Πληροφορίες
Το Κάτω Μαλλάκι (επίσημο: το Κάτω Μαλάκιον) είναι χωριό της Κοινότητας Μαλακίων του Δήμου Ρεθύμνης στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης με 107 κάτοικους (κατά την απογραφή του 2001).
Ιστορικά στοιχεία
Το Μαλλάκι αναγράφεται στις απογραφές του 16ου αιώνα και του 17ου με 2 οικισμούς. Στη δίτομη έκδοση, Isolario (Νησολόγιο), του Βιντσέντζο Κορονέλλι (Βενετία 1686) υπάρχει ένας εκτενής κατάλογος με 274 ονόματα χωριών της περιοχής. Τα ονόματα είναι χωρισμένα σύμφωνα με την τότε διαίρεση, η οποία ελάχιστα διαφέρει από τη σημερινή στις τέσσερις επαρχίες. Ο Κορονέλλι κατάρτισε τους καταλόγους του με βάση κάποιο ή κάποια αρχειακά ντοκουμέντα. Μάλλον βασίστηκε στις απογραφές των Castrofilaca (1583), Barozzi (1577) και Basilicata (1630). Έτσι αναφέρονται στην Casali di Territorio della citta di Rettimo (σημερινή επαρχία Ρεθύμνου) μεταξύ 80 χωριών τα (31) Apano-Malachi και (51) Cato-Malachi Αναφέρεται και στην φρουριακή έκθεση του 1633 καθώς με άλλα 2 χωριά (Σαϊτούρες, Αγία Μαρίνα) φέρεται να επανδρώνει μέρα και νύχτα με 5 άνδρες τη φρουριακή θέση Παναγιά με αρχηγό κάποιον Μανώλη Καφάτο. Για το χωρίο υπάρχει αναφορά σε ένα πωλητήριο συμβόλαιο του 1599 ενώ στα έγγραφα του ιεροδικείου Ρεθύμνης αρ. 89 από μία δίκη (2 Μαΐου 1069 [1659]), αναφέρεται ενάγων κάποιος Κωνσταντής του Γιακουμή από το Απάνω Μαλλάκι και εναγόμενος κάποιος Γιώργης του Μανώλη από το Κάτω Μαλλάκι.
Χωροταξικά στοιχεία
1881 - Υπάγεται στο δήμο Ρουστίκων σαν ένας οικισμός με 170 χριστιανούς κατοίκους 1900 - Υπάγεται στο δήμο Ρουστίκων σαν Απάνω και Kάτω Μαλλάκι με 276 κατοίκους 1920 - Eίναι έδρα κοινότητας: Απάνω Μαλλάκι - κάτοικοι 126. Kάτω Μαλλάκι - κάτοικοι 120. 1928 - Οι δύο οικισμοί υπάγονται στην κοινότητα Ανω Βαρσαμόνερου. 1932 - Αποσπώνται από την κοινότητα Βαρσαμόνερου και αποτελούν ιδίαν κοινότητα. 1998 - Τα Μαλλάκια υπάγονται στον νεοσύστατο Δήμο Νικηφόρου Φωκά με έδρα τον Αθάνατο.
Ιστορία
Η περιοχή του χωριού, ή μάλλον και των δύο χωριών (Κάτω Μαλλάκι -Πάνω Μαλλάκι αποτελούν μια ενότητα), έχει κατοικηθεί από αρχαιοτάτων χρόνων. Τούτο μαρτυρείται από τα πολλά πατητήρια πελεκητά στην πέτρα, από τις αιωνόβιες ελιές (στο μετόχι στον Λάκκο είναι μία και έχει 13,5 μέτρα περίμετρο ο κορμός της), από τους παλιούς οικισμούς στην περιοχή των χωριών, (Καταλύματα, Λενικά, Μαζουφιανά, που αργότερα συνενώθηκαν σε δύο χωριουδάκια). Σε μέρη που η διάβρωση του εδάφους παρέσυρε το λίγο χώμα φαίνονται ίχνη από το υνί του Ησιόδειου αρότρου. Αλλού σε πλαγιές φαίνονται μέσα σε φαράγγια πεζουλάκια. Υπάρχουν παμπάλαια πετροκοπιά της Μινωικής εποχής και πηγάδια σκαμμένα στην πέτρα. Παλαιότερα είχε βρεθεί εργαλείο της λίθινης εποχής (λίθινο σφυρί) που δυστυχώς εχάθη από άγνοια της αξίας του. Επίσης υπάρχουν απολιθώματα από θαλάσσια μαλάκια (αστερίες), κυριολεκτικά "σφηνωμένα" στο πετρώδες έδαφος, τα οποία έχουν ανευρεθεί τυχαία κατά τη διάρκεια αγροτικών εργασιών (όργωμα/σκάλισμα).
Τοπωνύμια του χωριού Κάτω Μαλλάκι
Μερικά τοπωνύμια και η ετυμολογία τους είναι τα παρακάτω. Κεφάλα (<μεγεθ.> κεφάλι = ύψωμα εδαφικό με κορυφή όχι οξεία, αλλά κάπως επίπεδη -ομαλός γήλοφος. Τρυπητή = μεγάλη τρύπα (διαμπερής σπηλιά) που χαρακτηρίζει την περιοχή) Πεζούλες = χαρακτηριστικός τρόπος διαμόρφωσης επικλινούς εδάφους, για καλλιέργεια στην περιοχή γενικά των νησιών του Αιγαίου Πελάγους. Τζίγκουνας - τζίγκουνας (ο) σημαίνει χωράφι ακαλλιέργητο με βρύο ή χώμα (αργιλόχωμα, τσικαλόχωμα) που κρατεί το νερό. Ο Γ. Φ. Δαφέρμος ονομάζει τζίγκουνα την προσωρινή ροή νερού που μόλις υγραίνει τον τόπο δηλ. τζιγκούνης = φιλάργυρος. Λίδια = ελιά>ελίδια > λίδια Αγριμοκεφάλα = κεφάλα όπου παλαιότερα υπήρχαν αγρίμια Μετόχι = έκταση καλλιεργήσιμη με πρόχειρο σπίτι Λιάτικα = λιάτικο= είδος κλήματος, οπότε μάλλον ήταν εκεί αμπέλια Γερόσπηλια = πολύ παλιές σπηλιές Γέροσπήλιος = το παλιότερο σπήλαιο Αης Αντώνης = από το εκκλησάκι του Αη Αντώνη Παναγιές = παλιό μοναστήρι της Παναγίας Του Μπερνή το Κεφάλι =περιοχή ιδιοκτησίας των Μπερνήδων Του Μπερνή τ’ Αυλώχι = περιοχή ιδιοκτησίας των Μπερνήδων T’ Αντώνη τα φραχτά =σώχωρο περιφραγμένο Μπαροτσιανά - περιοχή ιδιοκτησίας Μπαρότσου: λόγιος από τον Αγ. Κωνσταντίνο του Γρηγόρη το σώχορο - σώχορο ~ έσω χώρος>σώχωρο = χωράφι τοιχογυρισμένο με ξερολιθιά Λαγγός- λαγγός= φαράγγι, στενή κοιλάδα Λενικά - Ελληνικά > Λενικά. Σύμφωνα με τον M. Πιτυκάκη, λέγονται έτσι γιατί βρίσκονται πάνω από αρχαία ερείπια (ελληνικά). Κατά την άποψη του M. Δεφνέρ ονομάστηκαν έτσι ως κτήματα που δεν ανήκαν σε Τούρκους, αλλά σε έλληνες χριστιανούς.
Περί της ονομασίας του χωριού
Αν εξετάσουμε τα ονόματα των χωριών της γύρω περιοχής, θα δούμε πως όλα ή σχεδόν όλα έχουν σχέση ή με κάποιο δέντρο, ή με την τοποθεσία τους ή σχέση με άγιο, ή πρόσωπο ή φυσικό φαινόμενο, π.χ. Βαρσαμόνερο, Καλονύχτης, Kάστελος, Αγιος Κωνσταντίνος, Μετόχια κλπ. Σχετικά με την ονομασία Μαλλάκι, από τις μέχρι τώρα έρευνες, δεν έχει βρεθεί τεκμηριωμένα ιστορικό πρόσωπο που να έχει σχέση με την ονομασία. Το λεχθέν: από ένα Ενετό αξιωματικό {Malachi -Μαλάκης) που σκοτώθηκε σε μάχη στην περιοχή των χωριών, δεν έχει επί του παρόντος τεκμηριωθεί με ιστορικά έγγραφα. Ίσως προέρχεται η ονομασία από τα θαλάσσια μαλακόστρακα «μαλάκια», γιατί, αν και το χωριό βρίσκεται σε μακρινή απόσταση από τη θάλασσα, ευρέθησαν πάμπολλα απολιθώματα οστρακοειδών. Υπάρχει και η εκδοχή της λέξης "μαλλί" και το υποκοριστικό της "μαλλάκι", δεδομένου ότι η περιοχή -και τότε όπως και τώρα- είχε ανεπτυγμένη κτηνοτροφία και μεγάλη παραγωγή μαλλιού και καλής ποιότητας.
