Πληροφορίες
Τα Φραντζεσκιανά Μετόχια είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Ρεθύμνης στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Απέχουν 12,5 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και είναι κτισμένα σε υψόμετρο 210 μ.
Ιστορικά στοιχεία
Το όνομα του χωριού σημαίνει ότι ήταν το μετόχι κάποιου Φραγκίσκου ή Φραντζέσκο, όνομα το οποίο απαντάται στην βενετσιάνικη Κρήτη. Ο Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης αναφέρει ότι στο μετόχι εγκαταστάθηκε τον 17ο αιώνα κάποιος Έλληνας αξιωματικός από τη Σικελία που τον έλεγαν Φραντζέσκο, δημιουργώντας το μετόχι του Φραντζέσκου. Σε αυτό το μετόχι δίπλα άρχισαν να εγκαθίστανται και άλλες οικογένειες, όπως οι Δρουλίσκοι, και τελικά να μετατρέπεται σε χωριό, το οποίο πήρε το όνομά του από τον πρώτο οικιστή του. Θα μπορούσε όμως να σημαίνει ότι στο χώρο αυτό βρίσκονταν μετόχια της μονής των Φραγκισκανών στο Ρέθυμνο. Το χωριό δεν αναφέρεται στις ενετικές απογραφές. Η παλαιότερη μνεία σε αυτό γίνεται στην απογραφή του 1834, η οποία πραγματοποιήθηκε από τους Αιγυπτίους, όπου αναφέρεται ως Metokhia με αμιγώς χριστιανικό πληθυσμό, με 24 οικογένειες να καταγράφονται να διαμένουν σε αυτό. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στον δήμο Ατσιπόπουλου και είχε 251 κατοίκους. Στην απογραφή του 1900 είχε 352 κατοίκους και υπαγόταν στον ίδιο δήμο. Στην απογραφή του 1920 αναφέρεται ως έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου. Το 1928 τα Φραντζεσκιανά Μετόχια ορίστηκαν έδρα κοινότητας, η οποία παρέμεινε μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση, οπότε και το χωριό προσαρτήθηκε στον Δήμο Νικηφόρου Φωκά. Στα Φραντζεσκιανά Μετόχια λειτούργησε ένα από τα πρώτα σχολεία του νομού Ρεθύμνου. Η λειτουργία του άρχισε το 1837, γεγονός που το κατατάσσει ως το τέταρτο παλαιότερο του νομού, μετά το Αρρεναγωγείο στο Ρέθυμνο και τα σχολεία σε Πηγή και Μονή Αγίου Πνεύματος. Το 1860 έγινε αλληλοδιδακτικό και το 1864 κτίστηκε το πρώτο σχολικό κτίριο. Το 1899 το σχολείο επαναϊδρύθηκε και το 1909 άρχισε να λειτουργεί και Παρθεναγωγείο στο χωριό. Το 1968 κτίστηκε νέο σχολικό κτίριο, το οποίο λειτουργούσε ως διθέσιο σχολείο μέχρι το 2005, οπότε και συγχωνεύθηκε και το δημοτικό σχολείο Γωνιάς.
Απογραφές πληθυσμού
Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
Σημεία ενδιαφέροντος
Ο κεντρικός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεότοκου. Βρίσκεται δίπλα στο παλιό σχολείο και κτίστηκε ή το 1837 ή το 1887. Είναι μονόκλιτος και έχει πέτρινους τάφους. Οι κάτοικοι του χωριού απομάκρυναν τον τέμπλο του ναού το 1895 υπό τον φόβο λεηλασιών από τους Τούρκους και αργότερα το επανατοποθέτησαν. Επίσης στο χωριό βρίσκεται το ιδιωτικό παρεκκλήσι της Αγίας Σοφίας. Ο νεκροταφικός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στον Τίμιο Σταυρό. Άλλοι ναοί που ανήκουν στην ενορία του χωριού είναι ο Προφήτης Ηλίας, ναός του 16ου αιώνα ο οποίος περιβάλλεται από ερείπια τα οποία πιθανόν να ήταν κελιά μοναχών, ο Άγιος Φανούριος και το Άγιο Πνεύμα. Το παλιό σχολείο, μαζί με το σπίτι του δασκάλου και την αυλή του, έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο, που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, γιατί είναι από τα λίγα δείγματα της ειδικής αρχιτεκτονικής σχολείων του τύπου αυτού, που υπάρχουν από το παρελθόν της Κρήτης. Αποτελεί αισθητικά ενδιαφέρουσα σύνθεση συνόλου, με την εξωτερική πέτρινη σκάλα, τον υπόστεγο ισόγειο χώρο που είναι προσπελάσιμος με δύο καμάρες και ενώνεται με την αυλή της εκκλησίας. Το σπίτι του δασκάλου κτίστηκε το 1877 και αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως Αγρονομείο και ως γραφείο της Κοινότητας. Επίσης ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα το οποίο περιλαμβάνει ελαιοτριβείο και οικία έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο διότι αποτελεί τυπικό δείγμα συγκροτήματος ελαιοτριβείου και κατοικίας, με αρχιτεκτονικά στοιχεία της ύστερης Ενετοκρατίας - πρώιμης τουρκοκρατίας, που βρισκόταν σε συνεχή χρήση μέχρι το 19ο αιώνα. Το ελαιοτριβείο αποτελείται από δυο χώρους που επικοινωνούν μέσω διπλής τοξοστοιχίας. Ανατολικά του ελαιοτριβείου βρίσκεται η οικία, στο ισόγειο της οποίας υπάρχουν τρία δωμάτια, το ένα φέρει τόξο παρόμοιο με αυτά του ελαιοτριβείου. Στη βόρεια πλευρά του αυλόγυρου υπάρχει σκεπαστή στέρνα στεγασμένη με ημισφαιρικό τρουλίσκο και τοξωτό άνοιγμα στη μία της πλευρά, η οποία συγκέντρωνε το νερό μέσω υδρορροής από το δώμα της οικίας.
Διοικητικά στοιχεία
Ως ξεχωριστός οικισμός αναφέρεται το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα στην ομώνυμη νεοϊδρυθείσα κοινότητα. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, μαζί με τον Παλαίλιμνο αποτελούν την Κοινότητα Ρουστίκων που ανήκει στη δημοτική ενότητα Νικηφόρου Φωκά του Δήμου Ρεθύμνης και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει μόνιμο πληθυσμό 150 κατοίκους. Δείτε: Κοινότητα Φραντζεσκιανών Μετοχίων
Προσωπικότητες
Ιωάννης Δρουλίσκος (1892 - ;) - ταγματάρχης, συμμετείχε στους Βαλκανικούς πολέμους Δημήτρης Κοκολάκης - μεσογειονίκης καλαθοσφαιριστής με την Εθνική Ελλάδας και διακριθείς με Παναθηναϊκό και Άρη Νίκος Μαμαγκάκης (1929 - 2013) - μουσικοσυνθέτης Ανδρέας Ροδινός (1912 - 1934) - λυράρης. Η μητέρα του, το γένος Μαμαγκάκη, ήταν από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια
