Η Λια (αναφέρεται και ως ο Λειάς ή Λιας) είναι ορεινό χωριό του δήμου Φιλιατών του νομού Θεσπρωτίας της περιφέρειας Ηπείρου (Σχέδιο Καλλικράτης). Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2011, ο πληθυσμός της ανέρχεται στους 62 μόνιμους κατοίκους.

Γενικά στοιχεία

Ο οικισμός βρίσκεται στο βορειότερο τμήμα του νομού κοντά στην ελληνοαλβανική μεθόριο, σε απόσταση 42 χιλιομέτρων βόρεια των Φιλιατών, 65 χλμ. βορειοανατολικά της Ηγουμενίτσας και περίπου 60 χλμ. βορειοδυτικά των Ιωαννίνων στους πρόποδες της Μουργκάνας έναντι του Τσαμαντά, σε υψόμετρο περίπου 350 μ. Η ονομασία του πιθανότατα προέρχεται από το ξωκκλήσι του προφήτη Ηλία που δεσπόζει στην περιοχή καθώς είναι ορατό από κάθε σημείο του ορίζοντα βρισκόμενο σε ένα αντέρεισμα ύψους περίπου 900 μέτρων επί του όρους Μουργκάνα. Πρόκειται για χωριό, άλλοτε μεγαλοχώρι στη περιοχή του, ο πληθυσμός του οποίου, ασχολούμενος κυρίως με την μικροκτηνοτροφία και τη γεωργία, το 1928 αριθμούσε 814 κατοίκους, διαθέτοντας δημοτικό σχολείο, τηλεφωνείο και αστυνομικό σταθμό. Λόγω του άγονου εδάφους ήταν συνηθισμένο φαινόμενο η μαζική μετανάστευση του ανδρικού πληθυσμού της Λιας προκειμένου να εξασφαλίσουν τα προς το ζην για τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Το 2001 το χωριό αριθμούσε 95 κατοίκους. Σημαντικά αξιοθέατα του χωριού είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου του οποίου η ανέγερση τοποθετείται στον 18ο αιώνα και ο ναός της Αγίας Παρασκευής, ο οποίος διαθέτει τρία έργα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου. Έτερο σημείο ενδιαφέροντος είναι η οικία της οικογένειας του συγγραφέα Νίκου Γκατζογιάννη που λειτουργεί ως μουσείο. Εκκλησιαστικά η Λια υπάγεται στη Μητρόπολη Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας και η κεντρική της εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα. Τα σημαντικότερα θρησκευτικά πανηγύρια του χωριού είναι αφιερωμένα στον Προφήτη Ηλία, την Αγία Μαρίνα και την Αγία Τριάδα.

Ιστορικά στοιχεία

Στη θέση «Καστρί», που βρίσκεται σ' ένα αντέρεισμα της Μουργκάνας, ανάμεσα στα σημερινά χωριά Λιας και Βαβούρι, έχουν εντοπιστεί τα ερείπια ενός αρχαίου τειχισμένου οικισμού (κάστρου). Ο οικισμός φαίνεται ότι επιβίωσε (ή αναβίωσε) και στην αυτοκρατορική περίοδο, οπότε υπαγόταν διοικητικά στη ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής. Η θέση του ήταν εξαιρετικά στρατηγική, καθώς ασκούσε έλεγχο σ' ένα ρωμαϊκό δρόμο που οδηγούσε από το Βουθρωτό στη Μολοσσία μέσω Θεσπρωτίας. Ο σύγχρονος οικισμός φαίνεται να ιδρύθηκε κυρίως από κτηνοτρόφους προερχόμενους από τον Μαχαλά του Δελβίνου και το Σκαμνέλι του Ζαγορίου. Το 1874, σύμφωνα με την έκθεση του επισκόπου Παραμυθιάς Άνθιμου, στην Λια ζούσαν 180 οικογένειες, ενώ ο οικισμός διέθετε ελληνικό αλληλοδιδακτικό σχολείο στο οποίο φοιτούσαν 45 μαθητές. Οι ανάγκες του σχολείου καλύπτονταν από τις εισφορές της κοινότητας, τα έσοδα της τοπικής εκκλησίας και τη χορηγία της επισκοπής και μερικά χρόνια αργότερα, σύμφωνα με τον συγγραφέα Ιωάννη Λαμπρίδη, το σχολείο ενίσχυε οικονομικά η μονή του Αγίου Γεωργίου στον Τσαμαντά. Το 1876 αρκετοί κάτοικοι της Λιας αντιμετώπισαν διώξεις εξαιτίας των πιέσεων ισχυρών μουσουλμάνων αγάδων από τις Φιλιάτες: συγκεκριμένα ένας απεβίωσε στις φυλακές Ιωαννίνων και τέσσερις εξορίστηκαν από τις αρχές, ενώ οι υπόλοιποι απελευθερώθηκαν με τη μεσολάβηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας το χωριό αποτελούσε κατά το ήμισυ τσιφλίκι αγάδων, είχε πληθυσμό περίπου 1500 κατοίκων και διέθετε ελληνική αστική σχολή και τετρατάξιο παρθεναγωγείο, στα οποία φοιτούσαν συνολικά 180 μαθητές και μαθήτριες. Το χωριό, όπως και η υπόλοιπη Θεσπρωτία, περιήλθε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Στην περίοδο της Κατοχής λόγω της δυσπρόσιτης θέσης του αναδείχτηκε σε κέντρο των ανταρτών του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και πολλοί κάτοικοί του συμμετείχαν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις τάξεις της συγκεκριμένης οργάνωσης. Η απελευθέρωση βρήκε 58 από τις 115 οικίες του χωριού κατεστραμμένες. Στα χρόνια του Εμφυλίου που ακολούθησαν η Λια αποτέλεσε μαζί με την υπόλοιπη περιοχή της Μουργκάνας προπύργιο των δυνάμεων του ΔΣΕ. Για τη συγκεκριμένη περίοδο, το χωριό είναι γνωστό κυρίως για την εκτέλεση πέντε ή δεκαεπτά ατόμων από ανταρτοδικείο του ΔΣΕ. Τα συγκεκριμένα άτομα εκτελέστηκαν λόγω της εμπλοκής τους στη φυγάδευση άμαχου πληθυσμού προς τις κυβερνητικές δυνάμεις. Στους φυγάδες συγκαταλέγονταν αρκετά ανήλικα, τα οποία με αυτόν τον τρόπο απέφυγαν το λεγόμενο «παιδομάζωμα» ή «παιδοσώσιμο», ενώ η όλη ιστορία έγινε παγκόσμια γνωστή μέσω το βιβλίο «Ελένη» και την ομώνυμη ταινία του Νίκου Γκατζογιάννη, ενός από τα παιδιά που διέφυγαν αλλά και γιου ενός από τους εκτελεσθέντες (συγκεκριμένα της Ελένης Γκατζογιάννη, στην οποία αναφέρεται και το βιβλίο). Μετά την ήττα του ΔΣΕ και την εκδίωξή του από την περιοχή της Μουργκάνας, οι κάτοικοι της Λιας ακολούθησαν την υποχώρηση των ανταρτών και κατέφυγαν στην Ανατολική Ευρώπη. Διοικητικά, μετά την ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος, η Λια υπήχθη στην επαρχία Φιλιατών. Από το 1997 έως το 2010, σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας αποτελούσε έδρα κοινότητας του δήμου Φιλιατών. Από 1 Ιανουαρίου 2011 αποτελεί ιδία έδρα της ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας Φιλιατών, του ομώνυμου καλλικρατικού δήμου.

Απογραφές πληθυσμού

Προσωπικότητες

Νίκος Γκατζογιάννης (1939) : συγγραφέας. Ιωάννης Παπακώστας (1868 - 1932): οπλαρχηγός και τοπικός ευεργέτης. Κώστας Τσαντίνης (1936): συγγραφέας.

Παραπομπές

Διαβάστε επίσης

Kourelis, Κ. (2020). Three Elenis: Archaeologies of the Greek American Village. Journal of Modern Greek Studies 38:1 (2020), 85-108.