Η Αρέθουσα είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας και δημοτικής ενότητας του Δήμου Βόλβης, στο ανατολικό τμήμα του Νομού Θεσσαλονίκης στη Μακεδονία. Στην απογραφή του 2011 είχε 748 κατοίκους. Ο οικισμός πήρε το όνομά του από τη θεά Αρέθουσα, Νύμφη των πηγών, μιας και το χωριό υδροδοτείται από 8 πηγές. Εκκλησιαστικά υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Σερρών και Νιγρίτης.

Τοπική κοινότητα

Η δημοτική κοινότητα Αρέθουσας είναι χαρακτηρισμένη αγροτικός ημιορεινός οικισμός, με έκταση 56,567 τετραγωνικά χιλιόμετρα (2011). Περιλαμβάνει και τον οικισμό Λευκούδα.

Πληθυσμός

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της τοπικής κοινότητας)

Θέση και ευρήματα

Η αρχαία Αρέθουσα η Μυγδονική, με βάση τις έως σήμερα αρχαιολογικές μελέτες, εντοπίζεται στην περιοχή της Ρεντίνας (τα Στενά της Ρεντίνας ή Μακεδονικά Τέμπη) μέχρι τη σημερινή κοινότητα Αρέθουσας (10 χλμ βόρεια). Δύο χιλιόμετρα ανατολικά της σημερινής Αρέθουσας, κοντά στην περιοχή που οι ντόπιοι ονομάζουν Παλιόκαστρο, πρόσφατα αποκαλύφθηκε δάπεδο ναού του 6ου αιώνα π.Χ.. Σε ακτίνα τριών χιλιομέτρων, βρέθηκαν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, νομίσματα της κλασικής περιόδου, καθώς και των βυζαντινών χρόνων. Μέχρι τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια, η αρχαία Αρέθουσα εντοπίζεται 10 χιλιόμετρα νότια της σημερινής κοινότητας, κοντά στον ποταμό Ρήχιο. Η μεταφορά της Αρέθουσας στη σημερινή της θέση, στους πρόποδες δηλαδή των Κερδυλίων ορέων, πραγματοποιήθηκε στα Βυζαντινά χρόνια λόγω αλλεπάλληλων επιδρομών και καταστροφών. Έτσι οι κάτοικοι για λόγους ασφαλείας μετοίκισαν σε ορεινότερη ασφαλή τοποθεσία, όπου βρίσκεται και ο σημερινός οικισμός της Αρέθουσας.

Ιστορία

Αρχαιότητα

Η αρχαία Αρέθουσα ιδρύθηκε από Βοιωτούς ή από Χαλκιδείς στην είσοδο της κοιλάδας, κοντά στη σημερινή Ρεντίνα. Η περιοχή αναφέρεται από τον Θουκυδίδη, όταν ο Στρατηγός των Σπαρτιατών Βρασίδας βάδιζε προς την Αμφίπολη. Η περιοχή ήταν εύφορη, είχε ναυπηγήσιμη ξυλεία, καθώς και μεταλλεία χρυσού και αργύρου. Ο Περικλής, κατά προτροπή του Δημοσθένη, έστειλε 2.000 αποίκους έτσι ώστε η Αθήνα να έχει προσβάσεις στον πλούτο της περιοχής. Η αρχαία Αρέθουσα αναφέρεται μεταξύ των σύμμαχων πόλεων των Αθηνών που πλήρωναν φόρο στο ταμείο της συμμαχίας. Από τον Αριστοτέλη {Πολιτικά 3.8.13.}, αναφέρεται ότι ο Βασιλιάς της Μακεδονίας, Αρχέλαος, φιλοξενούσε στην Αρέθουσα τον τραγικό ποιητή Ευριπίδη. Ο Ευριπίδης κατασπαράχτηκε από σκυλιά και ετάφη στην Αρέθουσα με βασιλικές τιμές. Διασώθηκε το επίγραμμα που χαράχθηκε στον τάφο του Ευριπίδη {Ανθολογία, Ελληνικά 7,51} και αναγράφει τα εξής: Ου σε κυνών γένος είλ 'Ευριπίδη, ουδέ γυναικός οίστρος, τον σκοτίης Κύπριδος αλλότριον, Αλλ Αίδης και γήρας υπαί Μακέτη δ' Αρεθούση Κείσαι, εταιρεί η τίμιος Αρχέλεω Σον δ'ου τούτον εγώ τίθεμαι τάφον αλλά του Βάκχου βήματα και σκηνάς ενβάδι πειθόμενας. Κενοτάφιο του Ευριπίδη ανεγέρθηκε στην Πέλλα και στην Αθήνα, ενώ το σώμα του ποιητή αναπαύθηκε για πάντα στην Αρέθουσα το 407–6 π.χ.. Στην περιοχή της Αρέθουσας, ο Αριστοτέλης ίδρυσε την περίφημη σχολή του, όπου αργότερα η Ολυμπιάδα εμπιστεύθηκε την ανατροφή του Αλεξάνδρου μακριά από τους κινδύνους του παλατιού της Πέλλας. Κατά την ελληνιστική εποχή, άποικοι από την πόλη ίδρυσαν την Αρέθουσα στη Συρία και από αυτήν την Αρέθουσα στην Αραβία.

Επισκοπή Αρεθουσίων

Διασώζεται το όνομα και η δράση του επισκόπου Αρεθουσίων Μάρκου. Το έτος 341 μ.Χ. συμμετείχε στη Σύνοδο της Αντιόχειας. Στα Πρακτικά αυτής, διασώζεται η «Ἔκθεσις Πίστεως Μάρκου Ἀρεθουσίων». Το επόμενο έτος συμμετείχε στην αντιπροσωπεία Επισκόπων, η οποία μετέβη στα Τρέβηρα για να συναντήσει τον αυτοκράτορα Κώνστα. Ο επίσκοπος Αρεθουσίων Μάρκος, έλαβε επίσης μέρος στη Σύνοδο της Φιλιππουπόλεως το 343 μ.Χ., στη Σύνοδο του Σιρμίου το 351 μ.Χ. και στη Σύνοδο της Σελευκείας της Ισαυρίας το 358 μ.Χ..

Βυζάντιο

Μέχρι τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια η αρχαία Αρέθουσα εντοπίζεται 10 χιλιόμετρα νότια της σημερινής ομώνυμης κοινότητας, κοντά στον ποταμό Ρήχιο. Η μεταφορά του οικισμού της Αρέθουσας στη σημερινή της θέση, στους πρόποδες δηλαδή των Κερδυλίων ορέων, πιθανολογείται στα Βυζαντινά χρόνια όταν μετά από αλλεπάλληλες επιδρομές και καταστροφές, οι κάτοικοι για λόγους ασφαλείας μετοίκισαν σε ορεινότερη ασφαλή τοποθεσία.

Νεότερα χρόνια

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η περιοχή ονομαζόταν Μασλάρ, από τα τουρκικά αμά—σουλάρ, που σημαίνει τα ωραία και πολλά νερά. Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο στρατός των επαναστατημένων Μακεδόνων, υπό τον Εμμανουήλ Παππά, κατέλαβε το Εγρί Μπουτζάκ (σημερινή Νέα Απολλωνία) και κινήθηκε δυτικά προς τη Ρεντίνα. Αναγκάστηκε όμως σε οπισθοχώρηση, λόγω της επέλασης από την ανατολική Μακεδονία του Μπαϊράμ Πασά, που έσπευσε σε υποστήριξη των τοπικών Οθωμανικών αρχών. Διεξάχθηκε έτσι η πλέον καθοριστική μάχη για την έκβαση του αγώνα των Ελλήνων στην πεδιάδα έξω από τη Νέα Απολλωνία, που έμεινε γνωστή ως Μάχη του Εγρί Μπουτζάκ και έληξε με οπισθοχώρηση των Ελλήνων μπροστά στον πολυάριθμο Οθωμανικό στρατό. Η περιοχή απελευθερώθηκε το 1912 και έλαβε πάλι το αρχικό της αρχαίο όνομα.

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, 1996, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)