Η Κοινότητα Κρανέας είναι μια ορεινή κοινότητα του νομού Πρέβεζας που συστάθηκε με το σχέδιο Καποδίστριας το 1997. Βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του νομού. Ο νόμιμος πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2021 είναι 1.075 κάτοικοι, ενώ ο μόνιμος 716. Έδρα της είναι η Κρανέα. Η κοινότητα αποτελείται από 2 κοινοτικά διαμερίσματα: την Κρανέα ή Κρανιά και την Τύρια ένα μικρότερο συνοικισμό, που από πολλούς Κρανιώτες θεωρείται το κάτω τμήμα του χωριού Κρανέα. Η κοινότητα Κρανέας απλώνεται σε έκταση 37.000 στρεμμάτων ανάμεσα στη Μικρή και τη Μεγάλη Λάκκα Σουλίου. Ο οικισμός της Τύριας αποτελεί το νοτιότερο χωριό της Λάκκας Σουλίου ή Λάκκας Λελόβου και το πρώτο χωριό επί της εθνικής οδού Στεφάνης-Δερβιζιάνων, η οποία διασχίζει κατά μήκος το χωριό (από το 2 χμ ως το 4 χμ) και πέριξ της οποίας υπάρχουν καφενεία, καταστήματα και το νηπιαγωγείο, ενώ στο κέντρο του χωριού βρίσκεται το πρώην δημοτικό σχολείο, παιδική χαρά, η πλατεία με τα πλατάνια και το παλιό μεγάλο πηγάδι (της θειάκως) και η νεόδμητη εκκλησία των Αγίων 12 Αποστόλων, ενώ νοτιοδυτικά (θέση Ρουπακιά) η παλιά εκκλησία της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής και το δάσος Βαλαωρίτη, το οποίο πήρε την ονομασία από την μεγάλη και γνωστή οικογένεια των Βαλαωριτών που κατοικούσε εκεί πριν το 1700. Οι κάτοικοι της Τύριας ασχολούνται κυρίως με τον αγροτικό και κτηνοτροφικό τομέα, ενώ οι γυναίκες του χωριού ίδρυσαν το 2017 τον Σύλλογο Γυναικών Τύριας " Ζωοδόχος Πηγή".

Ιστορία

Η φράση «Βασίλειο της Κρανιάς» αποδόθηκε στο χωριό Κρανέα Πρεβέζης (ευρύτερα γνωστού ως Κρανιά Πρέβεζας) λόγω της δράσης του Δημητρίου Μπουζούκη (γνωστού ως Μήτρο-Μπουζούκη).. Ο Μήτρο Μπουζούκης με τα αδέλφια του Αναστάσιο και Ηλία, τον ετεροθαλή αδελφό του Κωνσταντίνο, καθώς και τους γαμπρούς από τις αδελφές του Χρήστο Ι. Λάμπρο, Βασίλη Μήτρο-Χρήστο και Δημήτριο Θεοδ. Πανταζή επιδίδονταν, μεταξύ των άλλων, σε ληστείες και κλοπές, κυρίως ζώων, φαινόμενο αρκετά διαδεδομένο, κατά την εποχή τους, σε όλη τη χώρα λόγω της μεγάλης φτώχειας και της ανέχειας που πληθυσμού. Για να επιστρέψουν τα κλοπιμαία στους ιδιοκτήτες τους ζητούσαν, συνήθως, λύτρα κυρίως σε όσπρια και δημητριακά. Οι κάτοικοι του γειτονικού με την Κρανιά χωριού Λέλοβα (σημερινό Θεσπρωτικό) κατήγγειλαν τις κλοπές και τις ληστείες στις τοπικές αρχές και ζήτησαν την επέμβασή τους για να σταματήσει το φαινόμενο της ζωοκλοπής. Οι αρχές διόρισαν δύο νυχτοφύλακες τους Ντούλα Παπαδιώτη και Βασίλη Μπαλούμη οι οποίοι τη νύχτα περιπολούσαν στο χωριό και με τις σφυρίχτρες τους προσπαθούσαν να ειδοποιήσουν τους κατοίκους για τις επιδρομές των ληστών. Τότε ο διοικητής των αποσπασμάτων του Νομού, Λύκας, ταγματάρχης χωροφυλακής με έδρα την Άρτα, διέταξε τον ενωματάρχη Χασιώτη να καταδιώξει και να συλλάβει τους ληστές, κυρίως την ομάδα του Μήτρο Μπουζούκη. Αυτοί επιχείρησαν να ανέβουν στην Κρανιά και να συλλάβουν τον Μήτρο Μπουζούκη και την ομάδα του. Εκεί όμως έπεσαν σε ενέδρα του Μήτρο Μπουζούκη και τους προέτρεψαν να παραδώσουν τα όπλα τους. Ο ενωματάρχης προκειμένου να αποφύγει τη συμπλοκή και τους σκοτωμούς, παραδόθηκε και το απόγευμα της ίδιας ημέρας αποχώρησαν ταπεινωμένοι από την Κρανιά. Μάλιστα όπως αναφέρει ο Οδυσσέας Μπέτσος στο βιβλίο του Λέλοβα (το σημερινόν Θεσπρωτικόν) και η κάτω Λάκκα Σούλι, η κοινότητα Λελόβου αναγκάστηκε να δίνει στη συμμορία του Μπουζούκη 3.000 δρχ. ετησίως για να μην κλέβουν τους κατοίκους του. Φεύγοντας ο Μήτρο Μπουζούκης τους είπε: Όταν πάτε στην έδρα σας να πείτε στον διοικητή σας «να μην μας ξαναενοχλήσει, γιατί εμείς εδώ στην Κρανιά έχομε δικό μας Βασίλειο και δεν δεχόμαστε κανέναν άλλον. Βασιλιάς είμαι εγώ ο Μήτρο Μπουζούκης, πρωθυπουργός ο Ηλίας Μπουζούκης και επιτελάρχης ο Χρήστο Γενάκης Λάμπρος». Ο Διοικητής Χασιώτης πονηρά σκεπτόμενος δακτυλογράφησε και θυρροκόλησε στις πόλεις Φιλιππιάδα, Άρτα και Πρέβεζα το φθινόπωρο του 1919, προκηρύξεις περί ανακηρύξεως ανεξαρτήτου Βασιλείου Κρανιάς και των περιχώρων της, με όρια τις δύο Λάκκες Σουλίου και το όνομα του βασιλιά Μήτρο Μπουζούκης. Την επόμενη ημέρα οι ανταποκριτές των Αθηναϊκών εφημερίδων μετέδωσαν την είδηση περί της ανακηρύξεως ανεξαρτήτου Βασιλείου Κρανιάς και το περιεχόμενο των προκηρύξεων με αποτέλεσμα να θορυβηθεί η τότε κυβέρνηση και από το γεγονός ότι την εποχή εκείνη η κατάσταση ήταν πολύ έκρυθμη και ταραχώδης. Έτσι έδωσε εντολή να κινηθούν κατά της Κρανιάς όλα τα αποσπάσματα της χωροφυλακής και μα συλλάβουν τους κλέφτες. Ένα πρωινό η Κρανιά βρέθηκε περικυκλωμένη από το τάγμα του Ζήρα. Στο χωριό δεν βρήκαν καμία αντίσταση παρά μόνο φιλοξενία και διαπίστωσαν ότι οι Κρανιώτες ήταν φιλόξενοι και πατριώτες. Ο Μήτρο Μπουζούκης με την ομάδα του είχε υποπτευθεί τις κινήσεις της χωροφυλακής και φρόντισε να κρυφτεί έξω από το χωριό και έτσι απέφυγε τη σύλληψη. Εδώ τελείωσε το θέμα του ανεξαρτήτου Βασιλείου Κρανιάς, όμως το γεγονός αυτό παραμένει και αναφέρεται ακόμη και σήμερα όχι μόνο από τους κατοίκους του Νομού Πρέβεζας αλλά και των γειτονικών νομών και ακόμη παραπέρα. Ο επωνομαζόμενος βασιλιάς της Κρανιάς Μήτρο Μπουζούκης σκοτώθηκε τον Ιανουάριο του 1921 από τους περιβόητους δολοφόνους, απαγωγείς και ληστές αδελφούς Θύμιο και Γιάννη Ρέντζιο. Η δολοφονία αυτή κρύβει ένα τραγικό γεγονός το οποίο δεν είναι ευρύτερα γνωστό. Τα αδέλφια Θύμιος και Γιάννης Ρέντζιος μετά τη δολοφονία του πατέρα τους μικρά παιδιά για να αποφύγουν τους δράστες της δολοφονίας κατέφυγαν στην καλύβα του Μήτρο Μπουζούκη και της γυναίκας του στην Κρανιά στη θέση Αβρό. Ο Μήτρο Μπουζούκης τα είχε σαν παιδιά του και τα απασχολούσε σε διάφορες κτηνοτροφικές εργασίες, κτισίματα τοίχων και καλυβιών. Όταν μεγάλωσαν αρκετά έφυγαν από την Κρανιά και άρχισαν το δολοφονικό τους έργο με πρώτη δολοφονία, τον φονιά του πατέρα τους. Έκτοτε οι σχέσεις των αδελφών Ρεντζαίων και του Μήτρο Μπουζούκη ήταν πολύ καλές. Όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Τα παληκάρια τα καλά σύντροφοι τα σκοτώνουν» ο Βασίλης Τζανακάρης, ο Μήτρο Μπουζούκης υπήρξε ταμίας των λύτρων και των κλοπιμαίων των Ρεντζαίων. Το έτος 1920 ο αδελφός του Μήτρο Μπουζούκη, Ηλίας ήταν φυλακισμένος στις φυλακές Ιωαννίνων για κλοπές. Με αφορμή μια επίσκεψη του Μήτρο Μπουζούκη στις φυλακές Ιωαννίνων για να δει τον αδελφό του, μεταφέρθηκε στους Ρεντζαίους ότι ο Μήτρο Μπουζούκης υποσχέθηκε στον διοικητή της χωροφυλακής Ιωαννίνων να του παραδώσει τα κεφάλια των Ρεντζαίων με αντάλλαγμα την απελευθέρωση του αδελφού του. Οι Ρεντζαίοι έπεσαν στην παγίδα που του έστησαν είτε ο διοικητής χωροφυλακής Ιωαννίνων, είτε ο πρώην φίλος του Μπουζούκη, Γιάννης Μητροκώστας και μια ημέρα του Γενάρη του 1921 έφτασαν στην Κρανιά και ειδοποίησαν τον Μήτρο Μπουζούκη που βρισκόταν στο καφενείο του γαμπρού του Χρήστου Ι. Λάμπρο, να πάει να τους συναντήσει στα καλύβια του στη θέση Αβρό. Παρά τις υποψίες του ο Μήτρο Μπουζούκης δεν δείλιασε και πήγε να τους συναντήσει, τον ακολούθησε όμως και η γυναίκα του Βασιλική. Αφού έφτιαξαν και κάπνισαν λαθραία τσιγάρα, ξαφνικά οι Ρεντζαίοι τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν χωρίς να ανταλλάξουν κουβέντα. Έξαλλη ο γυναίκα του Βασιλική ρίχτηκε πάνω τους για να τους χτυπήσει, με αποτέλεσμα οι Ρεντζαίοι να την πυροβολήσουν εξ’ επαφής και να τη σκοτώσουν

Το χωριό της Κρανιάς σήμερα

Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (1785-1795, ανακαινισμένη το 1865), το καμπαναριό (1910) και το αναπαλαιωμένο κτίριο (1877) του παλιού δημοτικού σχολείου που θα μετατραπεί σε λαογραφικό μουσείο, η κεντρική πλατεία με το άγαλμα του Φώτου Μπόμπορη, αγωνιστή της Επανάστασης του 1821 και βουλευτή της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος- εκπρόσωπο των Σουλιωτών στην Α' Εθνοσυνέλευση το 1822, ο οποίος έπεσε ηρωικά μαχόμενος στο Μεσολόγγι κατά την πολιορκία του το 1826 και κάποια καφενεία-ψησταριές. Στο χωριό δεν λειτουργεί σχολείο εδώ και κάποια χρόνια λόγω μειωμένου αριθμού παιδιών. Όσα παιδιά έχουν απομείνει μεταφέρονται σε σχολεία της γύρω περιοχής, όπως στο Θεσπρωτικό, στον Λούρο, στην Φιλιππιάδα ή στην Πρέβεζα. Έχει φτιαχτεί πίστα αλεξίπτωτου πλαγιάς και παιδική χαρά στη θέση Αγνάντιο κοντά στο εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Ακόμη υπάρχει ο Μορφωτικός Σύλλογος Κρανιάς, υπό την αιγίδα του οποίου πραγματοποιούνται πληθώρα εκδηλώσεων, κυρίως το καλοκαίρι, όπως είναι η ορειβασία στο βουνό Ράντος, η ποδηλατική ανάβαση Κρανιάς, το παραδοσιακό διήμερο πανηγύρι τον Δεκαπενταύγουστο (14 και 15), η γιορτή της αγελάδας και του κτηνοτρόφου.

Βιβλιογραφικές παραπομπές

Πηγές

Κρανιώτικη Βιβλιογραφία, Ηπειρωτών Κοινόν 1 (2005), σελ. 183-208. Κρανιώτικη Βιβλιογραφία (μέρος 2ο), Ηπειρωτών Κοινόν 2 (2008), σελ. 341-365.