Το Σιδηρόκαστρο αναφερόμενο επίσημα ως το Σιδηρόκαστρον, είναι ημιορεινός οικισμός κοντά στον Αυλώνα και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Τριφυλίας, του Νομού Μεσσηνίας. Το Σιδηρόκαστρο υπήρξε η έδρα του παλαιού Δήμου Αυλώνος (1835-1912) και επίσης του πρώην Δήμου Αυλώνα Μεσσηνίας (1997-2010).

Τοποθεσία

Το Σιδηρόκαστρο βρίσκεται περίπου 19 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά της Κυπαρισσίας και περίπου 5,5 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από τον Αυλώνα. Έχει υψόμετρο 441 μέτρα και απέχει 12 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Κοντά στο Σιδηρόκαστρο, προς τα νότιά του, βρίσκεται επίσης το Γλυκορρίζι και προς τα νοτιοανατολικά του το Κοπανάκι, σε απόσταση περίπου 5 και 10,5 χιλιομέτρων αντίστοιχα.

Ιστορία

Το σημερινό χωριό το οποίο είναι χτισμένο στους πρόποδες δύο λόφων-βουνών, του Κάστρου, με υψόμετρο 600 μέτρα και του Αη-Λιά, με υψόμετρο 685 μέτρα, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την γενικότερη ιστορία της Τριφυλίας. Πήρε το όνομά του, ως συνέχεια, από το παλαιό ομώνυμο χωριό, αλλά και ισχυρό φρούριο Σιδηρόκαστρο (lo castello de Ferro - Siderocastro), το οποίο, πιθανώς προϋπήρχε κατά τη βυζαντινή περίοδο, και σίγουρα είχε σημαντικό ρόλο ελέγχου της περιοχής, κατά την εποχή της ακμής του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Βυζαντινή εποχή – Μεσαίωνας

Το παλαιότερο χωριό του Σιδηροκάστρου βρισκόταν εντός και πέριξ του ομώνυμου κάστρου, του Σιδηροκάστρου και ήταν μεγάλος οικισμός, σύμφωνα και με τα ερείπιά του, τα οποία υπάρχουν ως σήμερα. Η ιστορία του παλαιού χωριού είναι άμεσα συναρτημένη με την ιστορία του Κάστρου αυτού και την περιοχή του, που τελούσε υπό τον έλεγχο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας και στη συνέχεια του Δεσποτάτου του Μυστρά.

Τουρκοκρατία

Το 1452, λίγο καιρό πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453), ο Τουραχάν Μπέης πολιόρκησε το Σιδηρόκαστρο, αλλά η αντίσταση των κατοίκων του χωριού και του φρουρίου του ήταν τόσο σθεναρή, που τελικά αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει. Οι Τούρκοι επέστρεψαν ξανά το 1460 και αυτήν τη φορά κατέστρεψαν συθέμελα το χωριό και το Κάστρο, με αποτέλεσμα σήμερα να είναι ορατά λιγοστά ερείπια. Έκτοτε δεν υπήρξε ξανά αναφορά σε παλαιές ιστορικές πηγές για το παλαιό Σιδηρόκαστρο.

Νεότερο Σιδηρόκαστρο

Η ιστορία του νεότερου χωριού του Σιδηροκάστρου, ξεκινά περίπου μεταξύ των ετών 1650-1700, όταν και χτίζεται εκ νέου στους πρόποδες του ερειπωμένου ομώνυμου Κάστρου και αργότερα διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο στις προεπαναστατικές συγκρούσεις και την επανάσταση του 1821.

Β’ Ενετοκρατία

Την εποχή της Ενετοκρατίας αναφερόταν ως Σιδηρόκαστρο ή Σιδερόκαστρο (Sidero-Castro ή Sidherocastro). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Το χωριό Σιδερόκαστρο (Sidherocastro), ανήκε, το 1689, στην επαρχία της Αρκαδίας (ή Αρκαδιάς, δηλαδή την περιοχή της σημερινής Κυπαρισσίας), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης).

Προεπαναστατικός αγώνας και Επανάσταση του 1821

Κατά την προεπαναστατική περίοδο, την Επανάσταση του 1821 και τους αγώνες που ακολούθησαν μέχρι την τελική απελευθέρωση της περιοχής, έδρασαν στην περιοχή του Σιδηροκάστρου, αρκετές ομάδες κλεφτών & αρματολών:

Οι Νικολαίοι (Πετρόπουλοι), οι οποίοι συνεργάζονταν με τον Ζαχαριά Μπαρμπιτσιώτη διατήρησαν με τη δράση τους ελεύθερη την περιοχή του Σιδηροκάστρου. Η ομάδα τους αποτελούνταν από πέντε αδέρφια, αλλά και άλλους Σιδηροκαστρίτες και είχαν «ιδίαν αρματωλικήν σημαίαν». Επίσης, κατά καιρούς έδρασαν στην ορεινή αυτή περιοχή της Τριφυλίας, ο Θεόδωρος Μπούας, ο Μήτρος Μπακογεώργος, ο Πέτρος Κούκιας, ο Μήτρος Αλβενιώτης, ο Ιωάννης Άγριος, ο Αναγνώστης Λιόγκας, ο Κίτσος Αγριόγατος, οι αδερφοί Νικόλαος και Παναγιώτης Μπαλταίος, ο Αναγνώστης Γαρδιτσιώτης, ο Ξύδης, ο Αντώνης Κουβελιώτης, ο Δήμος Σουλιμιώτης, ο Θανασάς, ο Χρόνης, ο Μάρκος Ντάρας, ο Δήμος Κολοκοτρώνης, ο Καρανάσης, ο Θιακός, ο Ιωάννης Κόρδας, ο Ρούσης, ο Γιαννάκης Μέλιος, ο Παναγιώτης Ντούφας, οι Παπατσωραίοι, ο Γυφτάκης, ο Γιώργος Κοσμάς, ο Γιαννάκης Γκρίτζαλης, ο Παπα-Καλόγερος Σιδηρικαστρίτης, οι αδελφοί Μπουντουραίοι, ο Μήτρος Γιαννιάς και άλλοι. Στις 27 Απριλίου του 1827, ο Ιμπραήμ Πασάς κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στην Πελοπόννησο, επιτέθηκε με 10.000 στρατό και ιππείς στο Σιδηρόκαστρο, του οποίου οι υπερασπιστές μετά από πεισματώδη άμυνα υπεχώρησαν, με 200 νεκρούς, και αποχώρησε, αφού πυρπόλησε το χωριό και την εκκλησιά του. Δεν αποκλείεται επίσης η πιθανότητα να επιτέθηκε και προς το παλαιό και ήδη ημι-κατεστραμμένο κάστρο, δεδομένου ότι ανευρέθηκε η μπούκα μικρού τουρκικού κανονιού στην τάπια του φρουρίου, το οποίο σήμερα εκτίθεται στο μικρό Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο του στρατηγού Παν. Γεωργακόπουλου στο Σιδηρόκαστρο. Με το Γ’ ψήφισμα της 13ης Απριλίου 1828, περί διαιρέσεως του Ελληνικού κράτους, διορίσθηκε ο Α. Τζούνης Καλαβρυτινός, ως έκτακτος επίτροπος της Άνω Μεσσηνίας (Αρκαδιάς), με έδρα αρχικά το Σιδηρόκαστρο, «λόγω της εμπολέμου ανωμάλου καταστάσεως», και μετέπειτα την Αρκαδιά (Κυπαρισσία). Σε ασημόδετο Ευαγγέλιο, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα, όρκισε ως μέλη της Φιλικής Εταιρείας, πολλούς Σιδηροκαστρίτες αγωνιστές, ο επίσης Σιδηροκαστρίτης Φιλικός Αλέξης Αλεξάκης (Αλεξόπουλος ή Σταυρόπουλος) ο οποίος διέθεσε και ολόκληρη την περιουσία του για τις ανάγκες του αγώνα. Ο ιστορικός Αμβρόσιος Φραντζής αναφέρει την συμβολή που είχε ο «Αλέξιος εκ Σιδηροκάστρου». Ο γιος του, ο Αναγνώστης Αλεξόπουλος ήταν σημαιοφόρος κατά τον αγώνα και τιμήθηκε με το Σιδηρούν Αριστείον Ανδρείας, ενώ έγινε επίσης ο πρώτος Δήμαρχος Αυλώνος το 1835. Κατά την επαναστατική περίοδο, έδρασε επίσης ο Καλόγερος Σιδηροκαστρίτης, ο οποίος είχε τον βαθμό του εκατόνταρχου. Συμμετείχε ενεργά ως δημογέροντας του επαναστατικού κινήματος κατά της Αντιβασιλείας του Όθωνα, το 1834, μαζί με τον ξάδελφό του Παναγή Θανασουλόπουλο (Θανασούλια), υπό τον Γιαννάκη Φωρίτζαλη, και μετά την αποτυχία του κινήματος συνελήφθη και καταδικάσθηκε, από το έκτακτο στρατοδικείο, σε 15ετή δεσμά στην Πύλο «ως συναίτιος και συναυτουργός εκείνης της επαναστάσεως». Ο ανιψιός του Ηλίας Αντωνόπουλος, με αναφορά του προς τον βασιλιά Γεώργιο Α΄, το 1872, ζήτησε τα αριστεία του θείου του και του πατέρα του, στον οποίο τελικά απενεμήθη επίσης το Σιδηρούν Αριστείον Ανδρείας.

Διοικητική ιστορία

Το Σιδηρόκαστρον προσαρτήθηκε αρχικά ως οικισμός και έδρα στον παλαιό Δήμο Αυλώνος το 1835 και παρέμεινε σε αυτόν ως το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Σιδηρόκαστρον στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό και έδρα του Δήμου Αυλώνος της Επαρχίας Τριφυλίας με πληθυσμό 553 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Το 1899 το χωριό μεταφέρεται από το Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται στον Νομό Τριφυλίας, για μια περίπου δεκαετία, ως το 1909, που επανέρχεται ξανά στον Νομό Μεσσηνίας, ως οικισμός της Επαρχίας Τριφυλίας. Το 1912 το Σιδηρόκαστρον προσαρτάται και γίνεται έδρα στην Κοινότητα Σιδηροκάστρου, στην οποία εντάσσονται και οι οικισμοί Τσαμπουλίδι (καταργήθηκε το 1920) και Βανάδα (αποσπάστηκε το 1927 και έγινε έδρα στην Κοινότητα Βανάδας). Το χωριό παρέμεινε έδρα της ομώνυμης κοινότητας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», το Σιδηρόκαστρον υπήχθη ως έδρα στον κατηργημένο Δήμο Αυλώνα Μεσσηνίας, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» το Σιδηρόκαστρον ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Τριφυλίας. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αετού, Αυλώνος, Γαργαλιάνων, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών και την κοινότητα Τριπύλας. Το Σιδηρόκαστρον σήμερα είναι η έδρα και ο μοναδικός οικισμός της Τοπικής Κοινότητας του Σιδηροκάστρου του Δήμου Τριφυλίας.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 200 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.

Κτίρια

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια, τα οποία είναι πετρόχτιστα, με κεραμοσκεπές ιδιαίτερης τεχνοτροπίας, υπάρχει επίσης η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος είναι χτισμένος, το 1912, με πελεκητή πέτρα, στη θέση του παλαιότερου, που καταστράφηκε από τον Ιμπραήμ και υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Τριφυλίας και Ολυμπίας. Μέσα σε αυτόν φυλάσσονται σημαντικά κειμήλια, όπως το ιερό δισκοπότηρο με το οποίο κοινώνησαν το 1821 οι οπλαρχηγοί της περιοχής και το ιερό Ευαγγέλιο, με το οποίο μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία. Υπάρχουν επίσης μικρό λαογραφικό μουσείο, δημοτική βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο. Μέσα στο χωριό υπάρχουν 9 βρύσες και 26 πηγάδια, με ελάχιστο πλέον νερό.

Πολιτιστικό Κέντρο - Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Σιδηροκάστρου «Δημοσθένης Κάκκαβας»

Στο κτίριο του παλαιού Κοινοτικού Καταστήματος, στεγάζεται επίσης το Πολιτιστικό Κέντρο του Σιδηροκάστρου και το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Σιδηροκάστρου «Δημοσθένης Κάκκαβας», το οποίο διαθέτει πλούσιο ιστορικό και λαογραφικό μουσειακό υλικό. Στο ίδιο κτίριο στεγάζεται και η βιβλιοθήκη του χωριού.

Λαογραφία, ήθη & έθιμα – εκδηλώσεις

Λαμπαδηφορίες

Στο χωριό έχει αναβιώσει και το έθιμο των λαμπαδηφοριών, προς τιμήν των Σιδηροκαστριτών αγωνιστών του 1821, το οποίο χρονολογείται στα προεπαναστατικά χρόνια. Στην διοργάνωσή του συμμετέχουν οι εξής φορείς: Η Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας, ο Δήμος Τριφυλίας, η Τοπική Κοινότητα Σιδηροκάστρου, ο Σύνδεσμος Σιδηροκαστριτών Τριφυλίας, ο Σύλλογος Γυναικών Σιδηροκάστρου «Η ΕΣΤΙΑ», ο Εξωραϊστικός Λαογραφικός Σύλλογος «Δημοσθένης Κάκκαβας», με την υποστήριξη του Συλλόγου «Ελληνομνήμονες», του Συλλόγου Φιλοπροόδων Φιλιατρών και του Εκπολιτιστικού & Φυσιολατρικού Συλλόγου Αγίου Ιωάννη Αμαλιάδας «Η Αστρινιά».

Αξιοθέατα

Δασική έκταση Σιδηροκάστρου

Απέναντι από το χωριό εκτείνεται πυκνό δάσος από πουρνάρια, σφενδάμια, κουμαριές κ.λπ. δένδρα, το οποίο έχει διαμορφωθεί με προσβάσιμα μονοπάτια ιδανικά για πεζοπορία. Από έρευνα του Πανεπιστημίου της Β. Ντακότα της Αμερικής του έτους 1968, ο αέρας του περιβάλλοντος χώρου της περιοχής του χωριού είναι υψηλής περιεκτικότητας σε οξυγόνο.

Ο ασφένδαμος του Κολοκοτρώνη

Διατηρητέο μνημείο της φύσης, αλλά και μνημείο ιστορικής κληρονομιάς αποτελεί ο Ασφένδαμος του Κολοκοτρώνη, στην απάνω ρούγα, δίπλα σε παμπάλαια μικρή βρύση. Στον ίσκιο του, κατά την τοπική παράδοση, «ξεπέζεψε, ξαπόστασε και λημέριασε» ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με τα παλικάρια του το 1806.

Η Αρνοκουρέϊκη ελιά του Σιδηροκάστρου

Η ελιά του Σιδηροκάστρου βρίσκεται στη θέση «Καρούγκαινα» και την αποκαλούν «Αρνοκουρέϊκη». Η ηλικία της υπολογίζεται σε πάνω από 3.000 χρόνια και ο κορμός της έχει περίμετρο 7,4 μέτρα. Ως μέτρο σύγκρισης, η αντίστοιχη ελιά του Πλάτωνα στην Ιερά Οδό των Αθηνών έχει ηλικία 2.500 χρόνων και περίμετρο 4,85 μέτρα.

Χωριό των αγαλμάτων

Η προσωνυμία του Σιδηροκάστρου ως χωριό των αγαλμάτων οφείλεται στον γλύπτη Κώστα Ν. Γεωργακά (1904-1991), ο οποίος μετά το θάνατό του δώρισε πλήθος από τα δημιουργήματά του στη γενέτειρα του. Τα περισσότερα από αυτά είναι τοποθετημένα εκατέρωθεν της σκάλας, με τα 88 σκαλοπάτια, που ξεκινά από την πλατεία και οδηγεί στην εκκλησία του χωριού, τον Άγιο Νικόλαο. Στο 26ο σκαλοπάτι, στέκει μαρμάρινος ανδριάντας του Γάλλου Ανδρέα Ροντέν, φίλου του Κ. Γεωργακά. Στο 38ο σκαλοπάτι, βρίσκεται η αρχαία εταίρα Φρύνη, (από χαλκό, με ύψους 1,75 μ.). Στη συνέχεια της ανάβασης υπάρχουν ο δισκοβόλος, (από χαλκό, ύψους 2 μ.), η μαρμάρινη προτομή του Σιδηροκαστρίτη δασκάλου Γεωργίου Σταθόπουλου και ο ίδιος ο καλλιτέχνης Κώστας Γεωργακάς, από χαλκό, ενώ οι χάλκινοι έφιπποι ανδριάντες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και του Γεωργίου Καραϊσκάκη πλαισιώνουν το χώρο της εκκλησίας. Στον περίβολο της εκκλησίας τέλος βρίσκεται το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη με τον λαβωμένο στρατιώτη, ήρωα του Έθνους στο Ελληνοαλβανικό μέτωπο. Άλλα αγάλματα του Κώστα Γεωργακά είναι αυτό του αγρότη στην κεντρική πλατεία, η Αρτέμιδα στην είσοδο του χωριού, καθώς και η προτομή προς τιμή του Σιδηροκαστρίτη αθλητή Σπήλιου Ζαχαρόπουλου.

Κάστρο του Σιδηροκάστρου

Το Φρούριο ή Κάστρο του Σιδηροκάστρου (lo castello de Ferro - Siderocastro) ήταν κτισμένο στην ανατολική πλευρά του βουνού Κάστρο και σήμερα κείτεται σε ερείπια, κοντά στο σύγχρονο χωριό. Σύμφωνα με μια πρώτη εκδοχή ήταν φρούριο-κάστρο που προϋπήρχε κατά τη βυζαντινή εποχή και περιβαλλόταν από μεγάλο οικισμό, ερείπια του οποίου επίσης υπάρχουν και σήμερα. Στο φρούριο αυτό μεταγενέστερα, μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204), όταν οι Λατίνοι (Φράγκοι και Ενετοί) χώρισαν τα κατεκτημένα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και κατέλαβαν την περιοχή του Σιδηροκάστρου εγκατέστησαν φρουρά και το επισκεύασαν. Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή (Παναγ. Κωνσταντινίδης), στα 1210 ο Γοδεφρείδος Α΄ Βιλλεαρδουίνος έκτισε το Κάστρο του Σιδηροκάστρου και ανέθεσε τη διοίκηση του στην Βαρωνία της Άκοβας, η οποία ήλεγχε τις περιοχές της ανατολικής Ηλείας-δυτικής Αρκαδίας, με κέντρο το Κάστρο της Άκοβας ή Ματεγκριφόν, αλλά πιθανώς ρόλο στον έλεγχο του Σιδηρόκαστρου μεταγενέστερα ή κατά εποχές να είχε και η Βαρωνία της Καρύταινας, η οποία εκτεινόταν στην ορεινή περιοχή της δυτικής Αρκαδίας γνωστή ως τα Σκορτά, με κέντρο της την Καρύταινα (γαλλ. Caraintaine, ιταλ. Caritena). Το Σιδηρόκαστρο αναφέρεται εμμέσως και στο μεσαιωνικό έργο, ανωνύμου χρονικογράφου του 14ου αιώνα, γνωστό ως το «Χρονικόν του Μορέως». Το 1346-1364 οι δυο Βαρωνείες και το Κάστρο βρίσκονταν στα χέρια του Ζαχαρία Ασάνη, ενώ το 1429 το κάστρο ήλεγχε ο Κεντυρίων Α΄ Ζαχαρίας. Στη συνέχεια το Σιδηρόκαστρο πέρασε σε βυζαντινό έλεγχο και το Δεσποτάτο του Μυστρά, την εποχή που δεσπότης του ήταν ο Θωμάς Παλαιολόγος. Μετά την οριστική καταστροφή του, το 1460, από τους Τούρκους, από το κάστρο διακρίνονται διάφορα ερείπια των τειχών και του οικισμού, η δεξαμενή του και τα ερείπια των ναών του Αη-Γιάννη και των Ταξιαρχών. Εκτός από το Σιδηρόκαστρο (lo castello de Ferro - Siderocastro), στα Σκορτά της Αρκαδίας ή Αρκαδιάς, δηλαδή της Τριφυλίας, Μεσσηνίας, με την ίδια ονομασία, αναφέρονται επίσης το Σιδηρόκαστρο Αχαΐας (lo castello de Ferro sopra Patrasso) κοντά στην Μονή Ομπλού και το Σιδηρόκαστρο της Στερεάς Ελλάδας, δηλαδή ο μεσαιωνικός οχυρωμένος οικισμός επί του Όρους Οίτη στην Κεντρική Ελλάδα.

Η Νέδα

Σημαντικό αξιοθέατο για την ευρύτερη περιοχή του Σιδηροκάστρου, αλλά και του κοντινού χωριού του Αυλώνα, είναι η διαδρομή στο φαράγγι, το ποτάμι και τους καταρράκτες της Νέδας.

Προσωπικότητες από το Σιδηρόκαστρο

Κώστας Ν. Γεωργακάς (1904-1991), γλύπτης. Σπήλιος Ζαχαρόπουλος, αθλητής στίβου (στα 800μ., 1.500 μ., 3.000 μ. & 5.000 μ.), γυμναστής και Ομοσπονδιακός Προπονητής της Ελληνικής Εθνικής Ομάδας Στίβου στις μεσαίες και μεγάλες αποστάσεις.

Δείτε επίσης

Κυπαρισσία Δήμος Τριφυλίας Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Αυλώνα Μεσσηνίας

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985). Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987. Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993. Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Σιδηρόκαστρο Τριφυλίας Αρχειοθετήθηκε 2017-08-29 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.sidirokastrotrifilias.gr Σιδηρόκαστρο Μεσσηνίας. Ορεινή Μεσσηνία, Σιδηρόκαστρο: Ενα χωριό παράδεισος της γλυπτικής Αρχειοθετήθηκε 2015-05-06 στο Wayback Machine., 28/04/2015, από την ιστοσελίδα: manivoice.gr Λαμπαδηφορίες στο Σιδηρόκαστρο Τριφυλίας - Πλήθος κόσμου στις εκδηλώσεις, 26/03/2017, από την ιστοσελίδα: best-tv.gr

Παραπομπές