Πληροφορίες
Το Μορόνι, επισήμως γνωστό ως Μορόνιον, είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Φαιστού στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην επαρχία Καινούργιου του νομού Ηρακλείου. Η απόστασή του από την πόλη του Ηρακλείου είναι 53 χιλιόμετρα. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η ελαιοκομία και η καλλιέργεια αμπελιών. Παράγεται κυρίως λάδι. Στο χωριό υπάρχουν οι ιεροί ναοί της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Γεωργίου. Στα βόρεια του χωριού σε απόσταση 1,5 χλμ. σε τοπίο κατάφυτο από ελαιώνες και βελανιδιές, σώζονται τα ερείπια του οικισμού Παλιάμα, του οποίου η εκκλησία Άγιος Χαράλαμπος διατηρείται σε καλή κατάσταση με τοιχογραφίες. Λειτουργούν νηπιαγωγείο και Δημοτικό Σχολείο.
Ιστορικά στοιχεία
Το Μορόνι έλαβε την ονομασία του από το βυζαντινό επώνυμο Μορόνης Αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1382. Το 1583 αναφέρεται με την ονομασία ‘’Moroni Catto’’ με 120 κατοίκους και ‘’Moroni Apano’’με 49 κατοίκους. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας κατοικούνταν αποκλειστικά από Τούρκους, το 1834 από 30 οικογένειες και το 1881 από 287 Τούρκους.
Οικισμοί που δεν υφίστανται πια
Ο οικισμός Παλιάμα αναφέρεται το 1583 Pagliama με 6 κατοίκους (Καστροφύλακας, Κ 103) και ε όλες τις άλλες απογραφές ως το 1928 με 37 κατοίκους. Στα νοτιοδυτικά του χωριού Μορόνι σε απόσταση 1 χλμ. σώζονται τα ερείπια του οικισμού Φραδιό. Ο οικισμός δεν αναφέρεται σε παλαιές απογραφές, ούτε το 1881 αλλά στο δήμο Αμπελούζου το 1900 με 330 κατοίκους (Νουχάκη, Χωρογραφία, 126). Φαίνεται ότι το Φραδιό εγκαταλείφθηκε πριν από μερικές δεκαετίες.
Βιβλιογραφία
Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971.
