Οι Μαργαρίτες (επίσημο: αι Μαργαρίται) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητος του Δήμου Μυλοποτάμου στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Βρίσκεται σε απόσταση 27 χιλιομέτρων από το Ρέθυμνο σε υψόμετρο 300 μέτρα.

Ιστορικά στοιχεία

Κατά την Βενετοκρατία ήταν σημαντικό χωριό με πολλά αρχοντικά μέγαρα, με ωραία θυρώματα. Υπήρξε έδρα της επανάστασης των Καλλέργη - Πρικοσιρίδη (1333) κατά των Βενετών. Μετά την καταστολή της επανάστασης οι Βενετοί κατάκαψαν το χωριό. Στις βενετικές πηγές αναφέρεται ως Magarites,Magharites και Margarites. Από τις Μαργαρίτες καταγόταν η πλούσια οικογένεια Μηλιώτη. Ο Ανδρέας Μηλιώτης ήταν ο πρώτος Γραμματικός της Πόρτας τα πρώτα χρόνια τουρκοκρατίας. Το 1669 με την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς το χωριό παραχωρήθηκε στον πορθητή του Χάνδακα Κιοπρουλή Αχμέτ Πασά. Υπήρξε έδρα της επαρχίας Μυλοποτάμου, κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας (Nefs Mylopotama). Κατά την εκπνοή του αγώνα για την ανεξαρτησία (1829-30) οι Μαργαρίτες έγιναν έδρα του Κρητικού Συμβουλίου. Το 1867 στην περιοχή του χωριού ο Πάνος Κορωναίος απέκρουσε τον Ρεσίτ πασά. Οι Μαργαριτες ήταν το χωριό του Θρυλικού ηγουμένου της μονής Αρκαδίου Γαβριήλ Μαρινάκη. Από το 1879 ήταν έδρα του Δήμου Μαργαριτών, ο οποίος αποτελούταν από 19 οικισμούς. Το 1901 γίνεται έδρα του δήμου Ελευθερναίων, οποίος συμπεριλάμβανε 29 οικισμούς. Το 1911 με την έκδοση του διατάγματος "Περί Δήμων" γίνεται αγροτικός δήμος με τα χωριά Πηγουνιανά, Τζανακιανά και το Μετόχι Χριστού δυο χρόνια αργότερα (1913) γίνεται έδρα της Κοινότητας Μαργαριτών. Το 1998 εντάχθηκε στον καποδιστριακό Δήμο Γεροποτάμου και το 2010 με το σχέδιο "Καλλικράτης" στο Δήμο Μυλοποτάμου. Την 1η Αυγούστου 1944, ομάδα του ΕΛΑΣ παγίδευσε γερμανική ομάδα μοτοσυκλετιστών, μία από τις πολυάριθμες ενέργειες αντίστασης στο νησί.

Πληθυσμιακή εξέλιξη

Κατά την απογραφή του 1583 οι Μαργαρίτες είχαν 460 κατοίκους, το 1881: 816, το 1900: 986, το 1920: 715, το 1928: 693, το 1940: 719, το 1951: 669, το 1961: 604, το 1971: 415, το 1981: 365, το 1991: 328 και το 2011: 269 κατ.

Μνημεία

Οι Μαργαρίτες αποτελούν πόλο έλξης για επισκέπτες, καθώς έχουν μοναδικό χρώμα και χαρακτήρα.

Αρχαιολογία

Στη θέση Βιγλιά ανασκάφτηκε από την αρχαιολογική υπηρεσία κτιστός θολωτός τάφος της Υστερομινωϊκής εποχής (14ος αι. π.Χ.). Στη θέση Καλής Πλάκα ο αρχαιολόγος Νικόλαος Πλάτων το 1957 έκανε αυτοψία σε υπολείμματα ρωμαϊκού λουτρού.

Εκκλησίες

Στις Μαργαρίτες σώζονται πολλές τοιχογραφημένες εκκλησίες από τον 14ο ως τον 17ο αιώνα. Ο τοιχογραφημένος ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου τοιχογραφήθηκε το 1383 με χορηγό τον ιερέα Γεώργιο Κλάδο. Χαρακτηριστικό είναι το λίθινο τέμπλο διαχωρίζει το ιερό βήμα από τον κυρίως ναό. Στη Μεσοχωριά ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου διασώζει τοιχογραφίες του πρώτου μισού του 15ου αιώνα. Άλλες εκκλησίες: ο δίκλιτος ναός της Παναγίας, Ο Άγιος Γεώργιος, η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Νικολάου, οι σπηλαιώδεις ναοί του Αγίου Αντωνίου και Αγίου Ονουφρίου στον Λαγκό κ.ά. Η ενορία Κοιμήσεως Θεοτόκου Μαργαριτών ανήκει στην Δ΄ αρχιερατική περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και περιλαμβάνει τους οικισμούς Πηγουνιανά (Ιερός Ναός Αγίου Σπυρίδωνος) και Τζαννακιανά (Ιερός Ναός Τιμίου Σταυρού). Το 1654 οι Μαργαρίτες παραχωρήθηκαν από το μητροπολίτη Κρήτης Νεόφυτο στον οικουμενικό πατριάρχη Ιωαννίκιο Β΄. Έτσι, δημιουργήθηκε η πατριαρχική εξαρχία Μαργαριτών που μαρτυρείται ως τα τέλη του 18ου αι.

Αγγειοπλαστική

Το χωριό είναι το μεγαλύτερο κέντρο αγγειοπλαστικής στη Δυτική Κρήτη. Ως τα μέσα της δεκαετίας του 1970, κατά τους θερινούς μήνες, κατασκευάζονταν χρηστικά κεραμικά σκεύη στα τοπικά εργαστήρια (τσικαλαριά) που βρίσκονταν νότια του οικισμού στη θέση "Λιβάδι". Σήμερα οι Μαργαριτσανοί κεραμίστες κατασκευάζουν κυρίως αναμνηστικά για τους πολυάριθμους επισκέπτες του χωριού.

Διοικητικά στοιχεία

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης και το πρόγραμμα Κλεισθένης Ι μαζί με τους οικισμούς Άνω Τριπόδο, Βεργιανά, Κυνηγιανά, Λαγκά, Πιγουνιανά, Πλευριανά, Σταυρωμένος και Τζαννακιανά αποτελούν την κοινότητα Μαργαριτών που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Γεροποτάμου του δήμου Μυλοποτάμου και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει 269 κατοίκους. Δείτε Κοινότητα Μαργαριτών

Βιβλιογραφία

Μανώλης Δημ. Γιαννουσάκης, Μαργαρίτες : Ένα "λουλούδι" στην καρδιά της Κρήτης, Αθήνα Φιλεκπαιδευτιική Εταιρεία Καλλιμάχη 2016.

Παραπομπές