Ο Άγιος Αθανάσιος είναι η μεγαλύτερη προσφυγική κωμόπολη της περιφερειακής ενότητας Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται 20 χιλιόμετρα δυτικά της Θεσσαλονίκης, στον οδικό άξονα της παλαιάς εθνικής οδού Θεσσαλονίκης-Αθηνών.

Με βάση την απογραφή του 2021, ο πληθυσμός του Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης είναι 4.717 κάτοικοι.

Ιστορία

Ο Άγιος Αθανάσιος είναι η μεγαλύτερη προσφυγική κωμόπολη του Νομού Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται 20 χιλιόμετρα δυτικά της Θεσσαλονίκης και είναι κτισμένη πάνω στον οδικό άξονα, που κατά το παρελθόν ένωνε τη Θεσσαλονίκη με τη Δυτική Μακεδονία και τη νότια Ελλάδα. Ο ίδιος άξονας συνέδεε κατά την αρχαιότητα τη Χαλκιδική, τον Θερμαϊκό κόλπο και την Ανατολική Μακεδονία με το εσωτερικό της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Ιδρύθηκε από πρόσφυγες 25 χωριών της Ανατολικής Θράκης και 7 της Μικράς Ασίας, από την περιοχή της Σμύρνης. Η εγκατάσταση των προσφύγων άρχισε τον Οκτώβριο του 1922 και συνεχίστηκε ως το 1924. Εγκαταστάθηκαν στο αγρόκτημα (τσιφλίκι) Βαρδάρ Καβακλί, εκτάσεως 26.000 στρεμμάτων. Το τσιφλίκι Βαρ Καβακλί ανήκε σε Τούρκο αξιωματούχο και τον καλλιεργούσαν χριστιανοί κολλίγοι. Με την απελευθέρωση όμως της Μακεδονίας το 1912-1913, το τσιφλίκι περιήλθε στον Ισραηλίτη Μαλλάχ. Αυτός απασχολούσε εκεί 10 οικογένειες τουρκόγυφτων οι οποίες εγκατέλειψαν το τσιφλίκι μόλις ήρθαν οι πρώτοι πρόσφυγες και η τότε κυβέρνηση το απαλλοτρίωσε για να δοθεί σε αυτούς. Επίσης, στους πρόσφυγες δόθηκαν και άλλα 3.500 στρέμματα από την περιοχή της Σίνδου. Εκτός από το παραπάνω τσιφλίκι, υπήρχαν ακόμη και τα τσιφλίκια Παλιοκόπι, Τσαλκάτκο, Κουλουπάντζα και Τσαλίκοβο. Στην περιοχή του τσιφλικιού Καβακλί, το οποίο πήρε το όνομα από τα αυτοφυή καβάκια (λεύκες), εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι πρόσφυγες από τον Οκτώβριο του 1922. Οι πρώτες 25 περίπου οικογένειες και μαζί οι πρώτοι κάτοικοι του νέου οικισμού είχαν προέλευση από το Κερμένι της Ανατολικής Θράκης. Οι χριστιανοί αγρότες, που καλλιεργούσαν το τσιφλίκι κατάγονταν από τη γειτονική Χαλάστρα. Με την απελευθέρωση εγκατέλειψαν τα κτήματα και επέστρεψαν στην κώμη τους. Και επειδή κατοικούσαν στο τσιφλίκι Καβακλί, πήραν το επίθετο «Καβακλιώτες» όνομα που φέρουν ως τις μέρες μας. Ο Τούρκος αξιωματούχος – Αγάς είχε το κονάκι του πάνω στο υψωματάκι που βρίσκεται λίγο πριν τον Άγιο Γεώργιο, ακριβώς εκεί που βρίσκονται σήμερα τα ξηραντήρια και οι αποθήκες του Γεωργικού Πιστωτικού Συνεταιρισμού. Γύρω από το κονάκι και σε ακτίνα περίπου 500 μ. υπήρχαν οι κατοικίες (χαμόσπιτα) των χριστιανών κολίγων. Αυτό αποδεικνύεται από τα κεραμίδια που βρίσκονται κατάσπαρτα μέσα στα χωράφια, απομεινάρια εκείνης της εποχής. Τα δε ερείπια του κονακίου πάνω στο λοφίσκο σώζονταν ως τη δεκαετία του 1850. Με τη συνθήκη του Κιουτσούκ – Καϊναρτζή (1774) επετράπηκε στους χριστιανούς να κτίζουν ναούς. Έτσι, γύρω στα 1850 οι Καβακλιώτες κολλίγοι έκτισαν τον μικρό ναό του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος σώζεται ως σήμερα και αποτελεί το αρχαιότερο οικοδόμημα της κωμόπολης του Αγίου Αθανασίου. Οι πρώτοι πρόσφυγες από το Κερμένι της Ανατολικής Θράκης, που άρχισαν να καταφθάνουν από τον Οκτώβριο του 1922, εγκαταστάθηκαν πρόχειρα και προσωρινά στα λιγοστά χαμόσπιτα, στις αποθήκες και στους στάβλους τους τσιφλικιού. Από την άνοιξη του 1923 και ως το φθινόπωρο του 1924 εγκαταστάθηκαν κατά μήκος του οδικού άξονα (σημερινή λεωφόρο Αθηνών) και σε βάθος προς βορρά περίπου 600 οικογένειες. Το 1924 αυτή η περιοχή ρυμοτομήθηκε και στους πρόσφυγες δόθηκαν οικόπεδα από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Στο τέλος του 1924 και στην απογραφή του 1928 ο νέος προσφυγικός οικισμός αριθμούσε 600 περίπου οικογένειες και 2.800 κατοίκους. Τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, μέχρι το 1934, τα εξασκούσαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και στο ναΐσκο της Αγίας Άννας, που είχαν κτίσει αμέσως οι πρόσφυγες και βρίσκονταν δίπλα στον ιερό ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Κατεδαφίστηκαν μαζί το 1980-1981 και στη θέση τους ανεγέρθηκε ο σημερινός ναός. Ο νέος προσφυγικός οικισμός προσωρινά έφερε το όνομα Πέρινθος από την αρχαία πόλη της Ανατολικής Θράκης. Διοικητικά υπάγονταν στην από το 1918 κοινότητα Μπογαριέβου, η οποία το 1926 ονομάστηκε κοινότητα Καραβιάς και αργότερα κοινότητα Νέας Μεσημβρίας. Οι κάτοικοι του νέου οικισμού, που κατάγονταν από 32 συνολικά χωριά, δεν ήταν ευχαριστημένοι με την ονομασία «Πέρινθος» και η κάθε «ράτσα» ήθελε να δώσει το όνομα της δικής της χαμένης πατρίδας. Για αυτό σχημάτισαν χωριστές επιτροπές και προσπαθούσαν να πείσουν τον τότε Γενικό Διοικητή Θεσσαλονίκης να δοθεί η ονομασία που αυτές, χωριστά η καθεμία, πρότειναν. Και επειδή οι πολυαριθμότερες «ράτσες» κατάγονταν από τα χωριά Πέτρα, Μεσσήνη, Σκόπελο κ.λ.π. γι αυτό και πρότειναν τις ονομασίες Νέα Πέτρα, Νέα Μεσσήνη, Νέα Σκόπελος κ.λπ., χωρίς να υποχωρεί κανένας. Το σημερινό όνομα, Άγιος Αθανάσιος, δόθηκε από τον Διοικητή του Νομού Θεσσαλονίκης Καλεβρά Αχιλλέα. Η ονομασία αυτή προοριζόταν για το συνοικισμό Μπογαριέβο, όπου υπάρχει παλιός ναός του Άγιου Αθανάσιου. Με τη μετονομασία όμως του Μπογαριέβου σε Καραβία ή αργότερα σε Νέα Μεσημβρία το όνομα Άγιος Αθανάσιος δόθηκε στον κοντινό συνοικισμό Καβακλί. Έτσι το χωριό πήρε το όνομα του από το ναό του Μπογαρίεβου. Μετά από όσα προηγήθηκαν, το 1928 ο νέος οικισμός πήρε το όνομα Άγιος Αθανάσιος. Οι πρόσφυγες άρχισαν και πάλι να δημιουργούν τη ζωή τους ασχολούμενοι σχεδόν αποκλειστικά με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η δεκαετία 1930-1940 ήταν μια δημιουργική χρονική περίοδος, τόσο στη γεωργία και κτηνοτροφία όσο και στα γράμματα. Τα μηχανήματα μπήκαν στη ζωή τους με αποτέλεσμα να αυξηθεί η παραγωγή και να καλλιεργηθούν νέα φυτά καθώς και περισσότερες εκτάσεις. Πέρα όμως από τις οικονομικές δραστηριότητες, οι κάτοικοι του Αγίου Αθανασίου δεν ξέχασαν τις ρίζες τους, τα ήθη και έθιμα που κουβάλησαν από τις πατρίδες τους. Διασκέδαζαν, πανηγύριζαν και ζούσαν, όπως ακριβώς εκεί. Το 1940 πολλοί κάτοικοι του Αγίου Αθανασίου βρέθηκαν στο Αλβανικό Μέτωπο για να υπερασπίσουν την Ελλάδα. Η περίοδος όμως που σημάδεψε τον Άγιο Αθανάσιο ήταν αυτή του Εμφύλιου. Μετά το 1950 και ιδιαίτερα στις δεκαετίες 1970 και 1980 η περιοχή γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Οι παλιές κατοικίες του εποικισμού έδωσαν τη θέση τους στις σημερινές σύγχρονες και ο Άγιος Αθανάσιος είναι πλέον μια σύγχρονη αναπτυγμένη κωμόπολη. Διαθέτει πολλά καταστήματα, Παιδικό Σταθμό, τρία Νηπιαγωγεία, δυο Δημοτικά Σχολεία, Γυμνάσιο, Λύκειο, Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑΛ), Ειδικό Δημοτικό Σχολείο, ιερούς ναούς κ.λ.π. Τα εκκλησάκια είναι αφιερωμένα στον Άγιο Γεώργιο και στην Αγία Παρασκευή. Ο κεντρικός ιερός ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία-Ζωοδόχο Πηγή, στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στον Άγιο Αθανάσιο. Ο ναός της Άγιας Παρασκευής ανεγέρθηκε το 1954 και στην αυλή του υπάρχει πηγάδι με αγίασμα. Το καμπαναριό (μεταλλική κατασκευή) έγινε το 1970. Ο ιερός ναός της Ζωοδόχου Πηγής κτίστηκε το 1934 από τον Ιωακείμ Χριστάνη και το γιο του Ιωάννη, πρόσφυγες από τη Σκόπελο. Ο ναός στολίστηκε με τις εικόνες που έφεραν οι πρόσφυγες από τις πατρίδες τους. Τις περισσότερες από αυτές τις έφεραν οι Μεσσηνιάτες και οι Σαφραλήδες. Αυτοί έφεραν και τα ακτινωτά εξαπτέρυγα τα μπρούτζινα μανουάλια και πολλά ιερά άμφια και βιβλία. Η εκκλησία αυτή κατεδαφίστηκε το 1980 και στη θέση της ορθώθηκε ο σημερινός ναός. Στη δεκαετία του 1930 δημιουργήθηκαν οι πρώτοι γεωργικοί συνεταιρισμοί οι οποίοι αργότερα συγχωνεύτηκαν σε έναν που λειτουργεί και σήμερα. Το 1951 ιδρύθηκε ο «Αγροτικός Σύλλογος Νέων και Νεανίδων Αγίου Αθανασίου», ο οποίος στη συνέχεια εξελίχθηκε σε «Μορφωτικό Εκπολιτιστικό Σύλλογο» και λειτουργεί ως σήμερα. Πραγματοποιεί διάφορες εκδηλώσεις σε διαφόρους τομείς και ιδιαίτερα στους παραδοσιακούς χορούς. Υπάρχει ακόμα Σύλλογος Γυναικών, ο οποίος δημιούργησε και συντηρεί Τράπεζα Αίματος και ΚΑΠΗ (Κέντρο Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων) Τα 25 χωριά της Ανατολικής Θράκης και τα 7 της Μ. Ασίας από τα οποία κατάγονται οι κάτοικοι του Αγίου Αθανασίου

Χωριά της Ανατ. Θράκης Άγιος Γεώργιος Άγιος Στέφανος Αμπαρλί Αχματ-Μπεή Βιζύη Γάνος Γκερδελί Δουλόκιοϊ Καράχαλι Κερμένι Κεσσάνη Μεσσήνη ή Μεσινή Πέρινθος Πέτρα Πρίγκηπος Σαμάκοβο Σαράι Σαφράς Σκόπελος ή Σκούπελος Σοφίδες Τζαντώ ή Τζεντώ Τοφίκιοϊ Τσατάλτζα Τσιφλίκιοϊ Χρυσόλιθος Χωρία της Μικράς Ασίας Γιαγιάκιοϊ Κασαμπάς Κέλεμος Μάκρη Μανισία Σόμα Τσομπανησία

Πολιτισμός

Πολιτιστικός σύλλογος Αγίου Αθανασίου

Ο Πολιτιστικός σύλλογος ιδρύθηκε το 1976 από πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης και Μικράς Ασίας. Έχει έντονη πολιτιστική δράση και συμμετέχει με χορευτικά τμήματα σε πολιτιστικές εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα και σε διεθνή φεστιβάλ του εξωτερικού.

Ιδιωτική λαογραφική συλλογή-Λαογραφικό μουσείο

Στον Άγιο Αθανάσιο Θεσσαλονίκης λειτουργεί ιδιωτική συλλογή-λαογραφικό μουσείο με πρωτοβουλία της Ευθυμίας Κατσιάρα. Τα αντικείμενα της συλλογής προέρχονται από την καθημερινή ζωή των κατοίκων του Αγίου Αθανασίου.

Ιστορικά μνημεία-Αξιοθέατα

Οι Μακεδονικοί Τάφοι Αγίου Αθανασίου

Στην περιοχή του Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης βρέθηκε οικισμός κτισμένος επάνω στον οδικό άξονα που ένωνε κατά την αρχαιότητα, την ανατολική Μακεδονία, Χαλκιδική και Θερμαϊκό κόλπο με την κεντρική και δυτική Μακεδονία. Στην περιοχή του δήμου Αγίου Αθανασίου βρέθηκαν πολλοί μακεδονικοί τάφοι, μεγάλης αρχαιολογικής αξίας. Μερικοί από αυτούς βρέθηκαν ανατολικά του οικισμού του αγίου Αθανασίου, στη μεγάλη τούμπα. Η αρχαιολόγος Μαρία Τσιμπίδου-Αυλωνίτη την άνοιξη του 1994 ανέσκαψε τις τούμπες (ταφικούς τύμβους), ανατολικά του οικισμού. Στο μεγάλο τύμβο και στην ανατολική πλευρά του εντοπίστηκαν δυο μικροί ασύλητοι τάφοι οι οποίοι χρονολογούνται από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ (320-300). Ο ένας τάφος είναι κιβωτιόσχημος και μέσα βρέθηκαν χάλκινα σπιρούνια και αιχμές δοράτων. Τα ευρήματα μαρτυρούν την ταυτότητα του νεκρού που ήταν ιππέας του μακεδονικού ιππικού. Στον ίδιο τάφο βρέθηκε και αργυρή κύλικας σε σχήμα κάνθαρου. Αυτή ήταν και το πολυτιμότερο εύρημα του τάφου.

Στον άλλο μικρό τάφο που βρίσκεται πολύ κοντά στον προηγούμενο, βρέθηκε μια ασημένια λάρνακα διακοσμημένη με δυο μικρούς δίσκους με ανάγλυφα δύο οκτάκτινα αστέρια μέσα στη λάρνακα τυλιγμένα σε χρυσοπόρφυρο ύφασμα. Βρέθηκαν επίσης καμμένα οστά νεκρής γυναίκας και ένα χρυσό δαχτυλίδι όπως επίσης και αρκετά πήλινα αγγεία. Στο κέντρο του τύμβου βρέθηκε μονοθάλαμος μακεδονικός τάφος ο οποίος χρονολογείται από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. η πρόσοψη του μνημείου είναι δωρική ενώ το αέτωμα του τάφου το κοσμούν μυθικοί γύπες με ολόχρυσα φτερά. Την είσοδο του τάφου στολίζουν δυο ολόσωμοι νέοι τυλιγμένοι με μακριές χλαμύδες στέκουν σιωπηλοί και φρουρούν τον τάφο. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ζωοφόρος του τάφου ύψους μόλις 35 εκατοστών. Στη ζωοφόρο, η οποία βρίσκεται πάνω από το θυραίο άνοιγμα απεικονίζεται με ζωηρά χρώματα, σκηνή μακεδονικού συμποσίου: Άνδρες στεφανωμένοι είναι γυρμένοι σε αναπαυτικές κλίνες οι οποίες έχουν πολύχρωμα καλύμματα. Απολαμβάνουν τα πλούσια εδέσματα και μουσική από λύρα και δίαυλο που κρατούν δυο γυναικείες μορφές. Στην ίδια σκηνή υπάρχουν ακόμη μια ομάδα έφιππων και πεζών συμποσιαστών, ενώ η σκηνή συμπληρώνεται από μια ομάδα Μακεδόνων οπλιτών, όπως μαρτυρούν η ενδυμασία τους, το κάλυμμα των κεφαλών τους, οι γνωστές «καυσίες» και τα όπλα τους.

Πληθυσμός

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της δημοτικής ενότητας Αγίου Αθανασίου)

Πρώην Δήμαρχοι και Κοινοτάρχες

Εκπαίδευση

Νηπιαγωγεία

Το 1o Νηπιαγωγείο ιδρύθηκε το 1968 και λειτούργησε το σχολικό έτος 1969-1970. Στεγάστηκε κατά καιρούς σε διάφορα ιδιωτικά οικήματα και σήμερα βρίσκεται στο παλιό, πέτρινο κτίριο του 2ου Δημοτικού Σχολείου. Το 2ο Νηπιαγωγείο πρωτολειτούργησε το σχολικό έτος 1980-1981. Από το 1985 στεγάζεται στο δικό του οίκημα που βρίσκεται στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου. Το 3ο νηπιαγωγείο ιδρύθηκε το 1996 και στεγάζεται μαζί με το 2ο Νηπιαγωγείο.

Δημοτικά σχολεία

= 1o Δημοτικό Σχολείο Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης

= Στο νέο προσφυγικό οικισμό του Αγίου Αθανασίου λειτούργησε για πρώτη φορά δημοτικό σχολείο το 1924, το οποίο στεγαζόταν σε μια ξύλινη παράγκα, εντός του χώρου του σημερινού Ιερού Ναού της Ζωοδόχου Πηγής. Το 1932 ξεκίνησαν οι εργασίες κατασκευής του σημερινού διδακτηρίου του σχολείου, ενώ τα εγκαίνιά του έγιναν προς το 1934. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το σχολείο έκλεισε, ενώ άνοιξε εκ νέου το 1946.

= 2ο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης

= Το 2ο Δημοτικό Σχολείο Άγιου Αθανάσιου ιδρύθηκε το 1952. Ωστόσο, αρχικά, στεγαζόταν στις εγκαταστάσεις του σημερινού 1ου Δημοτικού Σχολείου, κι αυτό ως το 1958.

= Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης

= Ιδρύθηκε το 2018, δίπλα στις εγκαταστάσεις του 1ου Νηπιαγωγείου.

Γυμνάσιο, Λύκειο και ΕΠΑΛ

= 1ο ΓΕΛ Αγίου Αθανασίου

=

Το πρώτο γυμνάσιο ιδρύθηκε το 1954-1955 και, αρχικά, ήταν ιδιωτικό. Στη συνέχεια, πέρασε στην κατοχή της Φιλαγροτικής Αδελφότητας Μέγας Βασίλειος Από το 1964, όλα τα ιδιωτικά γυμνάσια περιήλθαν στο δημόσιο. Αρχικά ήταν εξατάξιο και στεγαζόταν στο νότιο δεξιά άκρο της πλατείας, ενώ για αρκετά χρόνια στεγάστηκε και στο σημερινό κτήριο του Δημαρχείου. Από το 1984, το Γυμνάσιο και το Λύκειο στεγάζονται στο σημερινό διδακτήριο. Ο διαχωρισμός του εξατάξιου γυμνάσιου σε γυμνάσιο και λύκειο έγινε μετά το 1976.

= ΕΠΑΛ Αγίου Αθανασίου

= Το ΕΠΑΛ Αγίου Αθανασίου θεμελιώθηκε τον Δεκέμβριο του 1998 από τον νομάρχη Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο επί Δημαρχίας Σπυρίδωνα Χούλια.

Μεταφορές-Συγκοινωνία

Ο Άγιος Αθανάσιος απέχει 20 περίπου χιλιόμετρα από το κέντρο της Θεσσαλονίκης. Η πρόσβαση στην κώμη είναι εύκολη αφού βρίσκεται πάνω στον οδικό κόμβο που συνδέει τη Θεσσαλονίκη με το Ν. Πέλλας αλλά και τον άξονα που οδηγεί στα σύνορα με το κράτος των Σκοπίων. Υπάρχει επίσης πρόσβαση στον οδικό κόμβο που οδηγεί στην Αθήνα.

Φωτογραφίες

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963 (ΠΛ) Ενενήντα επτά-το περιοδικό της πολιτιστικής πρωτεύουσας τεύχος 7ο,[1] Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, Μακεδονικός Τάφος Α. Αθανασίου,[2] Αρχειοθετήθηκε 2020-12-01 στο Wayback Machine. Δήμος Χαλκηδόνος Ν. Θεσσαλονίκης,[3] Γνωρίζω τον τόπο μου μέσα στο χρόνο, Έκδοση 2ου Δημοτικού σχολείου Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης Το χρονικό μιας αποκάλυψης,Εφημερίδα Καθημερινή,[4] Απογραφή Ελληνικού πληθυσμού 2001,[5] Ο MAKEΔΟΝΙΚΟΣ ΤΑΦΟΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΑΘΑΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, βίντεο, 16'.23, 2015 [6]