Πληροφορίες
Η Κυριάννα είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας του Δήμου Ρεθύμνης στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Απέχει 15 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο, στον δρόμο προς Μονή Αρκαδίου και είναι αμφιθεατρικά κτισμένη σε υψόμετρο 240 μέτρα σε δυο λόφους (Αρμιά), βορεινά του Ψηλορείτη, με θέα προς το Κρητικό Πέλαγος. Από τα δύο Αρμιά το δυτικό ήταν το παλαιότερο σαν οικισμός. Το ανατολικό κατοικήθηκε μετά το 1922. Η Κυριάννα έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός.
Ιστορικά στοιχεία
Ο Στέργιος Σπανάκης ταυτίζει το χωριό με τον οικισμό Chyriane et Peraneme η οποία αναφέρεται σε έγγραφο του συμβολαιογράφου ντε Μπριξάνο το 1301 ως φέουδο των αδελφών Ιωάννη και Νικολάου Μπουργκοντιόνε. Στο τέλους του 16ου αιώνα, το φέουδο είχε περάσει στην κατοχή του Ματθαίου Καλλέργη, με το χωριό να λειτουργεί ως διαχειριστικό κέντρο της ακίνητης περιουσίας του. Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Chiriana στην επαρχία Ρεθύμνου. Στην ενετική απογραφή του 1583 από Καστροφύλακα αναφέρεται ως Chirianna με 101 κατοίκους και 404 οφειλόμενες αγγαρείες και ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630 ως Chirianna. Στην τουρκική απογραφή του 1659 αναφέρεται ως Kiryana με 45 σπίτια. Το χωριό αναφέρεται στην Αιγυπτιακή απογραφή του 1834 ως Kyrianà. Στο έργο Κρητικά του Μιχαήλ Χουρμούζη το 1842 αναφέρεται ως Κυργιάννα. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στον δήμο Αμνάτου ως Κυργιάννα και είχε 200 Χριστιανούς και 57 Τούρκους κατοίκους. Στην απογραφή του 1900 είχε 277 κατοίκους και υπαγόταν στον δήμο Αρκαδίου. Στην απογραφή του 1920 αναφέρεται ως έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου. Το 1925, η Κυριάννα αρχικά προσαρτήθηκε στην κοινότητα Αμνάτου, αλλά το 1927 ορίστηκε έδρα κοινότητας, η οποία παρέμεινε μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση, οπότε και το χωριό προσαρτήθηκε στον Δήμο Αρκαδίου. Δείτε: Κοινότητα Κυριάννας
Απογραφές πληθυσμού
Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
Αξιοθέατα
Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται ο δίκλιτος ναός της Κοιμήσης της Θεοτόκου και της Αγίας Παρασκευής. Ο ναός άρχισε να κατασκευάζεται τον 11ο αιώνα ως ελεύθερος σταυρός με τρούλο, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το βόρειο κλίτος του ναού. Ο ναός επεκτάθηκε στα πρώτα χρόνια της βενετοκρατίας προς τα δυτικά, με τα θυρώματα της επέκτασης να έχουν οξυκόρυφα ανακουφιστικά τόξα. Είναι πιθανόν ότι ο τρούλος κατέρρευσε στις αρχές του 17ου αιώνα και στη συνέχεια ξανακτίστηκε, ενώ οι αρχικές κεραίες του ναού διαμορφώθηκαν σε κόγχες. Τότε πιθανότατα προστέθηκε και το κλίτος της Αγίας Παρασκευής. Λίγο αργότερα κατασκευάστηκε και η δυτική πρόσοψη σε μανιεριστικό ρυθμό. Η πρόσοψη είναι κατασκευασμένη με ισόδομη λιθοδομή και φέρει διακοσμητικά στοιχεία στο θύρωμα και το καμπαναριό. Κοντά στο ναό λειτουργεί εκκλησιαστικό μουσείο. Άλλοι ναοί στο χωριό περιλαμβάνουν τους Mεταμόρφωση του Σωτήρα, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Iωάννης, Aρχάγγελοι και Άγιος Nεκτάριος. Ο νεκροταφικός ναός είναι αφιερωμένος στον Τίμιο Σταυρό. Στο χωριό επίσης σώζονται οικίες με αναγεννησιακά στοιχεία, ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται το αρχοντικό του Ματθαίου Καλλέργη.
Οικονομία
Το χωριό περιβάλλεται από καλλιέργειες ελαιόδεντρων, ενώ καλλιεργούνται επίσης σε μικρότερη κλίμακα και άλλα προϊόντα. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Κυριάννας λειτουργεί ελαιοτριβείο. Σημαντικός τομέας είναι επίσης και η κτηνοτροφία. Στο χωριό λειτουργούν τουριστικά καταλύματα, χώροι εστίασης και παντοπωλεία. Το χωριό διαθέτει αγροτικό ιατρείο. Στο χωριό λειτουργεί επίσης μονάδα κοπής και επεξεργασίας γυαλιού.
