Το Αμάρι (επίσημα: το Αμάριον, παλαιότερα: Νευς Αμάρι) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητος του Δήμου Αμαρίου, στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου της Κρήτης.

Γεωγραφικά - γενικά στοιχεία

Το Αμάρι είναι κτισμένο σε απάνεμη τοποθεσία στους πρόποδες του βουνού Σάμιτος (βορειοανατολικές πλαγιές του όρους Κέδρος ή Κέντρος) σε υψόμετρο 460 μέτρων και απέχει 40 χιλιόμετρα από την πόλη του Ρεθύμνου, που αποτελεί την πρωτεύουσα του νομού. Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου, βρίσκεται ο Οψιγιάς, ο έτερος οικισμός της δημοτικής κοινότητας Σιβρίτου. Από το χωριό έλαβε την ονομασία της κατά την βενετοκρατία ολόκληρη η ομώνυμη επαρχία. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της απογραφής του 2011, ο πληθυσμός του Αμαρίου ανέρχεται στους 111 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την γεωργία καλλιεργώντας κυρίως αμπέλια, ελαιόδενδρα, δημητριακά και ζωοτροφές.

Ονομασία

Για την ονομασία του Αμαρίου, υπάρχουν διάφορες εκδοχές: μια από αυτές αναφέρει πως η ονομασία οφείλεται σε Βυζαντινό ή Βενετό άρχοντα ονόματι Αμάρη ή Amari. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, το Αμάρι προέρχεται από την λατινική λέξης amare που σημαίνει αγαπώ. Άλλες εκδοχές θέλουν την ονομασία να έχει αρχαιοελληνική προέλευση.

Αξιοθέατα

Στο κέντρο του χωριού, στο σημείο όπου βρισκόταν παλιότερα βενετικό κάστρο, υπάρχει πέτρινο καμπαναριό. Στα Αμάρι βρίσκονται αρκετές ιστορικές εκκλησίες όπως της Αγίας Άννας, που χρονολογείται γύρω στο 1196, του Αγίου Θεοδώρου με τοιχογραφίες του 16ου αιώνα και των Αγίων Αναργύρων (15ος αιώνας). Λίγο έξω από το χωριό βρίσκονται τα απομεινάρια του τρίκλιτου ιερού ναού της Κεράς Παναγιά. Σε μικρή απόσταση από το Αμάρι, στην περιοχή της Κοινότητος Βισταγής, βρίσκεται το μοναστήρι των Ασωμάτων.

Ιστορικά στοιχεία

Η πρώτη αναφορά στο Αμάρι γίνεται σε επιγραφή του τοπικού ναού της Αγίας Άννας που φέρει την χρονολογία 1225. Παράλληλα, μνεία γίνεται και σε βενετικό έγγραφο του 1368. Σύμφωνα με βενετική απογραφή του 1583, το Αμάρι είχε πληθυσμό 131 κατοίκων. Κατά τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, ο οικισμός μετατράπηκε σε βακουφικός και μετονομάστηκε σε Νευς Αμάρι. Κατά την διάρκεια της επανάστασης του 1821, η ευρύτερη περιοχή του Αμαρίου έγινε τόπος συγκρούσεων μεταξύ των Ελλήνων επαναστατών και των Αμπαδιωτών μουσουλμάνων. Σε αιγυπτιακή απογραφή του 1834, στο Αμάρι κατοικούσαν 20 χριστιανικές οικογένειες και μια μουσουλμανική. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1844 λειτούργησε για πρώτη φορά στο Αμάρι σχολείο, το οποίο μάλιστα ήταν χρονολογικά το δέκατο στο νομό Ρεθύμνου. Το 1881, η πρώτη οργανωμένη οθωμανική απογραφή που διενεργήθηκε στην Κρήτη, βρήκε στον οικισμό 292 κατοίκους, εκ των οποίων οι 284 ήταν Έλληνες και οι υπόλοιποι Τουρκοκρητικοί. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες της τουρκοκρατίας, το Νευς Αμάρι αποτέλεσε την πρωτεύουσα του ομώνυμου δήμου αλλά και της ομώνυμης επαρχίας. Μάλιστα, το 1894, σύμφωνα με την εκτίμηση του αξιωματικού του ελληνικού στρατού, Νικόστρατου Καλομενόπουλου, κατοικείτο από 75 ελληνικές οικογένειες. Το 1900, απογραφή της Κρητικής Πολιτείας ανέφερε πως στο χωριό ζούσαν 377 Έλληνες και οκτώ Τουρκοκρητικοί. Κατά την γερμανική κατοχή στη Κρήτη, αποτέλεσε σημαντικό κέντρο αντίστασης και κέντρο των επιχειρήσεων του ανώτερου Βρετανού αξιωματικού Thomas Dunbabin, συνδέσμου με την κρητική αντίσταση. Μετά από μία επιτυχή επιχείρηση στη Δαμάστα τον Αύγουστο του 1944, μεταξύ 22 και 30 Αυγούστου οι Γερμανοί με πολυάριθμη δύναμη εισήλθαν στην κοιλάδα του Αμαρίου και κατέστρεψαν εννέα χωριά, εκτελώντας εξήντα τέσσερις κατοίκους. Από τις κατοικίες αφαιρέθηκαν πολύτιμα είδη και τα ζώα που βρέθηκαν, κατασχέθηκαν. Το 1955, στην ονομασία του οικισμού, απαλείφθηκε το «Νευς» Στο Αμάρι γεννήθηκαν ο γιατρός και λόγιος Αθανάσιος Σκληρός, ο ζωγράφος Νίκος Φωτάκης, ο εθνομάρτυρας και ηγούμενος της μονής Ασωμάτων Γεράσιμος Λουρωτός, ο αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης Εμμανουήλ Βερνάρδος και ο ιερομόναχος Ιλαρίων Ρολόγης που συμμετείχε στον Μακεδονικό Αγώνα και τους Βαλκανικούς Πολέμους. Επίσης, από το Αμάρι κατάγονταν ο στρατιωτικός Νικόστρατος Καλομενόπουλος και ο λογοτέχνης Μανόλης Αναγνωστάκης. Διοικητικά, το Αμάρι αποτέλεσε μέρος της επαρχίας Αμαρίου από το 1913 μέχρι το 1997, όταν και εντάχτηκε στον καποδιστριακό δήμο Σιβρίτου. Από το 2011 υπάγεται στον δήμο Αμαρίου.

Απογραφές Πληθυσμού

Διοικητικά στοιχεία

Δείτε: Κοινότητα Αμαρίου Το Αμάρι αναφέρεται επίσημα το 1925 με την ονομασία Νεύς Αμάρι στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 1955 με το ΦΕΚ 56Α - 05/03/1955 μετονομάστηκε σε Αμάριον. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίηση του Κλεισθένης Ι, μαζί με τον Οψιγιά αποτελούν την κοινότητα Αμαρίου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Σιβρίτου του δήμου Αμαρίου και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ως κοινότητα έχει 142 κατοίκους ενώ ως οικισμός 111.

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica" τ. 7ος, σ. 266. Εγκυκλοπαίδεια "Νέα Δομή" τόμος 3ος, σ. 187-188. Anthony Beevor, Κρήτη, η μάχη και η αντίσταση, σ.453.