Το Λιτόχωρο είναι κωμόπολη της Περιφερειακής Ενότητας Πιερίας με πληθυσμό 6.664 κατοίκων, σύμφωνα με την απογραφή του 2021. Βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νομού, στις ανατολικές απολήξεις του Ολύμπου, 23 χλμ. της Κατερίνης και απέχει 92χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Η πρώτη έγγραφη μνεία για το Λιτόχωρο γίνεται στο α΄ ήμισυ του 16ου αιώνα, όταν ο Άγιος Διονύσιος συνοδοιπόρος του Οσίου Νικάνορα της Μονής Ζάβορδας επισκέφθηκε την περιοχή και ίδρυσε το ομώνυμο μοναστήρι. Το Λιτόχωρο είναι δημοφιλής πόλη για εκείνους που επιθυμούν να ξεκινήσουν αναρρίχηση στον Όλυμπο. Στα βορειοδυτικά του Λιτοχώρου βρίσκεται η Ιερά Μονή Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω.

Ονομασία

Υπάρχουν πέντε εκδοχές για τρεις ορθογραφίες της λέξης Λιτόχωρο (ή Λητόχωρο ή Λυτόχωρο), με την επικρατούσα να δίνει και τη σημερινή ονομασία με γιώτα. Η μυθική Λητώ θεωρείται υπαίτια για την ορθογραφία με η, ενώ η γραφή με υ προκύπτει από το «λυτός» (δηλ. ελεύθερος) τόπος. Το τελευταίο οφείλεται πιθανόν στο μετριότερο καθεστώς οθωμανικής κυριαρχίας (σε σύγκριση με άλλες περιοχές) του κεφαλοχωριού της Πιερίας ή γενικά στο «ελευθερίζον» φρόνημα των ντόπιων. Επιπρόσθετα, η λέξη ίσως προέρχεται από τη βυζαντινή λέξη λιτή (+χώρος), δηλαδή την προσευχή. Ακόμη, μπορεί να είναι παράφραση της λέξης Λιθόχωρο, δηλαδή του πέτρινου τόπου, γνώμη που βρίσκει τους περισσότερους υποστηρικτές. Σε διάφορους χάρτες της Μακεδονίας του 16ου και 17ου αιώνα, αναφέρεται ως “Λισσάς” από το ομηρικό “λις”, που σημαίνει γκρεμός ή γυμνή-λεία πέτρα. Υπάρχει, τέλος, η άποψη πως Λιτόχωρο σημαίνει απλώς λιτός χώρος ή την βυζαντινή λέξη "λιτή" που σημαίνει προσευχή.

Πλάκα Λιτοχώρου

Ανατολικά της κωμόπολης του Λιτοχώρου βρίσκεται η περιοχή Πλάκα, γνωστή στην Πιερία ως Πλάκα Λιτοχώρου. Η περιοχή εκτείνεται από τη Λεπτοκαρυά μέχρι το λιμάνι της Γρίτσας. Μέσα από την Πλάκα περνάει ο αυτοκινητόδρομος Ε75 (Εθνική οδός Αθηνών-Θεσσαλονίκης). Η παραλία της Πλάκας αριθμεί πληθώρα ξενοδοχείων, εστιατορίων, τουριστικών κάμπινγκ και νυχτερινών κέντρων καθώς αποτελεί τουριστικό προορισμό για πολλούς κατοίκους των νομών Πιερίας, Θεσσαλονίκης και Λάρισας. Στην Πλάκα Λιτοχώρου υπάρχουν επίσης πολυτελείς οικίες, κτήματα με ελαιόδεντρα και καπνά.

Πρόσβαση και μετακινήσεις

Το Λιτόχωρο είναι προσβάσιμο μέσω του αυτοκινητοδρόμου 1 (Αθήνα - Θεσσαλονίκη - Εύζωνοι) από την περιοχή της Πλάκας Λιτοχώρου και μέσω της επαρχιακής οδού που συνδέει το Λιτόχωρο με την πόλη της Κατερίνης. Υπάρχει σταθμός ΚΤΕΛ που εξυπηρετεί το επιβατικό κοινό για Κατερίνη και Θεσσαλονίκη μέσω Κατερίνης, ενώ εβδομαδιαία εκτελούνται δρομολόγια και για την Αθήνα. Ο Σιδηροδρομικός σταθμός Λιτοχώρου αποτελεί σταθμό μετεπιβίβασης από Αθήνα για Θεσσαλονίκη (και το αντίστροφο). Επιπλέον, υπάρχει και μια στάση ταξί στην πλατεία η οποία εξυπηρετεί τους τουρίστες που θέλουν να μετακινηθούν στο χωριό και όχι μόνο. Από τις 10 Σεπτεμβρίου 2007 τέθηκε σε λειτουργία και γραμμή του προαστιακού σιδηροδρόμου από τη Θεσσαλονίκη προς το Λιτόχωρο και αντίστροφα.

Υποδομή

Στο Λιτόχωρο λειτουργούν τράπεζες ένας παιδικός σταθμός, 4 νηπιαγωγεία, τρία δημοτικά, ένα γυμνάσιο, ένα λύκειο, γήπεδο ποδοσφαίρου, μπάσκετ, 4 γήπεδα αντισφαίρισης, κέντρο υγείας, πολιτιστικό κέντρο, δημοτικό γυμναστήριο, αθλητικές εγκαταστάσεις στίβου και άλλων αθλημάτων όπως ρυθμική γυμναστική, παιδικές χαρές, και πληθώρα εστιατορίων, νυχτερινών κέντρων και καφενείων. Ξεχωρίζει το δημοτικό στάδιο «Πύρρος Δήμας» (1.500 θεατών περίπου). Τρεις μεγάλες εκκλησίες, ο Άγιος Νικόλαος, ο Άγιος Δημήτριος και ο Άγιος Γεώργιος, αποτελούν και τις ενορίες του χωριού, αν και υπάρχουν διάσπαρτα παρεκκλήσια. Αξιομνημόνευτο είναι το κοιμητήριο του Αγίου Αθανασίου στους πρόποδες του Ολύμπου, όπως και οι ναΐσκοι της Παναγίας, της Αγίας Παρασκευής, του Προφήτη Ηλία στο λόφο μπροστά στο φαράγγι του Ενιπέα, των Αγίων Αποστόλων, της Αγ. Σολομωνής και της Αγίας Μαρίνας. Ένα εκκλησάκι έχει χτιστεί κάτω από έναν πλάτανο προς τιμήν του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος κήρυξε στη σκιά του δένδρου κατά την Τουρκοκρατία. Λίγο έξω από τον οικισμό υπάρχει και το μετόχι της Μονής Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω, που στην ουσία επρόκειται για την νέα μονή. Στις 23 Ιουλίου 1999 εγκαινιάστηκε στο Λιτόχωρο το πρώτο διεθνές πολιτιστικό κέντρο με σκοπό την προβολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πρώτος πρόεδρος του Ιδρύματος ανέλαβε ο καθηγητής αρχαιολογίας Δημήτριος Παντερμαλής. Το 2015 δημιουργήθηκε το Κέντρο Πληροφόρησης Εθνικού Δρυμού Ολύμπου, που αποτελεί την έδρα του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Ολύμπου. Ο χώρος διαθέτει έκθεση που αφορά στην προβολή του εθνικού δρυμού, αλλά και αμφιθέατρο, αίθουσα συνεδριάσεων και βιβλιοθήκη για την διεξαγωγή συνεδρίων και την διευκόλυνση σχετικών επιστημονικών κλάδων που ασχολούνται με την μελέτη του Ολύμπου. Το Λιτόχωρο έχει ορειβατικό σύλλογο και Αθλητικό Μορφωτικό Σύλλογο, με το όνομα Δόξα Λιτοχώρου. Υπάρχει επίσης και ο σύλλογος Απόλλων Λιτοχώρου (που αγωνιζόταν στην Δ΄ Εθνική ως το 2008 στο ποδόσφαιρο). Ανάμεσα σε άλλα αθλήματα, ενδιαφέρον έχουν ο Όμιλος Αντισφαίρισης Λιτοχώρου και ο Σύλλογος Πετοσφαίρισης Πάνθεον και ο Κωπηλατικός Σύλλογος.

Κλίμα

Ιστορία

Αρχαιότητα Η αρχαία Πίμπλεια, που αναφέρεται από αρχαίους συγγραφείς, τοποθετείται κοντά στη σημερινή πολιτεία, κάτω από το μετόχι του Αγίου Διονυσίου. Πρώιμη Νεότερη Περίοδος και Νεωτερικότητα Χωρίς να είναι επιβεβαιωμένο ιστορικά, η ίδρυση του Λιτοχώρου τοποθετείται κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο, έπειτα από σειρα πολιτικών και οικονομικών δυσχερειών που οδήγησαν σε μετακίνηση πληθυσμών στην περιοχή της Μακεδονίας. Κατά την Οθωμανική περίοδο στην περιοχή της Πιερίας, τα σημαντικά κεφαλοχώρια ήταν το Λιτόχωρο, ο Μοσχοπόταμος (Δρυάνιστα) και ο Κολινδρός. Στο Λιτόχωρο κατέφυγε και ο Ρήγας Φεραίος μετά το φόνο του Τούρκου προκρίτου στο Βελεστίνο. Ξένοι αλλά και Έλληνες περιηγητές αναφέρουν ότι η πλειονότητα των κατοίκων ήταν ναυτικοί, ενώ υπήρχαν και εργαστήρια υφασμάτων (σκουτιά). Επίσης, ότι στο Λιτόχωρο λειτουργούσε σχολείο με δάσκαλο ιερέα και 250 μαθητές, που μάθαιναν γραφή και ανάγνωση, ενώ στις μεγάλες τάξεις διδάσκονταν ο Θουκυδίδης και ο Δημοσθένης. Μερικοί μάθαιναν και λατινικά.

Τη νύχτα της 15ης προς 16ης Φεβρουαρίου 1878 αποβιβάστηκε στην ακτή του Λιτοχώρου, στην Πλάκα, σώμα 500 εθελοντών υπό τον Κοσμά Δουμπιώτη, το οποίο κατέλαβε το Λιτόχωρο, εγκατέστησε στην περιοχή το στρατηγείο του και μοίρασε όπλα στους κατοίκους. Στις 19 Φεβρουαρίου σχηματίστηκε στο Λιτόχωρο η Προσωρινή κυβέρνηση της Μακεδονίας, με μέλη τοπικούς παράγοντες και πρόεδρο τον πρόκριτο Ευάγγελο Κοροβάγκο, οι οποίοι διακήρυξαν «την ένωσιν της Μακεδονίας μετά της μητρός Ελλάδος», δηλώνοντας ότι θα αγωνίζονταν γι' αυτήν. Σε σύντομο χρονικό διάστημα προσχώρησαν όλα τα χωριά του Ολύμπου και των Πιερίων. Στις 24 Φεβρουαρίου περίπου 400 εθελοντές κατευθύνθηκαν προς βορρά για να καταλάβουν άλλα χωριά. Στις 4 Μαρτίου περίπου 1.000 Τούρκοι επιτέθηκαν εναντίον του Λιτοχώρου και το λεηλάτησαν. Οι περισσότερες οικογένειες κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη και πολλά γυναικόπαιδα στη μονή Διονυσίου του Ολύμπου. Σύγχρονη ιστορία Οι καταγόμενοι από το Λιτόχωρο ναυτικοί Μ. Κωφός και Ν. Βλαχόπουλος χρησιμοποιήθηκαν ως οδηγοί του υποπλοιάρχου Βότση, κατά την επιχείρηση για τον τορπιλισμό του τουρκικού καταδρομικού «Φετίχ Μπουλέν», στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης (1912). Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή έγινε μαζική προσέλευση προσφύγων στην Ελλάδα και στο Λιτόχωρο άρχισε η εσπευσμένη απαλλοτρίωση των μεγάλων εκτάσεων γης και η διανομή τους σε ακτήμονες, είτε αυτοί ήταν γηγενείς είτε πρόσφυγες. Στις 16 Απριλίου 1943, στο πλαίσιο των δράσεων των Γερμανών Ναζί εναντίον των ανταρτών, τρία αεροπλάνα απογειώθηκαν από το αεροδρόμιο της Λάρισας για να βομβαρδίσουν το δημοτικό σχολείο του χωριού, όπου είχαν εσφαλμένες πληροφορίες ότι αποτελούσε έδρα των ανταρτών του Ολύμπου. Οι βόμβες δεν βρήκαν τον στόχο τους, προκάλεσαν όμως, αλλού στο χωριό, θάνατο και καταστροφές. Επίσης βομβαρδίστηκε το μετόχι του Αγίου Διονυσίου, καθώς και τα εξωκλήσια του προφήτη Ηλία, του Αγίου Ιωάννη και των Αγίων Αποστόλων. Στις 29 Απριλίου οι Ναζί προχώρησαν στην καταστροφή με εκρηκτικά της ιστορικής μονής του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω, καθώς είχαν φαίνεται καταφύγει εκεί αντάρτες. Έκτοτε η μονή μεταφέρθηκε στο μετόχι της. Τα ξημερώματα στις 31 Μαρτίου του 1946, και ενώ σ΄ όλη την Ελλάδα άνοιγαν με την ανατολή του ηλίου οι κάλπες για τη διεξαγωγή των πρώτων μεταπολεμικών εκλογών, αντάρτες κομμουνιστές υπό τον Καπετάν Υψηλάντη εξαπέλυσαν αιφνιδιαστική επίθεση στο Σταθμό Χωροφυλακής του Λιτόχωρου με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 9 χωροφύλακες και 2 στρατιώτες. Ο εμφύλιος πόλεμος μόλις άρχιζε.

Πολιτισμός

Κατεξοχήν ναυτικός τόπος, στο Λιτόχωρο από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις είναι η Ναυτική Εβδομάδα. Αυτές γίνονται κάθε δύο χρόνια στο πάρκο του Λιτοχώρου. Λειτουργεί επίσης από το 2002 Ναυτικό Μουσείο, το οποίο αναφέρεται στην ναυτική παράδοση του Λιτοχώρου (αρχείο Λιτοχώρου) και ευρύτερα στην Εμπορική Ναυτιλία με πλήθος εκθεμάτων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Υπάρχουν όμως και πλήθος άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων με θρησκευτικό, αθλητικό και ιστορικό χαρακτήρα. Προς τιμήν του Θεόφραστου και του Ιωάννη Σακελλαρίδη έχει δημιουργηθεί δημοτική χορωδία («Χορωδία Ιωάννης Σακελλαρίδης»), μιας και ο τελευταίος γεννήθηκε στο Λιτόχωρο. Ταυτόχρονα λειτουργεί και σύλλογος με το όνομα «Ίδρυμα φίλων μουσικής Ιωάννου και Θεόφραστου Σακελλαρίδη» με καλλιτεχνικές δράσεις που αφορούν χορωδία, θέατρο, όπερα και οπερέτα. Επιπλέον στο Λιτόχωρο υπάρχει πολιτιστικός όμιλος με τμήματα παραδοσιακού χορού, ζωγραφικής, αγιογραφίας κ.ά. ο οποίος δημοσιεύει το έργο του και πρωτοστατεί στην οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων. Από το 2018, λειτουργεί και η δημοτική πινακοθήκη «Βασίλειος Ιθακήσιος».

Γενικά η καλλιτεχνική δραστηριότητα που αναπτύσσεται στον τόπο εκπλήσσει, δεδομένου του πληθυσμού του. Στο Λιτόχωρο λειτουργούσε και λειτουργεί πληθώρα νεανικών θεατρικών ομάδων, με πλούσιο έργο και δράση, οι οποίες περιστρέφονται στα ρεύματα του νεοελληνικού και διεθνούς δράματος, μεταφέροντας στοιχεία από αυτά στους κατοίκους του. Το Λιτόχωρο έχει αξιοπρόσεκτη καλλιτεχνική, αλλά και εκπαιδευτική παράδοση, με τις δυναμικές σχέσεις που παρατηρούνται σε αυτό τον τόπο, αλλά και την φιλομουσία των κατοίκων του, να αποτελούν και το καύσιμο αυτής της διαχρονικής πρακτικής. Ο τόπος έχει ακόμα ευφημιστεί, λόγω της ποιότητας της διάχυσης του φωτός, ως ιδανικός για φωτογραφία.

Δημοτικές εκδηλώσεις

Ο Δήμος Δίου - Ολύμπου πρωτοστατεί στην οργάνωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων. Το Φεβρουάριο με Μάρτιο διεξάγεται το φαντασμαγορικό καρναβάλι με παρέλαση αρμάτων και με κορύφωση των εκδηλώσεων όταν καίνε τους κέδρους στις γειτονιές των σπιτιών, που ονομάζουν μπαΐρια. Προσφέρονται σαρδέλες και κρασί. Την Καθαρά Δευτέρα στο Ξηροκάμπι γίνεται διαγωνισμός για το πέταγμα χαρταετού και ρέει άφθονο το τσίπουρο, που συνοδεύει το χορό και τα νηστίσιμα φαγητά. Το Μάιο γίνεται η διήμερη πολιτιστική συνάντηση. Το Ιούλιο γίνονται τα Θερινά του Δήμου, που διοργανώνει ο Δήμος Λιτοχώρου με τη χορωδία του και τα χορευτικά συγκροτήματα και διαρκούν δέκα ημέρες. Στις εκδηλώσεις λαμβάνουν μέρος και χορωδίες από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Επίσης, ανεβαίνουν θεατρικές παραστάσεις. Τον Αύγουστο πραγματοποιούνται τα Ολύμπια, αγώνες στίβου και ανωμάλου δρόμου στο Δημοτικό Στάδιο του Λιτοχώρου. Επιπλέον, πραγματοποιείται ετησίως τους καλοκαιρινούς μήνες ο διεθνής αγώνας δρόμου "OLUMPUS MARATHON". Οι εθελοντές, με τη συμμετοχή και γνωστών αθλητών - μαραθωνοδρόμων, ξεκινούν από το Δίον, ανεβαίνουν στο βουνό μέσω μονοπατιού μέχρι περίπου τα 2.700 μ. (Οροπέδιο των Μουσών) και ακολουθούν, στην κατάβαση, το μονοπάτι που διασχίζει την κοιλάδα του ποταμού Ενιπέα και τερματίζουν στο πάρκο του Λιτοχώρου.

Θρησκευτικές εκδηλώσεις

Εκτός αυτών των εκδηλώσεων, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περιφορά των Επιταφίων όλων των ναών, τη Μεγάλη Παρασκευή, με σημείο συνάντησης το "παζάρι", όπου ψάλλονται τα εγκώμια από χορωδίες ανδρών των ενοριών, συναγωνιζόμενες "άτυπα", για το ποια θα ψάλει με τον πιο άρτιο τρόπο. Επίσης, τα Θεοφάνια αναβιώνει το πιθανώς βυζαντινό έθιμο των Σίχνων και της πορτοκαλιάς. Περιλαμβάνει τη μεταφορά των Σίχνων (λάβαρα με ψηλούς ιστούς, αργυρούς σταυρούς και πολύχρωμες σημαίες) από τα εξωκλήσια των εκκλησιών στους κύριους ναούς, ενώ στη συνέχεια όλοι μαζί καταλήγουν στα παγωμένα νερά του Ενιπέα, στο "λάκκο" κατά τους ντόπιους, όπου ρίχνουν τον Τίμιο Σταυρό. Ταυτόχρονα διοργανώνονται και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Στο Λιτόχωρο επίσης, λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο τα "Προμήθεια", γιορτή πολυθεϊστών νεοπαγανιστών, οι οποίοι συγκεντρώνονται από όλη την Ελλάδα και από άλλες χώρες για να τιμήσουν το αρχαίο ελληνικό θρησκευτικό πνέυμα και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Οι τελετές αναπαριστούν τις αρχαίες ελληνικές λατρευτικές τελεστίες και γίνονται τον Ιούλιο στον χώρο του "Αλσους Προμηθέως", κοντά στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη. Ακολουθούνται από σειρά καλλιτεχνικών και θρησκευτικών δρομένων που συνήθως είναι μέρος του ευρύτερου προγράμματος θερινών πολιτιστικών εκδηλώσεων του Λιτοχώρου.

Ιστορικές εκδηλώσεις

Το Λιτόχωρο με εκδηλώσεις το Φεβρουάριο τιμά την επέτειο από την Επανάσταση του Λιτοχώρου με πανηγυρικό τρόπο. Στα «Κοροβάγκεια» γίνεται παρέλαση, χορός και στη συνέχεια αγώνας δρόμου στο πάρκο της πόλης. Επίσης, αξιοσημείωτο είναι ότι σε τακτικά χρονικά διαστήματα γίνονται τοπικοί αγώνες ποδοσφαίρου 11×11 στα 2 δημοτικά γήπεδα που υπάρχουν.

Αδελφοποιημένοι Οικισμοί

Το Λιτόχωρο έχει αδελφοποιηθεί με το Ψυχρό Λασιθίου.

Αθλητισμός

Στο Λιτόχωρο δραστηριοποιείται από το 1928 ο αρχαιότερος εν ενεργεία αθλητικός σύλλογος της Πιερίας (και ένας από τους παλαιότερους στην Ελλάδα), ο Απόλλων Λιτοχώρου, ιδρυθείς το 1928.

Προσωπικότητες

Ζαχάρ Α. Αρκάς (1793-1866) - ελληνικής καταγωγής Ρώσος αξιωματικός του ναυτικού, ιστορικός και αρχαιολόγος. Αντιστράτηγος του Ναυτικού της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Ιάκωβος Περικλής, αγωνιστής της Επανάστασης του 1821, πληρεξούσιος Δ΄ Εθνοσυνέλευσης Άργους, το 1829 Ιωάννης Μανακόπουλος, αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 Ιωάννης Σακελλαρίδης (Λιτόχωρο 1853 - Αθήνα 1938), καθηγητής της εκκλησιαστικής μουσικής και υμνωδός, πατέρας του Θεόφραστου Νικόλαος Βλαχόπουλος, (1878 - 1970) ναυτικός, πρωτεργάτης του τορπιλισμού της ναυαρχίδας του Τουρκικού στόλου, Φετίχ Μπουλέντ στη Θεσσαλονίκη, το 1912. Χρήστος Κάκαλος (1879 ή 1882 - 1976), κυνηγός και ορειβάτης που αναφέρεται ως ο πρώτος που ανέβηκε στην κορυφή του Ολύμπου. Δημήτρης Μπουντόλας (1953 - 1985), ορειβάτης. Μιχαήλ Κωφός, ναυτικός, πρωτεργάτης του τορπιλισμού της ναυαρχίδας του Τουρκικού στόλου, Φετίχ Μπουλέντ στη Θεσσαλονίκη, το 1912 Μητροπολίτης Γρεβενών Δαβίδ, επίσκοπος στην Ιερά Μητρόπολη Γρεβενών.

Δείτε επίσης

Όρος Όλυμπος Δήμος Δίου - Ολύμπου Επανάσταση του Λιτοχώρου Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1946

Παραπομπές και σημειώσεις

Βιβλιογραφία

Σωτήριος Δ. Μασταγκάς, Μουσικογυμναστικός και Ποδοσφαιρικός Σύλλογος Απόλλων Λιτοχώρου 1928-2008, Δήμος Λιτοχώρου 2008.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Το Λιτόχωρο στο Google Maps Κάτω από τον Όλυμπο Όλυμπος, Λιτόχωρο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Αλεξάνδρειο - Αποκαλυπτήρια αγάλματος Μεγάλου Αλεξανδρου