Η Αγιά είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας και δήμου Πάργας, της περιφερειακής ενότητας (τέως νομού) Πρεβέζης, στην περιφέρεια Ηπείρου, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης. Πρίν το πρόγραμμα Καλλικράτης και το σχέδιο Καποδίστριας, ανήκε στην επαρχία Νικοπόλεως και Πάργας του νομού Πρεβέζης, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Ηπείρου.

Γεωγραφία

Η Αγιά είναι ορεινό χωριό στο ΒΑ. άκρο του νομού Πρέβεζας. Βρίσκεται κοντά στην Πάργα και λίγα χιλιόμετρα πριν από τα όρια με τον νομό Θεσπρωτίας, στους νότιους πρόποδες των βουνών της Πάργας και μέσο σταθμικό υψόμετρο 420. Aπέχει περίπου 66 χλμ. ΒΔ. της Πρέβεζας.

Τοπική κοινότητα

Η τοπική κοινότητα Αγιάς είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός ορεινός οικισμός, με έκταση 40,662 χμ² (2011). Περιλαμβάνει και τον οικισμό Σαρακίνικο.

Πληθυσμός

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της τοπικής κοινότητας)

Διοικητικές μεταβολές μέχρι τον «Καλλικράτη»

Ο οικισμός αναγνωρίστηκε το 1919 ως Αγυιά και ορίστηκε έδρα της ομώνυμης κοινότητας του νομού Πρεβέζης. Το 1927 η ονομασία του διορθώθηκε σε Αγιά. Το 1937 εντάχθηκε στον νομό Θεσπρωτίας και το 1946 πάλι στον νομό Πρεβέζης. Με το ΦΕΚ 244Α – 4/12/1997 αποσπάστηκε από την κοινότητα Αγιάς και προσαρτήθηκε στον δήμο Πάργας.

Ιστορικά στοιχεία

Από την επιφανειακή κεραμική και την ανεύρεση λατινικής επιτύμβιας επιγραφής μαρτυρείται η ύπαρξη ενός ρωμαϊκού οικισμού (κτηνοτροφικού χαρακτήρα) στη θέση "Οξινή", που βρίσκεται περίπου 4 χλμ. ΒΔ. της Αγιάς. Κατά την τουρκοκρατία το χωριό, όπως και όλη η περιοχή της Πάργας, είχε καθεστώς ημιαυτονομίας ως κτήση των Ενετών, αλλά μετά την κατάλυση της ενετικής δημοκρατίας, το 1797, υπέστη πολλά δεινά. Καταστράφηκε από τα στρατεύματα του Αλή Πασά, αν και οι περισσότεροι από τους κατοίκους την είχαν ήδη εγκαταλείψει. Ο Αλή Πασάς την εποίκησε με Τουρκαλβανούς που έφερε από το γειτονικό χωριό Καρβουνάρι, και την οχύρωσε με φρούριο που κτίστηκε υπό την επίβλεψη Γενοβέζου μηχανικού. Όταν ο Αλή Πασάς επικυρήχθηκε από τον σουλτάνο, το 1821, βρισκόταν στην Αγιά. Στις 23 φεβρουαρίου 1824, κατελήφθη από τον Ομέρ Βρυώνη.

Αξιοθέατα

Το σημαντικότερο αξιοθέατο της Αγιάς είναι το κάστρο που έφτιαξε ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων. Βρίσκεται στον οικισμό Τρίκορφο σε δεσπόζον ύψωμα ανάμεσα στην Αγιά και την Πάργα. Στις 17 Φεβ 1814 ο Αλή Πασάς επιτέθηκε αιφνιδιαστικά με 6.000 Τουρκαλβανούς οδηγούμενους από το γιό του Μουχτάρ – Πασά και τους στρατηγούς Ομέρ Βρυώνη και Άγο Βασιάρη κατά της Αγιάς που είχε τάσεις ανεξαρτητοποίησης και είχε συμμαχήσει με την Πάργα. Κυριεύει με έφοδο το χωριό. Πολλοί από τους κατοίκους της Αγιάς έπεσαν στην μάχη, ενώ γυναίκες και παιδιά πιάστηκαν αιχμάλωτοι και σύρθηκαν σκλάβοι στο εσωτερικό της χώρας. Στην συνέχεια αρχίζει την ανέγερση του φρουρίου υπό την εποπτεία του Ιταλού μηχανικού Monteleone με στόχο να αποτελέσει το ορμητήριο του κατά την πολιορκία της Πάργας. Το κάστρο της Αγίας είναι πολυγωνικό με μεγάλο πύργο για πολυβόλα και πολύ υψηλά τείχη. Τον μεγάλο πύργο διατρέχει θολωτός περιφερειακός διάδρομος με καμάρες και τόξα. Δύο προμαχώνες και μία ζεματίστρα ενισχύουν την άμυνα του στην βόρεια πλευρά. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν δύο ρώσικα πυροβόλα. Επίσης υπάρχουν υπόγειες δεξαμενές νερού, πυριτιδαποθήκη δωμάτια με τζάκι και ερμάρια. Το κάστρο έχει διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση. Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, τρίκλιτη βασιλική της τουρκοκρατίας με ξυλόγλυπτο τέμπλο, ξύλινη ανάγλυφη οροφή και εικόνες του 17ου αιώνα Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1812) στη νότια είσοδο του οικισμού Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, με κωδωνοστάσιο του 1890 Ο καρστικός σχηματισμός «Μπελερίγα»

Η Άγια επίσης φημίζεται και για το εκλεκτό φαγητό το που προσφέρουν τα υπέροχα ταβερνάκια της.

Εκδηλώσεις

Κάθε χρόνο στις 26 Ιουλίου, εορτή της Αγίας Παρασκευής, πραγματοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις από τον πολιτιστικό σύλλογο Αγιάς, τα «Αγιώτικα». Την παραμονή της εορτής γίνεται λιτάνευση της εικόνας της Αγίας Παρασκευής με την συμμετοχή όλου του χωριού. Στα πλαίσια των εκδηλώσεων γίνεται αναπαράσταση του Αγιώτικου γάμου και ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι. Ανήμερα της εορτής, το βράδυ γίνεται η μεγάλη πανήγυρη με παραδοσιακή μουσική, χορό, φαγητό και ποτό, στην αυλή της εκκλησίας.

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963 Πάργα, Λουδοβίκος Σαλβατώρ, Εκδόσεις Κ.& Π Σμπίλιας ΑΕΒΕ, Αθήνα,1997 Εγκυκλοπαίδεια Δομή, 2002-4 Οργανισμός εκδόσεων «Ελλάδα», χάρτες (Βαρελάς) Περιοδικό «Διακοπές», εκδ. Δ.Ο.Λ., 2010 eetaa.gr