ά-να τ΄και βραδιάστηκε,και ο Γιάννης εβραδιά-α-σθει στο μισοστρατί.Περνούσαν οι διαβάτες και το έκλειγαν,και τα καλά κορίτσια το μοιριολογούν.Γιάννη μου να ΄χες μα-ά-να να ΄χεις αδελφή,να ΄χες καλή γυναι-αί-κα να ΄ρθει να σε δεί.Τον λόγο δεν τον είπε δεν τον έσωσε,να και μανα τ΄, να και αδερφή να και καλή γυναίκα που ΄ρθε να τον δεί.με δυό παιδιά στα χε-έρια κι ένα στη κοιλιά,κι η μάνα του τον κλαίει και το μοιριολογεί.Δε σ΄έλιγα εγώ Για-ά-ννη μ΄δε σ΄ορμήνευα,στους χίλιους να μην πάγεις και στους εκατό.Δεν ήταν μάνα μ΄χι-ί-λνοι ούτε κι εκατό,μον΄ήταν τρεις χιλιάδες κι όλο ΑρβανιτιάΉταν και τ΄άλογα-α τους παιχνιδιάρικα,στα μάρμαρα πατού-ου-σαν κι έβγαζαν νερό,στους κάμπους περπατούσαν και κουρνιάχτιζαν.

Λαλήσει Κουκί Μ΄ Λάλησει κούκι μ΄ λα-μωρ-λάλησειν όπως λαλούσεις πρώταΓιε μ΄τι να λαλη-, γιε μ΄τι να λαλη-, γιε μ΄τι να λαλήσω μάτια μ΄τι να πώ.Τί να λαλήσω μάτια μ΄τι να πώ , τι να σας μολογήσω.Γιέ μ΄ήρθε η α-, γιέ μ΄ήρθε η α- , γιέ μ΄ήρθε η άνοιξη μάτια μ΄πικρή.Ήρθε η άνοιξη μάτια μ΄πικρή , το καλοκάιρι μαύρο.Γιέ μ΄και το μισό-, γιέ μ΄και το μισό-, γιέ μ΄και το μισό- μάτια μ΄- καλόκαιρο.Και το μισό-μάτια μ΄-καλόκαιρο μαύρο φαρμακωμένοΓιέ μ΄λαλούν τ΄αηδό-, γιέ μ΄λαλούν τ΄αηδό-, γιέ μ΄λαλούν τ΄αηδόνια μάτια μ΄ στις φωλιές.Λαλούν τ΄αηδόνια μάτια μ΄στις φωλιές οι πέρδικες στα πλάγια.

στη συνέχεια έριχαν με τουφέκια(Σύρμου μ΄Μαλαματένιο) στη "σημάδα" (αγώνες σκοποβολής).

Σύρμου μ΄Μαλαματένιο Πέρα σε ΄κείνο το βουνό Σύρμου μ΄μαλαματένιο μου πέρα σε ΄κείνο το βουνό άιντε παιδιά μου γυαλό γυαλόΓιέ μ΄στα δώ- γιε μ΄στα δώθε και στα κείθεβάρτε λε - βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τεΈχουν οι κλέφτες σύναξη σύρμου μ΄μαλαματένιο μου έχουν οι κλέφτες σύναξη 'αιντε παιδιά μου γιαλό γιαλό.Γιέ μ΄κι κα-γιε κι καπεταναραίοι βάρ(α)τε λα-βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τεΈχουν αρνιά που ψήνονται σύρμου μ΄μαλαματένιο μουέχουν αρνιά που ψήνονται άιντε παιδιά μου γιαλό γιαλόΓιέ μ΄κριά-γιε μ΄κριάρια σουβλισμέναβάρ(α)τε λα-βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τεΈχουν κι ένα παλιό κρασί σύρμου μαλαματένιο μουέχουν κι ένα παλιό κρασί άιντε παιδιά μου γυαλό γυαλόΓιε μ΄που πί-γιε μ΄που πίν΄τα παλικάριαβάρ(α)τε λα-βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τεΚαι τη σημάδα ρίχνουνε σύρμου μ΄μαλαματένιο μουκαι τη σημάδα ρίχνουνε άιντα παιδιά μου γυαλό γυαλό

Γιε μ΄και το γιε μ΄ και τη σημάδα παίρνουνεβάρ(α)τε λα-βάρ(α)τε λεβεντάδες βάρ(α)τε

Δωδεκαήμερο

Με τη γιορτή των Χριστουγέννων ξεκινά μια περίοδος εορτασμού δώδεκα ημερών, το γνωστό Δωδεκαήμερο, που τελειώνει με τον εορτασμό των Θεοφανίων. Στις παραμονές των εορτών που σηματοδοτούν το Δωδεκαήμερο (Χριστούγεννα, Περιτομή ή Αγίου Βασιλείου, Φώτα) ψάλλονται τα Κόλιντα από μικρές ομάδες, κυρίως παιδιών. Τα Κόλιντα (Κάλαντα) της παραμονής των Χριστουγέννων όπως και αυτά των ανήμερων της Πρωτοχρονιάς (Σούρβα) και των Φώτων, λέγονται ακόμη στο χωριό. Παλιότερα, ο νοικοκύρης πρόσφερε μελομακάρονα ή κουραμπιέδες, φρούτα, καραμέλες και λουκάνικα τα οποία τα περνούσαν στις «σούγκλες» (σούβλα από ξύλο κρανιάς: μια μακριά μυτερή βέργα που κατέληγε σε ένα χερούλι με δυο κυκλικές υποδοχές για το χέρι). Επίσης στην γιορτή του Αγίου Στεφάνου, στις 27 Δεκεμβρίου, έσφαζαν σε κάθε σπίτι το χριστουγεννιάτικο παραδοσιακό γουρούνι.

= Του Κλίκ'

= Στο τέλος του γάμου όλοι, εκτός από τη νύφη, τραγουδούν και χορεύουν αργά και κυκλικά. Σε κάποια σημεία του τραγουδιού κραυγάζουν επιφωνήματα (όπως «ουίντε!», «εεε!», κ.α). Στην αγκαλιά του ο πρώτος έχει το «κλίκι», ένα είδος στρογγυλού τσουρεκιού. Στο τέλος του τραγουδιού οι συμμετέχοντες στο χορό κομματιάζουν το «κλίκι» και πετάνε τα κομμάτια στον αέρα, για να πάρουν όλοι από ένα μικρό κομματάκι, και τραγουδάνε:

Μεσ΄ της νύφης τα λουλούδια τρία πουλάκια κελαηδούσαντο ΄να λέει τ΄άλλο κλαίει τ΄άλλο κελαηδεί και λέει:Να ΄χα μάνα της καρδιάς μουκαι πατέρα της ψυχής μουκι αδελφό της αγκαλιάς μου.Τώρα του γαμπρού η μάνα περ΄ φανεύετε και λέει:΄γω 'χω γιο και άλλη δεν έχει,΄γω ΄χω δένδρο στην αυλή μου κυπαρίσσι στη γωνιά μου.Κάθεται κι η μοίρα επάνω και μοιράζει και ταιριάζει και βαριά αναστενάζει.Βρέ πανάθεμά σε μοίρα όπου δεν μοιράζεις ίσιαστα καλά τα παλικάρια δίνεις άσχημα κοριτσιούδια καιστα όμορφα τα κοριτσιούδια δίνει άσχημα παιδούδια.

= Τσιγαριδογιορτή

= Η Τσιγαριδογιορτή είναι το παραδοσιακό γλέντι στην πλατεία του χωριού με τσιγαρίδια, ψητές «μήρες» (χοιρινά παϊδάκια και μπριζόλες) και λουκάνικα συνοδευόμενα από κόκκινο κρασί, ρετσίνα και τσίπουρο. Οι Παλαιοχωρινοί έσφαζαν το γουρούνι μετά τη νηστεία των Χριστουγέννων (την ημέρα του Αγίου Στεφάνου, 27/12 ), διότι και το κρύο επέτρεπε τη διατήρηση του χοιρινού κρέατος για πολύ καιρό και οι «αλείξουρις» (λόγω και τις νηστείας) αυτές ημέρες χρειάζονταν πολύ και καλό φαγητό «φαγούσ’μου ήταν κι δ’λειές δεν είχαν». Η σφαγή του γουρουνιού, από παρέα φίλων και γειτόνων, ήταν όντως τελετουργική: λίγο πριν τη σφαγή, το έβγαζαν από το «κουμάσι» για να περπατήσει, «να σκνίσ’» ελεύθερα και να «χαρεί», προτού θανατωθεί. Ευθύς μετά το σφάξιμο, η νοικοκυρά το θύμιαζε μ’ ένα κεραμίδι «για να φύγουν τα μαϊκά» τα κάρβουνα από το αυτοσχέδιο θυμιατό τα έριχνε μετά στο λαιμό του χοίρου «για την ψυχή του ζώου αλλού, «έβαζαν στο στόμα του γουρουνιού κώνο («κουκ’νάρα») καλαμποκιού, για να μένει ανοιχτό (ίσως για να βγει πιο εύκολα η ψυχή του!) και άλλοι πάλι τα κάρβουνα με το θυμίαμα τα έριχναν στα αυτιά του γουρουνιού, για να φύγουν οι Καλικάντζαροι άλλοι, τέλος, θυμίαμα και κρεμμύδι έβαζαν στο στόμα του, για να έχει γλυκό και νόστιμο κρέας. Η θυσία του ζώου γίνεται, σίγουρα, με προφύλαξη, αγνείες, καθαρμούς και εξιλαστικές πράξεις, που συναντούμε σε πανάρχαιες τοτεμικές τελετουργίες, όπως λ.χ. στα Βουφόνια των αρχαίων, έτσι ώστε οι θύτες να γλιτώνουν από το κρίμα. Ακολουθούσε το θυσιαστικό συμπόσιο: τη μέρα αυτή έτρωγαν το μαύρο συκώτι, μαγειρεμένο με κρεμμύδια και κόκκινο πιπέρι και ετοίμαζα τα Τσιγαρίδια. Τα μικρά αρσενικά παιδιά έπαιζαν μπάλα (ποδόσφαιρο) με την φούσκα (ουροδόχο κύστη ) του ζώου . Το άσπρο γεμιστό στα έντερα με ρύζι μπουμπάρ ι το έτρωγαν την Πρωτοχρονιά. Τις επόμενες μέρες οι νοικοκυρές συνέχιζαν την επεξεργασία του πολύτιμου γι αυτές κρέατος του γουρουνιού και τίποτα δεν πήγαινε χαμένο. Έβγαζαν τη λίγδα (λίπος), έφτιαχναν τις «τσιγαρίδες» ή «πιτσουρούδις» (τσιγαρισμένα κομμάτια κρέατος και λίπους μαζί), γέμιζαν τα λουκάνικα, καθάριζαν τις «ουματιές» ή «ματιές», αλάτιζαν τον παστό και έφτιαχναν από τηγανισμένα κομμάτια κρέατος, λίπους και λουκάνικων τον «πασπαλά» (καβουρμά), που τον φύλασσαν σε πήλινα δοχεία, τις «βουτνάρες», για το θέρο. Από το δέρμα έφτιαχνα τα ‘τσαρβούλια’ (παπούτσια).

= Χελιδονίσματα

= Στα Χελιδονίσματα, τα οποία λαμβάνουν μέρος την 1 Μαρτίου, τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους του χωριού κουνώντας ένα ραβδί. Στο ραβδί έχει στερεωθεί ένα ξύλινο χελιδόνι με κουδουνάκι στο λαιμό. Τα παιδιά τραγουδούν την Χελιδόνα:

Η χελιδόνα έρχεταιαπό την Μαύρη θάλασσα,φέρνει φέρνει άνοιξημαζί με καλοκαίρι.Μάρτης μας ήρθε,καλώς μας ήρθεκαι τα ζώα χαίρονται.Έξω ψύλλοι ποντικοί,μέσα υγεία και χαράκαι το Πάσχα με υγειάνα μας δώσετε πέντε αυγάκαι άλλα τόσα την Πασχαλιά.

και κρατούν ένα καλάθι πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι μαζεύοντας αυγά, φασόλια & χρήματα. Μοιράζουν επίσης τους «Mάρτηδες», στριφτά νήματα από κόκκινη και άσπρη κλωστή, για να μη «πιάνει» σύμωνα με την παράδοση τους κατόχους τους ο Μάρτης.

Τοπική οργάνωση

Πολιτισμός

Το 1974 ιδρύθηκε η Πολιτιστική Εταιρεία Παλαιοχωρινών, η παλαιότερη στο νομό Χαλκιδικής με συνεχή δράση. Υπάρχει ακόμα η χορωδία του χωριού, ο Σύλλογος Απανταχού Παλαιοχωρινών, τμήμα της ομογενειακής οργάνωσης ΑΧΕΠΑ «Οι Φαιστυάδες», Σύλλογος Γυναικών Η Αρετούσα κ.α. Στο χωριό υπάρχει και το καλλιτεχνικό εργαστήρι του Γυναικείου Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Παλαιοχωρίου «ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ», το οποίο ασχολείται κυρίως με τους τομείς της υφαντικής, του ραψίματος ελληνικών παραδοσιακών στολών, του ασπροκεντήματος και της παρασκευής γλυκών κουταλιού και παραδοσιακών εδεσμάτων. Ο συνεταιρισμός σήμερα απασχολεί 25 γυναίκες.

Αθλητισμός

Στο Παλαιοχώρι υπάρχουν οι εξής αθλητικοί σύλλογοι :

Ο Άρης Παλαιοχωρίου , Η παλαιά ομάδα ποδοσφαίρου του Άρη Παλαιοχωρίου πήρε την αρχική της μορφή τη δεκαετία του 1920. Κέρδισε το πρωτάθλημα Χαλκιδικής στην Α΄ Κατηγορία 3 φορές, κατέκτησε 3 φορές το κύπελλο. Η παιδική ομάδα κέρδισε το 1996 το πρωτάθλημα Χαλκιδικής. ο Αθλητικός Όμιλος Παλαιοχωρίου (ΑΟΠ), έχει τμήμα καλαθοσφαίρισης, την αγωνιστική περίοδο 2006-2007 ήταν φιναλίστ στο κύπελλο Χαλκιδικής. ο Μ.Γ.Σ. Παλαιοχωρίου με τμήματα γυμναστική και στίβου και πολλες διακρίσεις στα πανελλήνια πρωταθλήματα ο Α.Σ. Χαβρίας Παλαιοχωρίου , με τμήματα ποδοσφαίρου και καλαθοσφαίρισης . Πρωταθλητής κατηγορίας εφήβων καλαθοσφαίρισης.

Υγεία

To Κέντρο Υγείας Παλαιοχωρίου του ΕΣΥ εξυπηρετεί όλους τους κατοίκους της Βόρειας Χαλκιδικής. Υπάρχει Αγροτικό Ιατρείο και φαρμακείο .

Εκπαίδευση

Στο χωριό υπάρχει γυμνάσιο, 3/θέσιο δημοτικό, 6/θέσιο νηπιαγωγείο και παιδικός σταθμός.

Οικονομία

Η βασική ασχολία των κατοίκων από ιδρύσεως μέχρι και σήμερα είναι τα μεταλλεία (μεταλλωρύχοι). Στην περιοχή η μεταλλευτική δραστηριότητα υπάρχει στα Μεταλλεία Κασσάνδρας Στρατώνι - Στρατονίκη - Ολυμπιάδα όπου υπάρχουν μεταλλεύματα μεικτών θειούχων, σιδηροπυρίτη, χρυσού κ.α. και στις Σκουριές με κοιτάσματα χαλκού, χρυσού κ.α. Το χωριό παράγει κυρίως αγροτικά προϊόντα, όπως οι ομώνυμες πατάτες (πολλές φορές σε εκφράσεις-παρατσούκλι μεταξύ των κατοίκων της Χαλκιδικής οι κάτοικοι του Παλαιοχωρίου αναφέρονται ως «πατατάδες»), τα λάχανα, τα φασόλια και σιτάρι. Η κτηνοτροφία είναι επίσης ανεπτυγμένη, με κυριότερο τομέα τα αιγοπρόβατα και την οικόσιτη χοιροτροφία.

Παραπομπές

Γενικά Αρχεία του Κράτους ( περίοδος 1821 - 1830 ). Βιβλιοθήκη Μονής Βατοπαιδίου Αρχείο Ένωση Ποδοσφαιρικών Σωματείων Χαλκιδικής (ΕΠΣΧ) . Αρχείο Ένωση Καλαθοσφαιρικών Σωματείων Χαλκιδικής (ΕΚΑΣΧ). Αρχείο Διοικητικού Πρωτοδικίου Χαλκιδικής (Τμήμα καταστατικών).

Σημειώσεις

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Παλαιοχώρι Χαλκιδικής . Παλαιοχώρι Χαλκιδικής