Πληροφορίες
Η Σταυρούπολη είναι οικισμός του δήμου Ξάνθης, της περιφερειακής ενότητας Ξάνθης, στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Γενικά στοιχεία
Η Σταυρούπολη (μέχρι το 1920 Γενή-Κιόι) βρίσκεται στα βορειοδυτικά όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας. Είναι κτισμένη κοντά στις ανατολικές όχθες του Νέστου, απέναντι των στενών του Νέστου σε υψόμετρο 130 μέτρων. Απέχει 28 χλμ. Δ.-ΒΔ. από την Ξάνθη και 56 χλμ. ΒΑ. από την Καβάλα. Η Σταυρούπολη διαθέτει σιδηροδρομικό σταθμό επί της γραμμής Θεσσαλονίκης-Αλεξανδρούπολης. Με το πρόγραμμα Καποδίστριας είχε οριστεί έδρα του δήμου Σταυρουπόλεως, και παλαιότερα ήταν έδρα της κοινότητας Σταυρούπολης, στην επαρχία Ξάνθης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είχε 536 κατοίκους. Η δημοτική κοινότητα Σταυρούπολης, που περιλαμβάνει και τους οικισμούς Δασικό Χωριό, Καλλιθέα, Λυκοδρόμι και Μαργαρίτι, σύμφωνα με την απογραφή του 2021 είχε 420 κατοίκους, από 574 το 2011.
Ιστορικά στοιχεία
Η περιοχή άνθησε στα αρχαία χρόνια την εποχή του Μακεδονικού Βασιλείου. Δείγμα της ακμής είναι ο μακεδονικός τάφος Σταυρούπολης ο οποίος θεωρείται ο πιο καλοδιατηρημένος και εντυπωσιακός από τους μέχρι σήμερα αποκαλυφθέντες μακεδονικούς τάφους της Θράκης. Στα νεότερα χρόνια αποτέλεσε μεγάλο καπνοπαραγωγικό κέντρο. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την επακόλουθη ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, στη Σταυρούπολη εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες. Στη διάρκεια της βουλγαρικής Κατοχής, στη Σταυρούπολη λειτούργησε στρατόπεδο συγκέντρωσης Βουλγάρων αντιφρονούντων και Εβραίων. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, όταν οι τιμές του καπνού διαμορφώθηκαν κάτω του κόστους, με αποτέλεσμα η καλλιέργειά του να γίνει οικονομική ασύμφορη, η Σταυρούπολη ήταν σημαντικό κέντρο της καλλιέργειας καπνού και είχε αποκτήσει οικονομική ευημερία και ο πλούτος αυτός αντικατοπτρίζεται στα κτήρια της Σταυρούπολης. Στο χωριό σώζονται καλοδιατηρημένα κτήρια των αρχών του 20ού αιώνα. Τα κτήρια αυτά ήταν διώροφα, λιθόκτιστα, είχαν εξοχές στηριγμένες σε ξύλινους δοκούς, ενώ υπάρχουν κτήρια με νεοκλασικές επιρροές. Από τη Σταυρούπολη έλκει η καταγωγή της Προέδρου της Δημοκρατίας (από την 13.03.2020), Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, που διετέλεσε Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, θυγατέρα του ανώτατου δικαστικού Νικόλαου Σακελλαρόπουλου (διατέλεσε αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου).
Απογραφές πληθυσμού
Ο ακόλουθος πίνακας περιλαμβάνει τη δημογραφική εξέλιξη του οικισμού:
Αξιοθέατα
Ο μακεδονικός τάφος Σταυρούπολης θεωρείται ο πιο καλοδιατηρημένος και εντυπωσιακός από τους μέχρι σήμερα αποκαλυφθέντες μακεδονικούς τάφους της Θράκης. Απέχει 2 χλμ. περίπου ΝΑ της Σταυρούπολης και βρίσκεται σε μικρή απόσταση, 900 μ. περίπου, από τον δρόμο που οδηγεί στα Κομνηνά. Χρονολογείται στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα π.Χ. και βρέθηκε συλημένος. Αποτελείται από καμαροσκέπαστο εσωτερικό δρόμο, προθάλαμο και νεκρικό θάλαμο. Το Λαογραφικό Μουσείο Σταυρούπολης, το οποίο στεγάζεται στο δημοτικό κτήριο της άλλοτε Εφορείας Καπνού. Δημιουργήθηκε από τον Σταύρο Καραμπατζάκη το 1994, ο οποίος επί χρόνια μάζευε διάφορα αντικείμενα της καθημερινότητας. Το 2001 μεταφέρθηκε στον σημερινό χώρο. Στο ισόγειο του κτηρίου εκτίθενται παραδοσιακές ενδυμασίες από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας και σύνθεση επιπλωμένου θρακικού δωματίου. Στον πρώτο όροφο βρίσκεται η συλλογή αντικειμένων, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν τα αντικείμενα φωτισμού. H εκκλησία της Ευαγγελίστριας, κατασκευασμένη το 1858, με περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Το κτήριο ιδιοκτησίας της Ιεράς Μητρόπολης Ξάνθης, στην λεωφόρο Σταθμού, αξιόλογο δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής της Ξάνθης, το οποίο έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο. Η αγροτική κατοικία ιδιοκτησίας Π. Μουρατίδου, η οποία αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα αρχοντικού της ορεινής περιοχής του νομού Ξάνθης στις αρχές του 19ου αι. με αξιόλογα μορφολογικά και τυπολογικά στοιχεία της τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής, στο οποίο συνδυάζονται οι χώροι κατοικίας με τους χώρους παραγωγής καπνού.
Λαογραφία
Στην κεντρική πλατεία, τελείται κάθε χρόνο την ημέρα της Καθαρά Δευτέρας το έθιμο της καμήλας.
