Πληροφορίες
Ο Κάτω Πόρος είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Ρεθύμνης στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. είναι χωριό του δήμου Ρεθύμνης. Απέχει 22,5 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 260 μ. Έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός.
Τοποθεσία
Το χωριό πήρε το όνομα του από το γεγονός ότι ήταν βρισκόταν στο χαμήλωμα δύο βουνών τα οποία διασχίζουν άγρια φαράγγια. Το χωριό είναι κτισμένο στη βορειοανατολική πλαγιά του όρους Άζωνας (560 μ.), το οποίο είναι γεμάτο σπηλιές. Άλλο βουνό της περιοχής είναι η Νησιανή (430 μ.), συνέχεια του όρος Κρυονερίτης. Κοντά στο χωριό ενώνεται ο Κατωποριανός ποταμός με το Μουνδριανό, στον Διχαλοπόταμο, ο οποίος καταλήγει στον ποταμό Πετρέ. Επίσης κοντά στο χωριό βρίσκονται τα Κολλητά Φαράγγια, με απότομες πλαγιές με πολλούς βράχους και σπηλιές. Η περιοχή διαθέτει πολυάριθμες πηγές νερού.
Ιστορικά στοιχεία
Από το όρος Άζωνας ξεκινούσε υδραγωγείο μήκους 500 μέτρων το οποίο κατέληγε στην αρχαία Λάππα. Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Cato Poro στην επαρχία Ρεθύμνου. Στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα αναφέρεται ως Catto Poro στο Κ177 με 249 κατοίκους και αναφέρεται ξανά στο Κ172 με 47 κατοίκους και 98 οφειλόμενες αγγαρείες. Ο Στέργιος Σπανάκης θεωρεί ότι η εγγραφή στο Κ172 είναι χωριστή συνοικία του χωριού. Ο Βασιλικάτα το 1630 το αναφέρει ως Catoporo. Δεν αναφέρεται στην οθωμανική απογραφή του 1659. Στο χωριό έζησε ο Σφακιανός χαΐνης Χαντουμογιάννης. Κατά τη διάρκεια του Κρητικού Πολέμου, το 1647, καταστράφηκαν τα γειτονικά χωριά Άρτος, Χριστοχώρι και Νησί. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στο δήμο Αργυρούπολης και είχε 86 κατοίκους, αμιγώς χριστιανοί. Στην απογραφή του 1900 υπαγόταν στον δήμο Λαππαίων και είχε 120 κατοίκους. Το 1925, ο Κάτω Πόρος υπάχθηκε στην κοινότητα Αργυρούπολης, αλλά το 1931 ορίστηκε έδρα δικής του κοινότητας μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση, οπότε και προσαρτήθηκε στον Δήμο Λαππαίων. Δείτε Κοινότητα Κάτω Πόρου Το 1944 σε δύσβατη περιοχή ανάμεσα στο χωριό και το Βιλανδρέδο πέρασαν οι απαγωγείς τον υποστράτηγο Κράιπε, ο οποίος έπεσε από το μουλάρι και χτύπησε. Στο δημοψήφισμα του 1974 το αποτέλεσμα στον Κάτω Πόρο ήταν 100% υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Στο χωριό λειτουργούσε σχολείο από το 1918 μέχρι το 1984, οπότε και συγχωνεύθηκε με το δημοτικό σχολείο Αργυρούπολης. Το σχολείο λειτουργούσε αρχικά στο σπίτι του δασκάλου, ενώ το 1929 ολοκληρώθηκε το κτίριο του σχολείου. Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
Αξιοθέατα
Βορειοανατολικά του χωριού βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Ο ναός κτίστηκε αρχικά του 11ο αιώνα και στη συνέχεια αγιογραφήθηκε. Κατά την τουρκική κατάκτηση της Κρήτης, οι Οθωμανοί προσπάθησαν να τον καταστρέψουν, άλλα κατά τη διάρκεια της καταστροφής, τμήμα του ναού κατέπεσε καταπλακώνοντας αξιωματούχους, οπότε και σταμάτησαν. Ο ναός ανακατασκευάστηκε το 1926. Στο χωριό μέσα βρίσκεται ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, ο οποίος ολοκληρώθηκε το 1984, ύστερα από 27 χρόνια κατασκευής. Την κατασκευή χρηματοδότησε ο Γεώργιος Εμ. Μαυρορασάκης καθώς και έρανοι των κατοίκων του χωριού. Έχει αγιογραφηθεί από τον Γιάννη Παπαδόπουλο. Μέσα στο φαράγγι βρίσκεται ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου.
