Το Σπήλι (επίσημο: Σπήλιον) είναι ορεινό παραδοσιακό χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας, καθώς και έδρα του Δήμου Αγίου Βασιλείου και της τέως ομώνυμης επαρχίας. Αποτελεί επίσης την έδρα της Ιεράς Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων καθώς και του συλλόγου Επιστημόνων Δήμου Λάμπης (ΣΕΔΗΛ, ιδρύθηκε το 2004). Βρίσκεται επί της οδού Ρεθύμνης - Αγίας Γαλήνης και απέχει 25 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο.

Γεωγραφία

Το Σπήλι είναι κτισμένο αμφιθεατρικά στο κέντρο σχεδόν του νομού σε δυτική πλαγιά του βουνού Κέδρου (νοτιοδυτική προέκταση του Ψηλορείτη), σε υψόμετρο 430 μέτρων, που τροφοδοτεί με τις πηγές του το χωριό με τρεχούμενα νερά. Στην πλατεία του χωριού βρίσκονται ψηλά αιωνόβια πλατάνια καθώς και μία κρήνη με 25 λεοντοκέφαλες βρύσες, από τα στόματα των οποίων ρέει νερό.

Ονομασία

Για το όνομα της κοινότητας ο Ρεθεμνιώτης δάσκαλος Εμμ. Λαμπρινάκης αναφέρει στη Γεωγραφία του ότι το Σπήλι είναι «κώμη κατάρρυτος επί λεκανοπεδίου καταφύτου εξ ελαιώνων, υπό τους πρόποδες του βουνού Βορίζει (sic), διακλαδώσεως του Κεδρίου όρους, ου ένεκα η κωμόπολις παρουσιάζει θέαν σπηλαιώδη, όθεν και το όνομα». Και η άποψη αυτή παραμένει και σήμερα κυριαρχούσα, ότι, δηλαδή, η ονομασία του χωριού οφείλεται στην εικόνα του, μάλλον, από μακριά, που μοιάζει σαν να κλείνεται προστατευτικά μέσα στην αγκαλιά του κάθετα υπερκείμενου όρους Βορίζη, που δίνεται έτσι μια μεγαλοπρεπής σπηλαιώδης εικόνα, αλλά οφείλεται, πιθανόν, και στα σπήλαια στη γύρω του Σπηλίου περιοχή που αφθονούν χαρακτηριστικά (Σχίσμα, Κοντολιού το Σπηλιάρι, Ανεμόσπηλιος, Πλαγιάδας Σπήλιος, Κόκκινο Σπηλιάρι κ.ά.). Η ονοματολογία της κώμης απαντά με εξαιρετικά σημαντικές αποκλίσεις σε όλες τις γνωστές απογραφές από το 1577 (Fr. Barozzi) μέχρι σήμερα [Spili Epodhes (=Πόδε Σπήλι) και Spili Pera (=Πέρα Σπήλι) (Barozzi 1577), Spilli (Κ172) και Peraspilli (Κ176) και Spilli di Muazzo (Κ174) (Καστροφύλακας 1583), Spili Sanguinosi και Spili di Mudazzo (Βασιλικάτα 1630), Ispili (τούρκικη 1659), Speli (Αιγυπτιακή 1834), Σπήλι (1881), Σπήλιον (1940)] Δείτε: Κοινότητα Σπηλίου

Ιστορικά στοιχεία

Το όνομα του προέρχεται από τις πολλές σπηλαιώδεις κοιλότητες και μικρά σπήλαια που βρίσκονται στο βουνό Βορίζη στο οποίο υπάρχουν ίχνη αρχαίων μονοπατιών. Η εκκλησία του χωριού που αποτελεί και τον καθεδρικό μητροπολιτικό ναό είναι αφιερωμένη στον Απόστολο Παύλο. Σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, το Σπήλι φαίνεται να υπήρχε ως οικισμός ήδη από την β' βυζαντινή περιόδο. Το 1577, σε έρευνα του βενετού Barozzi ο οικισμός αναφέρεται ως χωρισμένος σε δύο περιοχές, το Σπήλι επώδες και το Σπήλι πέρα. Σύμφωνα με τα στοιχεία οθωμανικού κτηματολόγιου που συντάχτηκε λίγο μετά το 1670, εκείνη την περίοδο το Σπήλι διέθετε 62 ιδιοκτήτες. Το 1879 υπήχθη στον δήμο Κοξαρέ της επαρχίας του Αγίου Βασιλείου και αργότερα απετέλεσε πρωτεύουσα του δήμου Λάμπης καθώς και της επαρχίας του Αγίου Βασιλείου ενώ κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1889, οι εξεγερμένοι πυρπόλησαν το ειρηνοδικείο και το συμβολαιογραφείο του χωριού. Το 1899 λειτούργησε για πρώτη φορά διτάξιο δημοτικό σχολείο. Πρώτος πρόεδρος της τοπικής κοινότητας ορίστηκε το 1926, ο Νικόλαος Λουλουδάκης. Τον Μάιο του 1941, τέσσερις κάτοικοι του Σπηλίου σκοτώθηκαν κατά τη μάχη της Κρήτης. Στην Κατοχή, κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ και της ΕΟΡ (παρακλάδι της ΕΟΚ στο νομό Ρεθύμνης). Στο Σπήλι γεννήθηκαν ο σημαντικός λυράρης και δάσκαλος της κρητικής μουσικής Θανάσης Σκορδαλός, ο επίσης λυράρης Γιώργης Καλογρίδης, ο μουσικός Μπάμπης Πραματευτάκης και ο αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού και αντιστασιακός Γεώργιος Αρετάκης.

Αξιοθέατα

Στο χωριό υπάρχουν αρκετά αρχοντικά καθώς και παλιές εκκλησίες οι οποίες είναι διακοσμημένες με τοιχογραφίες. Σημαντικότερες εξ αυτών που αποτελούν αξιοθέατα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και των Αγίων Θεοδώρων.

Απογραφές πληθυσμού

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος - Larousse - Britannica, τόμος 55, σελ. 94. Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, τόμος 22, σελ. 699. Συλλογικό έργο, Κρήτης Ανθρωπογεωγραφία, τόμος Β', Ένθετο εφημερίδας Πατρίς, Φεβρουάριος 2008. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Τοπωνυμικό της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου (και από 1/1/2011 Δήμου Αγίου Βασιλείου Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνου),Ε΄ τόμος στη σειρά των Πρακτικών τού Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου για την επαρχία Αγίου Βασιλείου (Πλακιάς 2008), Ρέθυμνο 2011. Χωριά της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου και από 1/1/2011 Δήμου Αγίου Βασιλείου Περιφέρειας Κρήτης (συλλογική εργασία), στη σειρά των «Πρακτικών» τού Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου: «Η επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου από την αρχαιότητα έως σήμερα» (Πλακιάς- Φθινόπωρο 2008), τ. Δ΄, Ρέθυμνο 2011.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

E- city.gr Αρχειοθετήθηκε 2010-09-23 στο Wayback Machine. Interkriti.org Holiday.gr