Η Αρχαία Ελεύθερνα (Πρινές) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης Τοπικής Κοινότητας του Δήμου Ρεθύμνης στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Ονομάστηκε έτσι λόγω της γειτνίασής του με τον αρχαιολογικό χώρο της Ελεύθερνας. Τα έτη 2005, 2006, 2007 και 2008 έλαβε βραβείο "καθαρότερου οργανωμένου παραδοσιακού οικισμού" από τη Νομαρχιακή Επιτροπή Τουριστικής Προβολής Ρεθύμνης.

Άλλες ονομασίες

Σύμφωνα με τον λεξικογράφο Στέφανο Βυζάντιο, το αρχικό όνομά της ήταν Σάτρα (πιθανότατα προέρχεται από τους αρχαϊκούς τύπους Σάταρα ή Σάτυρα, αλλά συναντάται και σε παραλλαγές: Σάωρος και Άωρος) και στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Απολλωνία, από τον πολιούχο θεό της πόλης Απόλλωνα, που έφερε και το προσωνύμιο Απόλλων Ελευθήρος και επικράτησε εν τέλει η ονομασία Ελεύθερνα (κατά μια άλλη εκδοχή το Ελεύθερνα προερχόταν από το προσωνύμιο της θεάς Δήμητρας Ελευθούς). Επίσης αναφερόταν και ως Ελευθέρα ή Ελευθεραί και Ελεύθερνα. Οι κάτοικοι αναφέρονταν ως: «Ελευθερνεύς» (ενικός) και «Ἐλευθερναῖοι» (πληθυντικός).

Ιστορία, Αρχαιολογικός χώρος

Η Αρχαία Ελεύθερνα ήταν κατά την αρχαιότητα πόλη της Κρήτης. Βρισκόταν στο σημερινό Νομό Ρεθύμνου, 30 χιλιόμετρα ΝΑ της πόλης του Ρεθύμνου, κάπου 12 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Μονής Αρκαδίου. Ο αρχαιολογικός χώρος καταλαμβάνει μια οδοντωτή κορυφογραμμή του Ψηλορείτη, σε ύψος 380 μέτρων. Σήμερα αποτελεί το σημαντικότερο του νομού. Πρόκειται για μια ευρύτερη περιοχή κατοίκησης, οι κύριοι πυρήνες της οποίας, λαμβάνοντας υπόψη τις περιόδους ακμής και παρακμής της, βρίσκονται σε δύο υψώματα: το λόφο του Πρινέ (Αρχαία Ελεύθερνα) και το πλάτωμα στου σημερινού χωριού Ελεύθερνα. Οι γνώσεις μας για την περιοχή, την ονομασία και την ιστορία της προέρχονται κυρίως: 1. από τις γραπτές πηγές: από ιστορικούς, γεωγράφους, λεξικογράφους από την Αρχαιότητα έως τον Μεσαίωνα, καθώς και από χαρτογράφους, περιηγητές και αρχαιοδίφες από τον Μεσαίωνα έως τα τέλη του 19ου αι. και 2. από τα υλικά κατάλοιπα των πολιτισμών που έχουν βρεθεί τυχαία ή από συστηματικότερες έρευνες από τα τέλη του 19ου αι. έως πρόσφατα και έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά. Από το 1985 και εξής συστηματικές ανασκαφικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή έχει αναλάβει το Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, σε τρεις διαφορετικούς τομείς σύμφωνα με τη γεωμορφολογία του χώρου, την παρουσία δηλαδή του φυσικού υψώματος βορειοανατολικής κατεύθυνσης με πλαγιές που καταλήγουν στην κοίτη δύο χειμάρρων, της Κυριακής στα ανατολικά και της Χαλοπότας στα δυτικά. Τη διεύθυνση των ανασκαφών στον ανατολικό τομέα Ι ανέλαβε ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης, στον κεντρικό τομέα ΙΙ ο καθηγητής Αθανάσιος Καλπαξής και στο δυτικό τομέα ΙΙΙ ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης. Σημαντική η βοήθεια και συνεισφορά των αρμοδίων και των κατοίκων της Αρχαίας Ελεύθερνας (πρώην Πρινέ) και της Ελεύθερνας. Την πόλη ίδρυσαν οι Δωριείς τον 9ο αιώνα π.Χ. στη διασταύρωση των δρόμων που ένωναν τις πόλεις Κυδωνία, Κνωσσό και το ιερό στο όρος Ίδη. Στη θέση Ορθή Πέτρα έχει έρθει στο φως νεκρόπολη των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων. Το 2010 ανακοινώθηκε η ανακάλυψη στην περιοχή διπλού τάφου ηλικίας 2.700 ετών, που έκρυβε περισσότερα από 3.000 φύλλα χρυσού και την πρώτη απεικόνιση της µέλισσας ως θεάς. Η Αρχαία Ελεύθερνα, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Κρητικού Πολέμου (205 π.Χ. έως 200 π.Χ.), τάχθηκε με στο πλευρό του βασιλιά της Μακεδονίας, Φιλίππου Ε', ενάντια στη Ρόδο και την Κνωσσό. Μετά την κατάληψη του νησιού από τους Ρωμαίους, πολιορκήθηκε και δεν έπεσε στα χέρια του Κόιντου Καικήλιου Μέτελλου παρά μέσω προδοσίας. Η πόλη εξακολούθησε να αναπτύσσεται, ενώ ανοικοδομήθηκαν λουτρά, βίλλες και δημόσια κτίρια. Την ευμάρεια της πόλης απείλησε ένας σεισμός 365. Τελικά, οι επιδρομές των Αράβων τον 8ο αιώνα και ένας νέος σεισμός το 796 οδήγησαν την πόλη σε παρακμή. Από την Ελεύθερνα-Απολλωνία καταγόταν ο Διογένης ο Απολλωνιάτης, ο επικαλούμενος Φυσικός. Φιλόσοφος του έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ, μαθητής του Αναξιμένη. Από την Ελεύθερνα ήταν και ο Αμήτωρ, ο πρώτος κιθαριστής ερωτικών ωδών, που οι ομότεχνοί του ονομάζονταν αμητορίδαι, ο πανάρχαιος ποιητής Λίννος και ο γλύπτης Τιμόχαρις.

Εκθέσεις ευρημάτων, επισκεψιμότητα, μουσείο

Χιλιάδες ευρήματα, που αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες της ιστορίας της Αρχαίας Ελεύθερνας, έχουν προέλθει από τις τρεις μεγάλες, συστηματικές ανασκαφές του Πανεπιστημίου Κρήτης. Και περί τα 500 εξ αυτών επιλέγησαν προκειμένου να συγκροτήσουν την έκθεση «Ελεύθερνα: Πόλη - Ακρόπολη - Νεκρόπολη» που ξεκίνησε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στην Αθήνα το Δεκέμβριο 2004 . Ο αρχαιολογικός χώρος έγινε επισκέψιμος για το κοινό το 2008, ενώ η ανασκαφή συνεχίζεται και σημαντικά ευρύματα διαρκώς έρχονται στο φως , Τον Ιανουάριο του 2011 το σχέδιο κατασκευής Αρχαιολογικού Μουσείου στην Ελεύθερνα βάσει μελέτης του αρχαιολόγου Νίκου Σταμπολίδη έλαβε ομόφωνη έγκριση από τη Διεύθυνση Μουσείων Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Προβλέπεται η κατασκευή πολυχώρου αποθηκών και προβολής των εκθεμάτων με συνολικό εμβαδόν 1630 τ.μ., εκ των οποίων περίπου τα 900 θα είναι ο όροφος εκθεμάτων με αίθριο, ενώ τα 730 υπόγειο-αποθήκες.. Ήδη σύμβαση για την εκτέλεση του έργου υπογράφηκε από την Πρυτανική Αρχή του Πανεπιστημίου Κρήτης και την ανάδοχο εργολαβική εταιρεία . Το μουσείο κατασκευάστηκε σύμφωνα με τα σχέδια και εγκαινιάστηκε στις 19 Ιουνίου 2016 Όπως είχε οραματιστεί ο καθηγητής Σταμπολίδης, το μουσείο συγκεντρώνει καθημερινά περί τους 800 επισκέπτες από όλες τις χώρες του κόσμου, ακόμη και τους χειμερινούς μήνες.

Άλλα αξιοθέατα

Η Αρχαία Ελεύθερνα υπήρξε σημαντική θέση κατά την πρώτη βυζαντινή περίοδο, γι' αυτό έγινε και έδρα Επισκοπής , με αποτέλεσμα να χτιστεί μια βασιλική. Η πρόσφατη ανασκαφή της από τον καθηγητή Πέτρο Θέμελη έδειξε ότι ήταν ένα σημαντικό αρχιτεκτονικό μνημείο και η αρχική κατασκευή της χρονολογείται στην περίοδο 430-450 μ.Χ., ενώ καταστράφηκε στον 7ο αιώνα.. Βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο, στη θέση Κατσίβελος και είναι τρίκλητη βασιλική με πλούσιο ψηφιδωτό διάκοσμο Ο διπλός Ναός του Σωτήρα Χριστού και του Ιωάννη Προδρόμου είναι σημαντικό μεσαιωνικό μνημείο στο ανατολικό άκρο του οικισμού. Ο ναός του Σωτήρα είναι σε σχήμα ελεύθερου σταυρού με τρούλο και διασώζει τοιχογραφία του Παντοκράτορα στον τρούλο. Το μνημείο αυτό χρονολογείται στον 12ο αι. αλλά η αρχιτεκτονική του δηλώνει πλήθος παρεμβάσεων κατά τους επόμενους αιώνες. Τον 16ο αι. χτίζεται και ο ναός του Προδρόμου σε επαφή με τον παλαιότερο ναό, και όλο μαζί το συγκρότημα πιθανότατα φιλοξένησε στον Ύστερο Μεσαίωνα ένα μικρό μοναστήρι.

Εκκλησιαστική υπαγωγή

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία. Εκκλησιαστικά υπάγεται στην Γ΄ Αρχιερατική Περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, της Εκκλησίας της Κρήτης.

Καθημερινή ζωή, λαογραφία

Στο χωριό γίνεται πανηγύρι για τον εορτασμό του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου)

Διοικητικά - πληθυσμιακά στοιχεία

Δείτε: Κοινότητα Αρχαίας Ελεύθερνας Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925, με παλιά ονομασία Πρινές, στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 1987 με το ΦΕΚ 87Α - 09/06/1987 μετονομάστηκε σε Αρχαία Ελεύθερνα. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης αποτελεί την κοινότητα Αρχαίας Ελεύθερνας που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Αρκαδίου του Δήμου Ρεθύμνης και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 115 κατοίκους.

Πληθυσμός

Δείτε Επίσης

Πρώτος Κρητικός Πόλεμος , Πειρατεία στον αρχαίο μεσογειακό κόσμο

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, 1996, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Οδηγός: Ποδηλατικές διαδρομές (σε μορφή pdf και έντυπο) Επιτροπή τουριστικής προβολής νομού, ανακτήθηκε 2012-04-07 Πληροφορίες στην ιστοσελίδα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ρεθύμνου. «Θαμμένο αίνιγμα 29 αιώνων», άρθρο στον ιστότοπο της εφημερίδας «Τα Νέα», 13 Σεπτεμβρίου 2011.