Το Ατσιπόπουλο (επίσημο: το Ατσιπόπουλον) είναι κωμόπολη και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Ρεθύμνης στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Ως χωριό πρωτοαναφέρεται το 1182 στο Βυζαντινό έγγραφο των 12 αρχοντόπουλων. Σήμερα αποτελεί προάστιο του Ρεθύμνου. Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδος ήταν έδρα του ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος του Δήμου Νικηφόρου Φωκά. Μεγάλη έκταση της περιοχής καλύπτεται από μέρος του μοναδικού δάσους ήμερης βελανιδιάς (Quercus macrolepis) της Κρήτης. Έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός μέσης πολιτιστικής αξίας (κατηγορία ΙΙ) και έχει σπουδαίο βιοτεχνικό παρελθόν. Οι κάτοικοι ασχολούνται σήμερα με την καλλιέργεια της ελιάς, αλλά και με την αγγειοπλαστική. Το χωριό αποτελεί τόπο καταγωγής του ποιητή Γεωργίου Χορτάτση.

Ιστορία

Μεσαιωνική ιστορία

Το Ατσιπόπουλο αναφέρεται πρώτη φορά το 1182 στο Βυζαντινό έγγραφο διανομής της Κρήτης στα 12 αρχοντόπουλα. Μαζί αναφέρεται και το γειτονικό χωριό Πρινές. Και τα δύο δινόταν ως φέουδα στους εντόπιους άρχοντες Χορτάτζιδες, και αναφέρονται: "Πρινιακού και Ακτζιποπούλου έως τον Άγιον Κωνσταντίνον". Το 1577 αναφέρεται ως "Acipopulo" από την ενετική απογραφή του Fr. Barozzi. Το 1583 από την Ενετική απογραφή του Καστροφύλακα αναφέρεται "Acipopullu" με 283 οφειλόμενες αγγαρείες. Τέλος, η επίσης Ενετική απογραφή του 1630 του Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το αναφέρει "Acipopulo". Το 1659, η οθωμανική απογραφή το αναφέρει "Acipopula" με 115 οικίες. Η αιγυπτιακή απογραφή του 1834 το αναφέρει "Prine and Alitsopulo" με 40 χριστιανικές και 90 μουσουλμανικές οικογένειες. Η απογραφή του 1881 το αναφέρει ως έδρα δήμου των γύρω χωριών που είχε 825 κατοίκους, εκ των οποίων οι 816 ήταν Χριστιανοί και οι 9 Τούρκοι. Το 1900 αναφέρεται με 885 κατοίκους.

Σύγχρονη ιστορία

Το 1920, ως έδρα κοινότητας πλέον, έχει 684 κατοίκους, το 1928 είχε 681, το 1940 είχε 704, το 1951 είχε 600, το 1961 είχε 542 και το 1971 είχε 469. Έκτοτε, ιδίως τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, αναπτύχθηκε πολύ οικιστικά και πληθυσμιακά ως προάστιο της αναπτυσσόμενης πόλης του Ρεθύμνου. Ιστορικά το χωριό συμμετείχε σε πολλές επαναστάσεις, όμως το 1866 κατεστράφη. Στον 20ό αιώνα, συμμετείχε και στην αντίσταση κατά της Ναζιστικής Γερμανίας. ο Δ. Αετουδάκης αναφέρει για το Ατσιπόπουλο ότι «Τα σπίτια του χωριού έχουν μια ξεχωριστή ομορφιά με τα λιακωτά, τις πλακόστρωτες αυλές, τις καμαρωτές πόρτες, τα δώματα και τις ταράτσες. Πάνω σ’ αυτά θα δεις συγκεντρωμένα, τη βενετσιάνικη τέχνη, την ανατολίτικη χλυδή και την Κρητική γραμμή…. Οι περισσότερες πόρτες του χωριού κρατούν ακόμη από τη βενετσιάνικη εποχή, με την καμάρα καμωμένη από μεγάλες πελεκητές πέτρες, που η μια δένεται με την άλλη σε ένα στέρεο και συμμετρικό πέταλο. Στη μεσαία πέτρα της κορυφής υπάρχουν σκαλισμένοι σταυροί, για να διώχνουν τα κακά πνεύματα μακρυά από την οικογένεια και ημερομηνίες του περασμένου αιώνα, που δεν φανερώνουν όμως και το κτίσιμο του σπιτιού, αλλά την επισκευή, που εγίνετο ύστερα από κάθε καταστροφή. Στο χωριό υπάρχουν ακόμα απομεινάρια βενετσιάνικων σπιτιών που διατηρούν καθαρά και ανόθευτα το βενετσιάνικο κτίσιμο και τύπο …».

Ονομασία

Για το παλαιότατο όνομά του υπάρχουν πολλές εικασίες π.χ. ότι προέρχεται από τους "Ατσιπά" (Ατσιπάς ή Ατσουπάς ή Ατζουπάς), που ήταν Αιθίοπες-Άραβες μαχητές που έφεραν ως φύλακες στο νησί οι Σαρακηνοί τον καιρό της Αραβοκρατίας και οι Βυζαντινοί λίγο αργότερα, εξ αυτού ονομάστηκε πιθανώς και το χωριό της Κρήτης "Ατσιπάδες". Δηλαδή, σημειώνεται ειδικότερα, ότι οι Ατσιπουλιανοί ήταν ψηλοί, μαυριδεροί και έμοιαζαν με Χατζίπ, δηλαδή Αιθίοπες θυρωρούς, που είχαν οι Βυζαντινοί άρχοντες στα μέγαρά τους, το χωριό μεταβλήθηκε από Χατζιπόπουλο (δηλ. θυρωρό λαό), σε Ατζιπόπουλο και τέλος Ατσιπόπουλου. Άλλη εικασία συνδέει το όνομα του με το λατινικό Aci populo ("τραχύς Λαός") εξ αιτίας της τραχύτητας των κατοίκων σε παλαιότερες εποχές, εξού και η αναφορά σε "Αψύ Χωριό" στο έργο του Παντελή Πρεβελάκη . Ο Ρεθεμνιώτης λογοτέχνης Μανώλης Ι. Κούνουπας σε σειρά δημοσιευμάτων του δίνει την παρεμφερή ερμηνεία Αcer Populus. Άλλη εκδοχή το εξηγεί ως "αστυ-πόπουλο" που σημαίνει καστροχωριό. Πιθανά το συνθετικό "-όπουλο" δηλώνει κάτι μικρό, όπως για παράδειγμα τα χωριά Κορώνη και Κορωνόπουλο στην Ήπειρο.

Καθημερινή ζωή, λαογραφία

Στο Ατσιπόπουλο τελείται λιτανεία στο χωριό κατά την Κυριακή των Βαΐων και κατά τη Μεγάλη Παρασκευή, όπου πραγματοποιείται περιφορά του Επιταφίου. Η βελανιδοπαραγωγή αποτέλεσε για πολλές δεκαετίες βασικό εισόδημα των κατοίκων. Μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1960 μειώθηκε αισθητά και στο τέλος της ίδιας δεκαετίας είχε εντελώς ατονήσει. Άλλα σημαντικά προϊόντα της περιοχής ήταν τα χαρούπια (για ζωοτροφές, παραγωγή ζάχαρης στο εξωτερικό κλπ), η εξόρυξη λεπίδας (αργιλούχο χώμα για στεγανοποίηση οροφών), η παραγωγή ασβέστη και η αγγειοπλαστική μικρών πήλινων οικιακών σκευών.

Ατσιπουλιανοί

Αετουδάκης Δημήτριος: λογοτέχνης Παπατζανής Γεώργιος: ανθυπολοχαγός πεσών μάχης Ντουζ Νταγ στις 18/3/1921 Σταγάκης Παντελής: ταγματάρχης πεσών μάχης Αλη Βεράν στις 18/8/1922 Χλαμπουτάκης Βασίλειος: προμήθευσε με όπλα την επανάσταση του 1821 Γεώργιος Χλαμπουτάκης: αντιπρόεδρος Αρείου Πάγου Άλλες προσωπικότητες που χουν πάρει τα ονόματα τους δρόμους του χωριού: Τσίχλης Αναγνώστης, Λιανδρής Χαράλαμπος, Παπαλεξάκης Νικόλαος και Εμμανουήλ, Ανδρέας και Βασίλης Μυλωνάκης, Τέσσερις Παίδες, Σκορδίλης Ι., Αβάτζος Μάρκος, Χαλκιαδάκης Ι.

Διοικητικά

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης και το πρόγραμμα Κλεισθένης Ι μαζί με τους οικισμούς Αγνά, Βιολί Χαράκι και Πανόραμα αποτελούν την κοινότητα Ατσιποπούλου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Νικηφόρου Φωκά του δήμου Ρεθύμνης και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει 1.392 κατοίκους. Δείτε Κοινότητα Ατσιποπούλου

Βιβλιογραφία

Αρχείο Αντιστρατήγου ε.α Νικολάου Σαμψών Δημητρίου Αετουδάκη: Το Ατσιπόπουλο Μανόλη Κουτσουράκη: Γεώργιος Κουτσούρης ο Ατσιπουλαινός Πρωτοκαπετάνιος Ελπιδοφόρου Μαν. Ζανουδάκη: Ατσιπόπουλο το χωριό μου Περπυράκη Γεώργιου: Ατσιπόπουλο

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης: Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου Mέρος 2ο Πληροφορίες για το Ατσιπόπουλο Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου Οδηγός: Ποδηλατικές διαδρομές (σε μορφή pdf και έντυπο) Επιτροπή τουριστικής προβολής νομού, ανακτήθηκε 7-4-2012