Το Τραμ Θεσσαλονίκης (ή αλλιώς Τροχιόδρομος Θεσσαλονίκης) ήταν μέσο μαζικής μεταφοράς που λειτούργησε στην Θεσσαλονίκη από το 1893 έως το 1957.

Το ιππήλατο τραμ

Την πρωτοβουλία για την κατασκευή και λειτουργία του ιππήλατου τραμ είχε ένας δραστήριος κτηματίας, ο Αχμέτ Χαμντί Μπέης (τουρκικά: Ahmet Hamdi Bey), που στη συνέχεια εκλέχθηκε και Δήμαρχος. Η κύρια γραμμή ήταν 5,5 χλμ. (Εξοχών-Πλατεία Ολύμπου) και άλλες δύο διακλαδώσεις (η μία Λιμήν-Παλαιός Σιδηροδρομικός Σταθμός) γύρω στα 4,5 χλμ. . Το τραμ αρχίζει να λειτουργεί στις 8 Μαΐου 1893 ενώ τα επίσημα εγκαίνια γίνονται στις 28 Μαΐου 1893. Το 1895 η γραμμή θα φτάσει μέχρι το Ντεπώ (Βασιλίσσης Όλγας 231, Νέστορος Τυπά και Μερκουρίου, Στάση ΟΑΣΘ Γέφυρα), όπου και θα μεταφερθούν οι εγκαταστάσεις, η αποθήκη των οχημάτων, οι στάβλοι και τα γραφεία της εταιρείας. Ο σχεδιασμός τους αποδίδεται στον αρχιτέκτονα Πιέτρο Αρριγκόνι (ιταλικά: Pietro Arrigoni). Οι βασικές γραμμές των ιππηλατών τραμ αφορούσαν τις διαδρομές 1.Αποθήκη - Λευκός Πύργος - Νίκης - Τελωνείον (Πλατεία Ελευθερίας) και 2 Σιδηροδρομικός Σταθμός Ανατολικών Σιδηροδρόμων ή Μπεχτσινάρι - Εγνατία - Λευκός Πύργος - Αποθήκη, υπήρχε η γραμμή σύνδεσης Εγνατίας με Νίκης και η γραμμή Τελωνείου με 26ης Οκτωβρίου.

Το ηλεκτροκίνητο τραμ

Στις 14 Απριλίου 1908 ξεκινούν να λειτουργούν τα ηλεκτροκίνητα τραμ. Πρόκειται για τραμ αμερικανικής και βελγικής κατασκευής για 35 επιβάτες το καθένα: 30 οχήματα Westinghouse και 25 οχήματα της Ateliers Métallurgiques, με δύο κινητήρες της ACEC το καθένα. Στις 16 Απριλίου 1912, η οθωμανική κυβέρνηση υποχρεώνει την Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού να ενοποιηθεί με την Εταιρεία Τροχιοδρόμων, για να δημιουργηθεί η Εταιρίας Τροχιοδρόμων Ηλεκτροφωτισμού Θεσσαλονίκης (Ε.Τ.Η.Θ.). Τα κεφάλαια της Εταιρείας είναι βελγικά και έδρα της οι Βρυξέλλες. Ήδη οι τροχιοδρομικοί έχουν αρχίσει να αναπτύσσουν συνδικαλιστική δράση. Οι κινητοποιήσεις των τροχιοδρομικών στην Θεσσαλονίκη θα αποτελέσουν πρότυπο και για άλλους κλάδους, αφού θα καταφέρουν να εξασφαλίσουν την υλοποίηση πολλών αιτημάτων τους. Το δίκτυο των γραμμών που χρησιμοποίησε τελικά το ηλεκτροκίνητο τραμ δεν ξεπερνά εκείνο του ιππήλατου. Έτσι, οι βασικές γραμμές για αρκετά χρόνια θα παραμείνουν οι εξής: α) Ντεπώ - Βασιλίσσης Όλγας - Λευκός Πύργος - Παραλία - Πλατεία Ελευθερίας β) 1. Ντεπώ - Βασιλίσσης Όλγας - Εθνικής Αμύνης - Εγνατία - Βαρδάρη/Πύλη Αξιού/Πλατεία Ιωάννου Μεταξά, που διακλαδωνόταν μετά για Παλαιό Σταθμό ή συνέχιζε για Μπεχτσινάρι. Γύρω στο 1930 οι γραμμές ήταν:

Ντεπώ-Ανδρούτσου-Βενιζέλου-Τσιμισκή Νοσοκομείου Χιρς-Σιδηροδρομικού Σταθμού Νοσοκομείου Χιρς-Κήπου Πριγκίπων 25ης Μαρτίου-Συνοικισμού Χαριλάου Πλατείας Λευκού Πύργου-Συντριβάνι Οι εστρωμένες οδοί όπου κινήθηκε το τραμ ήταν οι εξής: Αγίου Μηνά, Δημοκρατίας (μετέπειτα Βασιλίσσης Όλγας), Εθνικής Αμύνης, Εγνατία, Βενιζέλου, Τσιμισκή, 25ης Μαρτίου, Νίκης.

Η κρατικοποίηση και η συρρίκνωση δρομολογίων

Από τις 2/2/1917 έως το 1925 λειτούργησε η στρατιωτική γραμμή Μίκρας, η οποία ξεκινούσε από το Λιμάνι και μέσω Νίκης, Στρατού, Κωνσταντινουπόλεως, Αλλατίνι, ΟΑΣΘ Φοίνικα, ΑΣΠ κατέληγε στην Μίκρα. Το Ελληνικό Κράτος αναγκάζεται δύο φορές (1919 και 1924) να επιτάξει την Ε.Τ.Η.Θ., μιας και τα παράπονα των πολιτών διογκώνονται. Τα κινητήρια οχήματα που κυκλοφορούσαν και με δεύτερο ρυμουλκούμενο όχημα αυξάνονται σε 50. Το 1924 η εταιρεία αναλαμβάνει την εκμετάλλευση της νέας γραμμής Ντεπώ - 25ης Μαρτίου - Χαριλάου. Υποχρεώνεται, ακόμη, να κατασκευάσει μια νέα γραμμή 2,5 χιλιομέτρων από το Σιντριβάνι στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο, που λειτουργεί από το 1927. Την ίδια χρονιά καταργείται η γραμμή της παραλίας και το τραμ μεταφέρεται μέσω Διαγωνίου στην Τσιμισκή (6 Μαρτίου 1927, εγκαίνια γραμμής Τσιμισκή) και μέχρι τη Βενιζέλου. Εν τέλει, στις 27 Σεπτεμβρίου 1940, ο Ιωάννης Μεταξάς αναγκάζεται να εξαγοράσει την εταιρεία. Στο κράτος παραδίδονται 102 οχήματα τραμ (τα 51 ρυμουλκά) και η Κρατική Εκμετάλλευση Τροχιοδρομικών Θεσσαλονίκης (Κ.Ε.Τ.Θ.) είναι γεγονός, ενώ ο τομέας φωτισμού περιέρχεται στη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (Δ.Ε.Η.). Στις 8 Μαΐου 1954 η πρώτη γραμμή τραμ ξηλώθηκε από τον ίδιο τον τότε Υπουργό Δημ. Έργων Κ. Καραμανλή ο οποίος κατήργησε τη γραμμή Ντεπώ-Τσιμισκή. Ακολούθως ο άξονας Όλγας - Γεωργίου αποδόθηκε εξ ολοκλήρου στα τροχοφόρα οχήματα.

Η κατάργηση του τραμ στις 21/7/1957 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή

Το 1957 καταργείται και ξηλώνεται το τραμ με απόφαση του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, στα πλαίσια της παγκόσμιας αντί-τραμ τάσης της τότε εποχής. Στις 21 Ιουλίου 1957 εκτελούνται τα τελευταία δρομολόγια των γραμμών Ντεπώ (Αποθήκη)-Χαριλάου-Λεωφόρος Στρατού-Εγνατία-Πλατεία Βαρδαρίου και 25ης Μαρτίου-Χαριλάου. Οι γραμμές ξηλώθηκαν και προκρίθηκε η μονοπωλιακή διαχείριση των συγκοινωνιών από τα λεωφορεία του ΟΑΣΘ, επί κυβερνήσεως Κ. Γ. Καραμανλή, χωρίς να δρομολογηθούν τα τρόλεϊ στη θέση των τραμ, όπως έγινε στην Αθήνα.

Προτάσεις επαναφοράς

Από τη δεκαετία του 2000 και μετά, έχουν εκφραστεί αρκετές σκέψεις για την επαναφορά του τραμ στη Θεσσαλονίκη, είτε μέσω του Στρατηγικού Σχεδίου Υποδομών-Μεταφορών (2011), είτε μέσω της Γενικής Κυκλοφοριακής Μελέτης Θεσσαλονίκης (2000), χωρίς να έχει ξεκαθαριστεί ποιες γραμμές θα πραγματοποιηθούν. Μεγάλες πιθανότητες έχει η υλοποίηση μέσω ΣΔΙΤ. Ορισμένες επίσημες προτάσεις:

Master Plan 2020: Διαδρομές και στάσεις: Σταθμός Υπεραστικών Λεωφορείων Μακεδονία - Επταπύργιο: Η διαδρομή θα έχει αφετηρία το Σταθμό Μακεδονία και κατευθυνόμενη μέσω των οδών Δενδροποτάμου-28ης Οκτωβρίου-Ακριτών-Δαβάκη-Διγενή-Επταπυργίου θα καταλήγει στο Επταπύργιο. Θα ενώνει το Σταθμό των υπεραστικών λεωφορείων με τους μελλοντικούς σταθμούς του προαστιακού σιδηροδρόμου στην αερογέφυρα της Δενδροποτάμου, και του μετρό: Μενεμένη και Παύλου Μέλα. Κορδελιό - Ευκαρπία: Εναλλακτικά του τραμ Δυτικού τόξου, αναφέρθηκε η διαδρομή που θα ενώνει τους μελλοντικούς σταθμού μετρό σε Εύοσμο/Κορδελιό και Ευκαρπία, εξυπηρετώντας της περιοχές Κορδελιού, Ευόσμου, Ηλιούπολης, Σταυρούπολης και Ευκαρπίας. ΝΣΣ - Φοίνικας: Η διαδρομή θα εκτελείται στους άξονες Τσιμισκή-Βασ. Όλγας και/ή Μητροπόλεως-Μεγ. Αλεξάνδρου και μέσω της Εθνικής Αντιστάσεως θα καταλήγει στον Φοίνικα. Μελέτη ΣΑΣΘ 2014: Τον Ιούνιο του 2014 διαμορφώθηκε η τελική πρόταση του ΣΑΣΘ που προέβλεπε τρεις γραμμές με (μελλοντικές) ανταποκρίσεις με άλλα μέσα σταθερής τροχιάς: Γραμμή Α. ΚΤΕΛ Μακεδονία - Μυτιληναίικα - Κωλέττη - ΝΣΣΘ (Μετρό/Προαστιακός) - Δικαστήρια - Σαλαμίνος - Αριστοτέλους -Ι.Μητρόπολη - ΧΑΝΘ - Γ'ΣΣ - Πανεπιστήμιο (Μετρό) - Παπάφη (Μετρό) - Άνω Τζουμαγιάς - Γήπεδο Τούμπας - Πολυγνώτου-Σταγειρίτη - Κωνσταντινοπολίτικα - Ελαιώνες. Γραμμή Β. ΧΑΝΘ - Δημαρχείο - Φάληρο - Σχολή Τυφλών - Μπότσαρη - Ανάληψη - Γεωργίου - Μαρτίου - Γέφυρα - Νομαρχία (Μετρό) -Βυζάντιο - Στρατόπεδο - Στρατόπεδο 2 - Νοσοκομείο Άγιος Παύλος - Αμαξοστάσιο ΟΑΣΘ - Μίκρα (Μετρό). Γραμμή Γ. ΝΣΣΘ (Κοινός Σταθμός με Γραμμή 1, Μετρό/Προαστιακός) - Νεάπολη (Δραγουμάνου) - Καφαντάρη - ΥΜΑΘ - Άγιος Δημήτριος -Νοσοκομείο Γ.Γεννηματάς - ΑΧΕΠΑ - Ιβανώφειο - Πανεπιστήμιο (Μετρό). Τραμ Νοσταλγίας: Υπάρχει πρόθεση της ΓΑΙΑΟΣΕ σε συνεργασία με κίνηση πολιτών με επικεφαλής τον πρώην ευρωβουλευτή και δημοτικό σύμβουλο Θεσσαλονίκης Μιχάλη Τρεμόπουλο, περί συντήρησης των δύο εναπομείναντων συρμών του τραμ στο αμαξοστάσιο του Ντεπώ και ενδεχόμενη ενεργοποίηση τους σε γραμμή νοσταλγικού ενδιαφέροντος, κατά τα πρότυπα του Πέραν Κωνσταντινουπόλεως. Τελεφερίκ: Κατά το 2015 υπήρξε ανεπιτυχής συνεργασία του Δήμου Θεσσαλονίκης με πρωτοβουλία του αντιδήμαρχου Ανδρέα Κουράκη και της ΔΕΘ για την ανάπτυξη συστήματος τελεφερίκ με την εξής γραμμή: 1. Πάρκο ΧΑΝΘ - Θέατρο Δάσους. Θαλάσσια συγκοινωνία: Στο ΣΒΑΚ Θεσσαλονίκης προβλέπεται η επαναλειτουργία μέχρι το 2028 της θαλάσσιας συγκοινωνίας με την εξής διαδρομή: Λιμάνι - Δημαρχείο - Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης - Αρετσού - Αεροδρόμιο Μακεδονία - Νέοι Επιβάτες.

Χάρτες

Οι καταργηθέντες τροχιόδρομοι. Μελέτη ΣΑΣΘ το 2014 για επαναλειτουργία τριών γραμμών τραμ από το 2020 έως το 2030.

Δείτε επίσης

Μετρό Θεσσαλονίκης Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης Προαστιακός Θεσσαλονίκης Τραμ Αθήνας

Παραπομπές

Πηγές

Μιχάλης Τρεμόπουλος, Το τραμ της Σαλονίκης, Εφημ. Καθημερινή, Ένθετο "7 Ημέρες", 06/03/2005. Ιστολ. Urban Politics, Δημόσιες Συγκοινωνίες και Αστικές Εξαρτήσεις, 15/10/2010. Ιστοσ. Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης-Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Ιστορία της πόλης της Θεσσαλονίκης, 1870-1920: Εξωραϊστικά έργα της πόλης, [Σημειώσεις μαθήματος: Νέες τεχνολογίες και διδακτική της ιστορίας, Διδάσκουσα: Μαρία Ρεπούση, Περίοδος: 1999-2000.] Ιστοσ. Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης-Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Ιστορία της πόλης της Θεσσαλονίκης, 1870-1920: Συγκοινωνίες στην πόλη, [Σημειώσεις μαθήματος: Νέες τεχνολογίες και διδακτική της ιστορίας, Διδάσκουσα: Μαρία Ρεπούση, Περίοδος: 1999-2000.]