Το Ζάρκο είναι χωριό του νομού Τρικάλων, υπαγόμενο στο δήμο Φαρκαδόνας. Βρίσκεται σε απόσταση 32 χλμ από τα Τρίκαλα και 28 χλμ από τη Λάρισα σε υψόμετρο 120 μέτρων. Το χωριό περιβάλλουν τα όρη Ζάρκου ή Ζαρκινά Όρη, μια χαμηλή οροσειρά, με υψηλότερη την κορυφή Κούτρα στο βόρειο τμήμα της. Με τον καταστροφικό σεισμό τον Μάρτιο του 2021 πολλές κατοικίες καταστράφηκαν και έως σήμερα πλήθος κατοίκων διαμένουν ακόμα σε κοντέινερ.

Ιστορικά στοιχεία

Κοντά στον σημερινό οικισμό βρισκόταν στο παρελθόν η αρχαία πόλη Φαϋττός. Μάλιστα, το 1883, κατά τη διάρκεια ανασκαφών ήρθε στο φως μαρμάρινη επιγραφή του 48 π.Χ., ύψους 0,72 μ, πάνω στην οποία είναι γραμμένο ένα ψήφισμα της πόλης προς τον Γοργία τον Γυρτώνιο. Επίσης έχουν ανακαλυφθεί στο Ζάρκο, πάρα πολλά αρχαιολογικά ευρήματα από διάφορες χρονολογικές περιόδους. Το 1957 κατά τη διάνοιξη του υδραγωγείου του χωριού, βρέθηκε στον περίβολο τοπικής εκκλησίας πήλινο πιθάρι γεμάτο χρυσά μακεδονικά τάλαντα με την κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που χρονολογούνται γύρω στο 264 π.Χ. Τα ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου. Κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, το Ζάρκο αναφέρεται ως έδρα επισκοπής. Από το χωριό πέρασαν διάφοροι Ευρωπαίοι περιηγητές που ταξίδεψαν στην Ελλάδα, όπως π.χ. ο Φραγκίσκος Πουκεβίλ. Ο Herny Holland, περνώντας το 1812 από το Ζάρκο, αναφέρει τον οικισμό ως μια μικρή πόλη 500 κατοίκων, οι οποίοι ασχολούνταν κυρίως με την καλλιέργεια του βαμβακιού και την κτηνοτροφία. Ο Πούκεβιλ αναφέρει πως το 1820 το Ζάρκο κατοικείτο από 600 ελληνικές οικογένειες που ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Παράλληλα, στην κωμόπολη ζούσαν Βλάχοι καθώς και Εβραίοι αντιπρόσωποι εμπορικών οίκων. Κατά τα χρόνια της Επανάστασης του 1821, έδρασαν στα βόρεια του Ζάρκου Έλληνες επαναστάτες ενώ η μονή του Αγί­ου Ιωάννη αποτέλεσε σημαντικό καταφύγιο τόσο για τους εξεγερμένους όσο και για τους κατά καιρούς κλέφτες και αρματολούς. Λίγες δεκαετίες αργότερα (1860), ο Νικόλαος Μάγνητος αναφέρει για το Ζάρκο, πως παράγει ποικιλία αγροτικών αγαθών καθώς και μετάξι. Το 1881, στην απογραφή που πραγματοποίησε ο ελληνικός στρατός το Ζάρκο είχε 1.585 κατοίκους. Την ίδια εποχή, μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο ελληνικό βασίλειο, το Ζάρκο, μαζί με άλλα χωριά της ευρύτερης περιοχής πέρασε στην ιδιοκτησία του τσιφλικά και ευεργέτη Χρηστάκη Ζωγράφου με τον οποίο οι κάτοικοι ήρθαν σε άγρια σύγκρουση με επακόλουθο την γενική εξέγερση της περιοχής και την επέμβαση των κρατικών δυνάμεων. Εκείνη την εποχή, ηγέτης των κατοίκων ήταν ο, γεννημένος στο Ζάρκο, Νικόλαος Ταρμπάζης, μέλος του Ελληνικού Κοινοβουλίου και πολέμιος του Χρηστάκη Ζωγράφου. Μάλιστα, σύμφωνα με μια εκδοχή, η οικία του στο Ζάρκο καταστράφηκε από άνδρες του Ζωγράφου. Τον Απρίλιο του 1897, διεξήχθησαν στο Ζάρκο μάχες μεταξύ του ελληνικού και του οθωμανικού στρατού, στα πλαίσια του ελληνοτουρκικού πολέμου. Από το 1881 έως το 1998 το Ζάρκο αποτελούσε κοινότητα. Από το 1998, με τις διοικητικές αλλαγές στην τοπική αυτοδιοίκηση, αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Φαρκαδόνας.

Πληθυσμός

Αξιοθέατα

Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου

Στις πλαγιές της Κούτρας, 2500 μέτρα έξω από το χωριό, υπάρχει η μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Χτίστηκε κατά τον 15ο αιώνα και λειτουργούσε ως ανδρικό μοναστήρι μέχρι το 1897, όταν και καταστράφηκε από τον οθωμανικό στρατό κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων. Το 1992, η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με τη Μητρόπολη Τρικάλων αναστήλωσαν τα κελιά και από το 1995 το μοναστήρι λειτουργεί ως γυναικείο. Το καθολικό Είναι ναός αθωνικού τύ­που, σταυροειδής εγγεγραμμένος, με νάρθηκα στα δυ­τικά. Ανήκει στην παραλλαγή των σύνθετων τετρακιόνιων και έχει διαθέτει επιμηκυσμένη τη δυτική κεραία του σταυρού. Στο ναό διατηρούνται τοιχογραφίες που χρονολογούνται γύρω στο 1700.

Προϊστορικός οικισμός Πλατιάς Μαγούλας Ζάρκου

Ο προϊστορικός οικισμός κατοικήθηκε από το τέλος της αρχαιότερης Νεολιθικής (6500-5800 π.Χ.) έως τη Μεσοελλαδική εποχή (2000-1600 π.Χ.). Σήμερα παρουσιάζεται με τη μορφή λοφίσκου ύψους περίπου 5μ. και διαμέτρου 200μ. Είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με τη 15η Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Γιορτές/Έθιμα

Το «Καβούκι»

Στις 6 Ιανουαρίου, ανήμερα της χριστιανικής γιορτής των Θεοφανίων στο Ζάρκο αναβιώνει ένα αρχαίο έθιμο, το «Καβούκι». Πρόκειται για ένα είδος καρναβαλιού που κλείνει το εορταστικό δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων. Οι απαρχές του χάνονται στα βάθη του χρόνου, ωστόσο φέρεται να είναι κατάλοιπο τελετών διονυσιακής λατρείας. Στο «Καβούκι» πρωταγωνιστές είναι κατά παράδοση οι νέοι άνδρες 17 έως 19 ετών, που ετοιμάζονται για τη στρατιωτική τους θητεία, χωρίς ωστόσο αυτό να αποκλείει και τη συμμετοχή νεαρότερων εφήβων. Όλοι μαζί σχηματίζουν ένα «μπουλούκι», ένα θίασο, δηλαδή, μασκαράδων, που αποτελείται από τσολιάδες-«Γαμπρούς», τη «Νύφη», τους «Αράπηδες», τα «Ξωτικά», τις «Αρκούδες», τον «Γιατρό» και τον «Διάβολο». Το μπουλούκι, μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας, φορά μεγάλα κουδούνια και συγκεντρώνεται στην πλατεία του χωριού. Αμέσως ξεκινά το χορό υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής και δίνοντας αυτοσχέδιες «παραστάσεις». Στη συνέχεια, πίνοντας, χορεύοντας, τραγουδώντας, οι μασκαράδες επισκέπτονται σπίτια του χωριού, πειράζοντας τους οικοδεσπότες και ξεσηκώνοντας τον τόπο για να διώξουν όσους Καλικαντζάρους δεν είχαν φύγει με τον αγιασμό. Το «Καβούκι» είναι μια κατασκευή από χαρτί και καλάμια που τοποθετείται στο κεφάλι του αρχηγού του μπουλουκιού, ο οποίος το φορά καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Μόλις πέσει το σκοτάδι, η παρέα συγκεντρώνεται στην πλατεία του χωριού όπου το «Καβούκι» παραδίδεται στις φλόγες από τη σκούπα του «Διαβόλου» ξορκίζοντας το κακό που έφεραν στο πέρασμά τους οι Καλικάντζαροι. Ο ήχος των κουδουνιών θυμίζει στους κατοίκους ότι η άνοιξη πλησιάζει και η φύση θα αναγεννηθεί.

Το «Μπουρανί»

Είναι ένα αρχαίο έθιμο του οποίου οι ρίζες άπτονται στις Διονυσιακές τελετές. Το πρωί της Καθαράς Δευτέρας μαζεύονται οι νέοι άνδρες του χωριού στην κεντρική πλατεία, σχηματίζουν πολλές ομάδες και περιφέρονται στις γειτονιές, πίνοντας κρασί και τραγουδώντας φαλλικά τραγούδια ( γαμοτράγουδα ) σε όποια γυναίκα τύχει να βγει από το σπίτι της και βρεθεί στον δρόμο τους. Οι συμμετέχοντες στο έθιμο βάφουν όλοι το πρόσωπό τους με βερνίκι κάνοντας το σύμβολο του σταυρού στα μάγουλά τους και στο μέτωπο. Περιφέρονται σε πομπή, υποχρεώνοντας όποιον συναντούν να πιεΙ κρασί από κεραμικά ποτήρια σε σχήμα φαλλού και τον βάφουν με βερνίκι τραγουδώντας του τα φαλλικά τραγούδια, των οποίων το περιεχόμενο συμβολίζει την γονιμότητα και την ευφορία της γης. Το μεσημέρι και μετά από αρκετή οινοποσία, επιλέγουν ένα υποψήφιο θύμα για να τον θάψουν σαν Διόνυσο, τον λεγόμενο Μπουρανί, τον οποίο με την συνοδεία όλων των εμπλεκομένων μεταφέρουν για την ταφή του στο κοιμητήριο του χωριού, σκεπάζοντάς τον με φύλλα δάφνης.

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Το Ζάρκο στο GTP Travel Pages