Ο Λαϊλιάς είναι εγκαταλελειμμένος οικισμός στον σημερινό Δήμο Σερρών της Περιφερειακής Ενότητας Σερρών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Βρισκόταν σε υψόμετρο περίπου 1.460 μέτρων στα όρη Βροντούς, σε απόσταση 6,6 χλμ. βόρεια από την Άνω Ορεινή Σερρών και 1,5 χλμ. δυτικά από το σημερινό χιονοδρομικό κέντρο Λαϊλιά.

Ονομασία

Η ονομασία Λαϊλιάς, Λιαϊλιάς ή Λαλιάς προήλθε από τη χρήση της περιοχής ως παραθεριστικό θέρετρο των Τούρκων κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφού αποτελεί παραφθορά της τουρκικής λέξης Γιαϊλιάς ή Γιαϊλάς, που σημαίνει οροπέδιο ή εξοχή, αλλά και τόπο ξέφαντο, αναψυχής και παραθερισμού. Η λέξη Γιαϊλάν μνημονεύεται για πρώτη φορά από τον Σερραίο κληρικό και χρονικογράφο Παπασυνοδινό το 1604. Οι γείτονες Βλάχοι από γύρω καλύβια και όχι μόνο, ανέκαθεν ονόμαζαν τον οικισμό Κασαμπά, που στην τουρκική γλώσσα σημαίνει κωμόπολη. Η πιο σπάνια ονομασία Αηλιάς, ως σύντμηση του Άη Ηλίας, μπορεί να θεωρηθεί επακόλουθο των αλλαγών των γεωγραφικών ονομάτων στην Ελλάδα, στα πλαίσια του Εξελληνισμού, μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η ονομασία Λαϊλιάς διατηρείται σήμερα ως αναφορά του ορεινού όγκου και του δασικού συμπλέγματος της περιοχής, αλλά και ως ονομασία του χιονοδρομικού κέντρου Λαϊλιά. Συναντάται, επίσης, ως εμπορική ονομασία προέλευσης του παραδοσιακού γλυκίσματος ακανές.

Ιστορία

Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδος

Το οροπέδιο του Λαϊλιά ήταν γνωστό από τους πρώτους αιώνες του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τον καιρό που η πόλη των Σερρών λεγόταν Σίρις. Μνημείο φυσικής ομορφιάς, με βουνά σκεπασμένα από παντού με πυκνή βλάστηση. Οι πρίγκιπες της Βυζαντινής αυλής και των άλλων δεσποτάτων της Ελλάδας, έχτισαν κατοικίες που χρησίμευαν για την διαμονή των ευγενών παραθεριστών, κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Καραβάνια από καμήλες, φορτωμένα προμήθειες, ξεκινούσαν κάθε Ιούνιο από μεγάλα κέντρα της Βυζαντινής επικράτειας, μεταφέροντας τις οικογένειες των αρχόντων για να παραθερίσουν τους μήνες του καλοκαιριού, ώσπου τα πρώτα φθινοπωρινά κρύα τους ανάγκαζαν να επιστρέψουν πίσω.

Οθωμανική περίοδος

Με την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι Τούρκοι κατακτητές κληρονόμησαν το πλούσιο θέρετρο και κατά την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ανήκε διοικητικά στον Καζά των Σερρών του Σαντζακίου των Σερρών του Βιλαετίου της Θεσσαλονίκης.

Τον 17ο αιώνα (1668) ο Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή αφιέρωσε στο περιηγητικό του σύγγραμμα ένα ολόκληρο κεφάλαιο για τον Λαϊλιά, με τίτλο «Έπαινος του μεγάλου θέρετρου των Σερρών», όπου ανέφερε χαρακτηριστικά:Το θέρετρο αυτό είναι διάσημο σε όλη τη Ρούμελη, την Αραβία και την Περσία. Είναι τόπος με λαμπρό κλίμα, αληθινός θελξικάρδιος παράδεισος, ανώτερος του οποίου δεν υπάρχει. Στο θέρετρο αυτό ο κόσμος το καλοκαίρι χρειάζεται πανωφόρι, γιατί μερικές φορές χιονίζει και το κρύο είναι δριμύτερο από το χειμώνα.Ο Λαϊλιάς δεν άφησε ασυγκίνητο ούτε τον Γάλλο πρόξενο και περιηγητή Εσπρίτ-Μαρί Κουζινερί, ο οποίος, όταν το 1814 επισκέφθηκε τις Σέρρες, αφιέρωσε πολλές σελίδες στο έργο «Voyage dans la Macedoine» για να πλέξει το εγκώμιο του συγκεκριμένου τόπου. Σύμφωνα με τον Κουζινερί, υπήρχαν δύο οικισμοί, ο Άνω Λαϊλιάς (τουρκικό θέρετρο) και ο Κάτω Λαϊλιάς (θέρετρο βλαχοποιμένων). Άλλωστε, από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα, η περιοχή είχε δεχθεί αλλεπάλληλα προσφυγικά κύματα Βλάχων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν με τα κοπάδια τους στα λιβάδια του βουνού, ιδρύοντας θερινούς συνοικισμούς. Οικισμοί όπως τα Βλάχικα Καλύβια, τα Καλύβια Μπεξή, τα Καλύβια Τυχάλα κ.ά., διατηρούσαν ανέκαθεν στενές σχέσεις με τον οικισμό του Λαϊλιά και τον εφοδίαζαν με τα προϊόντα της παραγωγής τους. Σε υπολογισμούς που εξέδωσε, το έτος 1919, η Επιτελική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού, προ του 1912 αναφέρεται ότι υπήρχαν στον Λαϊλιά 400 Έλληνες βλαχόφωνοι κάτοικοι. Κοντά στον Λαϊλιά υπάρχει ένας τεράστιος μονόλιθος, ο λεγόμενος βράχος της Κατίγκως. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, η εν λόγω νεαρή τσελιγκοπούλα, αυτοκτόνησε πέφτοντας από τον βράχο στη βαθιά χαράδρα, απογοητευμένη από την αθέτηση υποσχέσεως του αγαπημένου της. Οι Τούρκοι ονόμαζαν τον βράχο «Αγί-Καγιασί», που σημαίνει βράχος της άρκτου.

Σύγχρονη ιστορία

Με τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, ο Λαϊλιάς περιήλθε στην ελληνική επικράτεια και κατά την ελληνική απογραφή του 1913 είχε πληθυσμό 350 κατοίκων (συμπεριλαμβάνοντας πιθανότατα τα γύρω καλύβια). Το 1920 προσαρτήθηκε στη νεοσυσταθείσα κοινότητα Κάτω Φρασταίνης (Κάτω Ορεινή) της υποδιοίκησης Σερρών του νομού Σερρών, μαζί με το χωριό Άνω Φράσταινα (Άνω Ορεινή). Τα σπίτια άρχισαν να περνούν σταδιακά σε χέρια εύπορων Σερραίων και η περιοχή συνέχισε να αποτελεί παραθεριστικό θέρετρο τους καλοκαιρινούς μήνες. Στον Λαϊλιά διοργανώνονταν γλέντια, συμπόσια, χοροεσπερίδες, αθλητικοί αγώνες κ.λπ. όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Στο κεντρικότερο σημείο του οικισμού υπήρχε το εργαστήριο του μπάρμπα Γκάλιου που παρασκεύαζε τον περίφημο ακανέ Λαϊλιά από το ιδιαίτερης γεύσης νερό του βουνού και το κατσικίσιο βούτυρο της περιοχής. Μεταξύ των οικισμών Λαϊλιά και Βλάχικα Καλύβια, στη θέση «Πριόνια» ή «Καρά Τεπέ», λειτουργούσαν 3-4 υδροπρίονες για την παραγωγή ξυλείας. Βορειοδυτικά του οικισμού υπήρχαν τα καμίνια του ξυλοκάρβουνου που λειτουργούσαν από τις αρχές του 1900 μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1940 από καρβουνιάρηδες της Χαλκιδικής. Η θέση αυτή ήταν γνωστή ως «καμένο δάσος», καθώς είχε καεί στις 2 Νοεμβρίου 1926. Το 1931 ο οικισμός αποτυπώθηκε στον επιτελικό χάρτη της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού με την ονομασία «Ερείπια Κασαμπά (Θέρετρον Σερραίων)», ενώ ο κοντινός συνοικισμός Βλάχικα Καλύβια με την ονομασία «Λιαλιάς (Θέρετρον Βλαχοποιμένων)». Με απόφαση του Υπουργείου Βορείου Ελλάδος, το 1934 παραχωρήθηκε τμήμα του δάσους στη θέση «Κατσαμπά» στον Φυσιολατρικό Σύλλογο Σερρών με την επωνυμία «Αηλιάς», για ανέγερση θέρετρου με προσωρινά κτίσματα. Η παραχώρηση θεωρήθηκε άκυρη το 1952. Με τη ρύθμιση της βοσκής και της υλοτομίας ως δραστηριότητες στη δασική νομοθεσία, στα πλαίσια της διαχείρισης των ελληνικών δασών, η ζώνη του Λαϊλιά κηρύχθηκε απαγορευμένη για κτηνοτροφία από το ελληνικό δημόσιο. Έτσι, ο βλάχικος πληθυσμός άρχισε να εγκαταλείπει την περιοχή από τα μέσα της δεκαετίας του 1930.

Εξαιτίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του ελληνικού εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε, ο οικισμός του Λαϊλιά καταστράφηκε και δεν κατοικήθηκε ξανά. Κάτοψη του οικισμού είναι ορατή σε αεροφωτογραφίες της περιόδου 1945-1960, όπου διακρίνονται τα ερείπια νεότερων κτισμάτων, επάνω στα ερείπια του προγενέστερου οικισμού. Το 1956 ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Σερρών (Ε.Ο.Σ. Σερρών) αγόρασε έκταση για την ανέγερση ορειβατικού καταφυγίου, το οποίο θεμελιώθηκε το 1958. Τη δεκαετία του 1970 κατασκευάστηκε σε απόσταση 1,5 χλμ. ανατολικά του εγκαταλελειμμένου οικισμού και σε υψόμετρο περίπου 1.600 μ. το ομώνυμο χιονοδρομικό κέντρο Λαϊλιάς. Το 1985, πολλοί επιζήσαντες Βλάχοι της περιοχής του Λαϊλιά και απόγονοί τους ίδρυσαν τον Λαογραφικό Όμιλο Βλάχων και Φίλων «Λαϊλιάς» Ν. Σερρών. Στην τοποθεσία «Πλατεία Ξυλοκόπων» του Λαϊλιά, διοργανώνεται κάθε δεκαπενταύγουστο το «Αντάμωμα» των Βλάχων. Σήμερα, στην ακριβή θέση που βρισκόταν ο εγκαταλελειμμένος οικισμός, υπάρχει ένα δασικό φυλάκιο και ξύλινες κατασκευές του Δασαρχείου Σερρών, καθώς και το εκκλησάκι «Κοιμήσεως της Θεοτόκου». Ερείπια από τα πέτρινα κτίρια του οικισμού βρίσκονται εγκατεσπαρμένα σε μεγάλη έκταση εκατέρωθεν του δρόμου, έχοντας αφομοιωθεί στην ανεπτυγμένη δασική βλάστηση.

Πληθυσμός

Οικολογία

= Δάσος Λαϊλιά

=

Το δασικό σύμπλεγμα του Λαϊλιά έχει έκταση σχεδόν 32.500 στρεμμάτων και καλύπτεται κυρίως από οξιά και δασική πεύκη. Το δάσος προσφέρει καταφύγιο σε πολλά είδη θηλαστικών, όπως λύκος, ζαρκάδι, αγριογούρουνο, αλεπού, λαγός, αγριόγατα, κουνάβι, νυφίτσα, βίδρα, σκαντζόχοιρος κ.ά., ενώ σποραδικά εμφανίζονται και αρκούδες. Είναι, επίσης, πλούσιο σε πτηνά, αμφίβια, ερπετά και έντομα. Η πλούσια χλωρίδα περιλαμβάνει πάνω από 500 είδη, πολλά από τα οποία είναι μοναδικά στην Ελλάδα. Ο ορεινός όγκος του Λαϊλιά είναι ενταγμένος από το 1994 στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Περιοχών Natura 2000 με χαρακτηριστικό κωδικό τόπου GR 1260007. Η συνολική έκταση του δασικού συμπλέγματος αποτελεί, επίσης, μέρος της Ελεγχόμενης Κυνηγετικής Περιοχής Σερρών που ιδρύθηκε το 1977.

= Σφαγνώνας

=

Στη θέση «Μπαλτά Τσαϊρ» του δασικού συμπλέγματος Λαϊλιά, υπάρχει ένα θαυμάσιο, μοναδικό παλαιοβοτανικό μουσείο, ο σφαγνώνας του Λαϊλιά. Πρόκειται για μια βαλτώδη και ελώδη έκταση, στη σύνθεση της βλάστησης της οποίας, συμμετέχουν είδη σπάνια για την ελληνική χλωρίδα. Το τυρφώδες έδαφος της συγκεκριμένης περιοχής, παρέχει τη δυνατότητα λήψης στοιχείων για την εξακρίβωση της ιστορικής εξέλιξης της δασικής βλάστησης της περιοχής. Από συλλογή και ανάλυση της γύρης των δέντρων, που διατηρήθηκε αναλλοίωτη μέσα στο όξινο εδαφικό υπόστρωμα του σφαγνώνα και σε συνδυασμό με όλα τα ιστορικά γεγονότα της περιοχής, διερευνήθηκε η μεταπαγετώδης εξέλιξη του δάσους. Διαπιστώθηκε η ύπαρξη, από το 2.000 π.Χ., φιλύρας, λεπτοκαρυάς και δρυός, που με τη διαδοχή του χρόνου σήμερα έχουν αντικατασταθεί από οξιά και δασική πεύκη. Η μέθοδος αυτή, η οποία στηρίχθηκε στην επιστήμη της Πολυνολογίας, εφαρμόστηκε το 1985 από τον καθηγητή Αχιλλέα Γερασιμίδη. Από το 1986, με την υπ' αριθμό 105497/6459/11-8-1986 απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας, ο σφαγνώνας του Λαϊλιά έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο της φύσης και αποτελεί προστατευόμενη περιοχή.

Χιονοδρομικό κέντρο Λαϊλιά

Το χιονοδρομικό κέντρο του Λαϊλιά ξεκίνησε να κατασκευάζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1970 από τον Ελληνικό Ορειβατικό Σύλλογο Σερρών (Ε.Ο.Σ. Σερρών). Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.600 μέτρων στη βόρεια πλευρά της κορυφής «Προφήτης Ηλίας» ή «Αλή Μπαμπά», σε απόσταση 28 χλμ. οδικώς από τις Σέρρες.

= Ορειβατικό καταφύγιο

= Το 1956 ο Ε.Ο.Σ. Σερρών αγόρασε έκταση 1.000 τ.μ. στη θέση «Ολύμπια» του δάσους Λαϊλιά από την Υπηρεσία Διαχείριση Ανταλλαξίμων Μουσουλμανικών Κτημάτων του Υπουργείου Οικονομικών για την ανέγερση ορειβατικού καταφυγίου. Το κτίσμα θεμελιώθηκε το 1958 και η ανέγερσή του προχώρησε γρήγορα με προσφορά εθελοντικής εργασίας από τα μέλη του συλλόγου. Σήμερα, το ορειβατικό καταφύγιο ενοικιάζεται σε ιδιώτες και λειτουργεί ως ξενώνας.

= Πίστα χιονοδρομίας

= Το 1972, ύστερα από την υπ' αριθμό 4333/5-9-1970 απόφαση της Διεύθυνσης Δασών Σερρών, διανοίχτηκε ο βασικός χιονοδρομικός διάδρομος στη βόρεια πλαγιά της κορυφής «Προφήτης Ηλίας» ή «Αλή Μπαμπά», μέσα σε ένα πυκνό τμήμα δάσους οξιάς. Αρχικά το μήκος της πίστας ήταν 800 μ., αλλά μετά την επέκταση του διαδρόμου το 1983, έφτασε τα 1.000 μ. μήκος και 70 μ. πλάτος. Με κατάλληλο φωτισμό που τοποθετήθηκε στην πίστα, γίνονται και νυχτερινές καταβάσεις. Εξαιτίας έλλειψης χιονιού και χαμηλών θερμοκρασιών, ως επίπτωση της κλιματικής αλλαγής, τα τελευταία χρόνια η πίστα είναι κλειστή για χιονοδρομία της περισσότερες ημέρες του χειμώνα.

= Αναβατήρες

= Ο χιονοδρομικός διάδρομος εξοπλίστηκε αρχικά με έναν συρόμενο αναβατήρα με κινητήρα πετρελαίου, μήκους 550 μ., ο οποίος αργότερα επεκτάθηκε στα 850 μ. και αντικαταστάθηκε με καθίσματα. Το 1992 λειτούργησε για πρώτη φορά με ηλεκτροκινητήρα. Υπάρχει ακόμη ένας μικρός συρόμενος αναβατήρας, μήκους 200 μ., για αρχάριους. Από το 2023 η πίστα εξυπηρετείται από νέο σύγχρονο αναβατήρα, δυναμικότητας 900 ατόμων ανά ώρα.

= Χιονοδρομικό περίπτερο

=

Το 1977 με την υπ' αριθμό 2649/29-9-1977 απόφαση της Διεύθυνσης Δασών Σερρών, παραχωρήθηκε έκταση 4.900 τ.μ. στη θέση «Κατιμέρια» και το 1978 άρχισε η ανέγερση του χιονοδρομικού περιπτέρου (σαλέ) με δαπάνες της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού. Το κτήριο αποπερατώθηκε το 1980 και παραχωρήθηκε για χρήση στον Ε.Ο.Σ. Σερρών. Τα εγκαίνια του περιπτέρου πραγματοποιήθηκαν στις 15 Αυγούστου 1981. Τα επόμενα χρόνια το καταφύγιο βελτιώθηκε και ηλεκτροδοτήθηκε, ενώ ασφαλτοστρώθηκε και ο επαρχιακός δρόμος από τη διασταύρωση Ορεινής μέχρι το δάσος. Το χιονοδρομικό περίπτερο λειτούργησε με το καθεστώς εθελοντικής εργασίας έως και το 1985, ενώ από τότε η χρήση του ενοικιάζεται σε ιδιώτες με τη διαδικασία της δημοπράτησης. Στις 4 Ιανουαρίου 2017, ξέσπασε πυρκαγιά στον πρώτο όροφο του σαλέ από άγνωστη αιτία, η οποία κατέστρεψε ολοσχερώς μεγάλο μέρος του κτηρίου. Το φθινόπωρο του 2019, η διοίκηση του Ε.Ο.Σ. Σερρών, με τη σημαντική συμβολή Σερραίων επιχειρηματιών και εθελοντών πολιτών, μερίμνησαν για τη μερική αποκατάσταση των ζημιών στο σαλέ.

= Άλλες δραστηριότητες

= Οι δασικές διαδρομές του Λαϊλιά είναι κατάλληλες για πεζοπορία, αναρρίχηση, ορεινή ποδηλασία, σκι αντοχής, οδήγηση 4×4, φωτογραφία, μελέτη της φύσης κ.ά. Τους χειμερινούς μήνες λειτουργεί τεχνητό πεδίο παγοαναρρίχησης στη θέση «Καλλιθέα», ενώ το Δασαρχείο έχει κατασκευάσει χώρους αναψυχής στη θέση «Πλατεία Ξυλοκόπων» ή «Μπαλτά Τσαΐρ», όπου οι επισκέπτες μπορούν να κατασκηνώσουν.

Δημιουργία λατομείου

Το 2021 τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση η πρόθεση επιχειρηματία για δημιουργία λατομείου γρανίτη έκτασης περίπου 100 τ.χλμ. στη θέση «Χέρσο» του ορεινού όγκου Λαϊλιά, περιοχή που είναι ενταγμένη στο δίκτυο Natura 2000. Το θέμα είχε προκαλέσει εντονότατες αντιδράσεις με διαμαρτυρίες, πορείες, αρνητικές αποφάσεις δημοτικών συμβουλίων και φορέων, αρνητική γνωμοδότηση της αρμόδιας Διεύθυνση Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος της Π.Ε. Σερρών, καθώς και δημόσιες αρνητικές τοποθετήσεις βουλευτών και φορέων. Το επιχειρηματικό σχέδιο έχει ματαιωθεί πολλές φορές από το 1991 μέχρι σήμερα.

Βιβλιογραφία

«Λαϊλιάς: Το Δασωμένο Βουνό», Κωνσταντίνος Βαβαλέκας, Σέρρες 2007. «Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Σερρών - Ιστορική Αναδρομή 1930-1994», Νικόλαος Χρηστίδης, Σέρρες 2003.

Παραπομπές