Ο Χανδρινός, αναφερόμενος παλαιότερα ως ο Προφήτης Ηλίας ή Αϊ Λιας ή «του Χαντρινού» ή το Χανδρινού ή το Χανδρινόν, είναι ημιορεινός οικισμός κοντά στην Πύλο του πρώην Δήμου Χιλιοχωρίων, και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Ο Χανδρινός βρίσκεται βορειοανατολικά από την Πύλο από την οποία απέχει περίπου 13,5 χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 309 μέτρα και απέχει από τον Κόλπο του Ναυαρίνου περίπου 12,5 χιλιόμετρα. Κοντά στον Χανδρινό βρίσκονται, προς τα βορειοανατολικά του το Σουληνάρι σε απόσταση 2 περίπου χιλιομέτρων, προς τα βορειοδυτικά του η Κουκκουνάρα και η Στενωσιά, σε αποστάσεις 6,5 και 4,5 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νοτιοδυτικά του τα Μπαλοδημαίικα σε απόσταση 5,5 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα. Ο Χανδρινός συνδέεται οδικά με την Εθνική Οδό 82, η οποία περνά μέσα από το χωριό.

Ιστορία

Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής τόσο της Μεθώνης, όσο και της Πυλίας. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Το χωριό αναφέρεται, τουλάχιστον από την εποχή του Μεσαίωνα και της Α΄ Ενετοκρατίας. Επίσης, κάποιοι από τους κατοίκους του χωριού προέρχονται από Αρκάδες κτηνοτρόφους, γνωστούς και ως οι «ανεβοκατεβάτες», ονομασία που αποδόθηκε παλαιότερα στους βοσκούς αυτούς, καθώς την Άνοιξη ανέβαιναν με τα κοπάδια τους στην Αρκαδία, ενώ τον Χειμώνα κατέβαιναν στα χειμαδιά της Μεσσηνίας.

Αρχαιότητα

Εντός των γεωγραφικών ορίων του σημερινού Χανδρινού υπάρχουν ευρήματα της Νεολιθικής περιόδου (στη θέση “Κοτρωνάκια”), Μυκηναϊκής περιόδου (στον οικισμό της Πλατανόβρυσης, στη θέση “Τουρλιδίτσα” και στη θέση “Χίλια Χωριά”), καθώς και της Αρχαϊκής περιόδου, (στη θέση “Πλατάνια”).

Οικισμός και τύμβος στον Κισσό

Περίπου 1 χιλιόμετρο ανατολικά του χωριού, στην θέση Κισσός, ανασκάφηκαν, το 1966, από τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο ταφικός τύμβος με διάμετρο 12 μέτρων και ύψος 4 μέτρων, στην περιφέρεια του οποίου ανεβρέθησαν τέσσερις ταφικοί περίβολοι. Βρέθηκε επίσης κιβωτιόσχημος τάφος και δύο ταφικοί πίθοι. Από τη χονδροειδή και αδιακόσμητη κεραμική ο Σπ. Μαρινάτος συμπέρανε ότι ίσως επρόκειτο για νεκροταφείο κατοίκων ενός σχετικά φτωχού οικισμού, αγροτών και ποιμένων, οικισμός, ο οποίος ήταν σε χρήση από το 2200 ΠΚΕ περίπου, καθώς όλες οι ταφές με βάση τα ευρήματα χρονολογούνται από τη Μεσοελλαδική ως την Υστεροελλαδική ΙΙΙΑ περίοδο. Ο δεύτερος τύμβος, ο επονομαζόμενος της Τουρλιδίτσας, είναι μεταγενέστερος, περί την ΥΕ ΙΙ-ΙΙΙ περίοδο. Πάντως οι νεκροί λατρεύονταν ως και την ελληνιστική περίοδο, καθώς σε θραύσμα καδοειδούς αγγείου μεταξύ του 4ου και του 3ου αιώνα π.Χ. βρέθηκε σχετικό τμήμα επιγραφής απόδωσης τιμής. Σε κοντινή απόσταση πιθανώς να υπήρχε ακόμα παλαιότερη οικιστική εγκατάσταση της Πρωτοελλαδικής περιόδου (περίπου 3200 ΠΚΕ).

Παλαιοχριστιανική βασιλική

Επίσης στη θέση Παναγίτσα υπήρχαν λείψανα πρωτοβυζαντινής εποχής, κυρίως θωράκια τα οποία, πιθανώς, ανήκαν σε παλαιοχριστιανική βασιλική.

Μεσαίωνας- Α΄ Ενετοκρατία

Το 1423 γίνεται η πρώτη αναφορά στο κωνικό βουναλάκι του Αϊ Λια (Sancte Elie), την κορυφή του οποίου χρησιμοποιούν οι Ενετοί της Μεθώνης περιστασιακά ως παρατηρητήριο. Το 1505 δημιουργείται ο μικρός οικισμός της Χανδρινόβρυσης, στο σημερινό “Πέρα κάμπο” του χωριού, από συγγενείς και ακολούθους του Βυζαντινού αξιωματούχου Θεοδοσίου Χανδρινού.

Α’ Τουρκοκρατία

Το 1573 επί των ημερών του σουλτάνου Μουράτ Γ΄, οι Οθωμανοί χτίζουν το καινούργιο φρούριο (Νιόκαστρο ή Ναβαρίνο, Navarino) στην είσοδο του σημερινού λιμανιού της Πύλου. Μαζί ξεκινάει και η κατασκευή του λιθόκτιστου υδραγωγείου, μήκους 15 χλμ., από την πηγή του Γκουμπέ - Χανδρινού που έφερνε δια φυσικής ροής το νερό στο φρούριο.

Β΄ Ενετοκρατία

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας αναφερόταν ως το Χανδρινού (Candrinù). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Το χωριό Χανδρινού (Candrinù), ανήκε, το 1689, στην επαρχία της Μεθώνης (Territorio di Modon), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης). Το 1700 ολοκληρώνεται η αναγκαστική, λόγω ελονοσίας, μετακίνηση των κατοίκων της Χανδρινόβρυσης προς τους πρόποδες του Αϊ Λια. Στην Ενετική απογραφή της χρονιάς αυτής, το χωριό του Αϊ Λια έχει μόλις 13 οικογένειες και 52 κατοίκους.

Β’ Τουρκοκρατία

Μετά το 1715, όταν οι Τούρκοι έδιωξαν τους Ενετούς από τον Μωριά και ξαναγύρισαν, μετονόμασαν τη Βαρωνία της Μεθώνης σε Βιλαέτι της Αρκαδιάς. Κατά την περίοδο που η ευρύτερη περιοχή της Πυλίας τελούσε υπό τη β’ οθωμανική κατοχή (1715-1821), το χωριό Ανδιρινού (Andirinu Çiftlik), ήταν συνοριακό σημείο για τον Καζά Ναβαρίνου μετά την Στενωσιά (Λέζαγα, Elyas Aga Çiftlik), αλλά δεν αναφέρεται ότι υπαγόταν σε αυτόν. Σύμφωνα και με την έκδοση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα με τίτλο A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century, μετά την ανακατάληψη των περιοχών του Μωριά από τους Τούρκους, η περιοχή του Ναβαρίνου, δηλαδή της Πυλίας, αποτέλεσε ένα ακόμα τμήμα της οθωμανικής (defter) κτηματογράφησης. Το χωριό αναφερόταν στα οθωμανικά τουρκικά ως Ανδιρινού (Andirinu Çiftlik).

Νεότερη ιστορία

Στα τέλη του 18ου αιώνα, στις πλαγιές του Λυκοδήμου κυριαρχεί, στήνοντας ενέδρες στους Οθωμανούς στρατιώτες, ο αγωνιστής της προεπαναστατικής περιόδου Μαντάς (Νικόλαος είναι η επικρατέστερη άποψη για το μικρό του όνομα). Στούς πρόποδες του Αϊ Λια έγινε η συνάντηση του με την όμορφη τσελιγκοπούλα Βλαχοθανάσω. Το όνομά του Μαντά έγινε θρύλος και γνωστό δημοτικό τραγούδι. Στις 23 Μαρτίου του 1821 ο τοπικός οπλαρχηγός του Χανδρινού, Γεώργιος Χανδρινός πέφτει μαχόμενος εναντίον των Οθωμανών που στρατοπέδευαν στην περιοχή του Καντίλ(ι)ασκερίου' (σημερινή Πλατανόβρυση). Πρόκειται για την πρώτη μάχη της Επανάστασης του 1821 στην περιοχή αυτή. Το 1821, πλέον το όνομα Χανδρινού για τον οικισμό, αντί του μέχρι τότε Αϊ Λια, οριστικοποιείται. Τον Σεπτέμβριο του 1828 ο Γάλλος στρατηγός Νικόλαος - Ιωσήφ Μαιζόν στρατοπεδεύει στον Γκουμπέ του Χανδρινού. Πολλοί Χανδριναίοι πολέμησαν και έπεσαν ηρωικά κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων και στο Βαλκανικό μέρωπο του Α' Παγκοσμίου πολέμου, ενώ κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου και της Ιταλογερμανικής Κατοχής ανέπτυξαν έντονη αντιστασιακή δράση. Σήμερα "το Χανδρινού", όπως αρέσκονται να το αποκαλούν οι κάτοικοί του, αποτελεί ένα γραφικό ημιορεινό οικισμό με μόνιμο πληθυσμό 600 περίπου κατοίκων.

Διοικητική ιστορία

Ο Χανδρινός προσαρτήθηκε αρχικά, το 1835, ως έδρα στον παλαιό Δήμο Αιγαλαίου. Μόλις 5 χρόνια αργότερα, το 1840, ο οικισμός αποσπάται από τον Δήμο Αιγαλαίου, ο οποίος καταργήθηκε τότε και προσαρτάται στον παλαιό Δήμο Πύλου, ή Δήμο Πυλίων, όπως αναφερόταν τότε, όπου και παρέμεινε ως το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε. Τουλάχιστον από το 1844 ως το 1851 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως το Χαντρινού, ενώ από το 1851 ως το 1928 ως το Χανδρινού. Από το 1928 ως το 1940 αναφέρεται ως το Χανδρινόν και από το 1940 ως σήμερα ως ο Χανδρινός. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Χανδρινού ή Προφήτης Ηλίας στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Πύλου της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό 193 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Έδρα του Δήμου Πύλου τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν η κωμόπολη της Πύλου, (Νεόκαστρον) και Καλύβια. Το 1912 ο Χανδρινός προσαρτάται ως έδρα στην Κοινότητα Χανδρινού, στην οποία προσαρτώνται επίσης οι οικισμοί Αβαρινίτσα (καταργήθηκε το 1920), Καμπάσι (μετονομάστηκε σε Κάλαμος, καταργήθηκε το 1961), Καντηλιοκέρι (μετονομάσθηκε σε Καντηλισκέρι, Καλισκίριον, σήμερα η Πλατανόβρυση και Μπαλοδημέϊκα. Το χωριό παρέμεινε ως έδρα και οικισμός της Κοινότητας Χανδρινού, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», ο Χανδρινός υπήχθη ως έδρα στον κατηργημένο Δήμο Χιλιοχωρίων, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» ο Χανδρινός ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Ο Χανδρινός σήμερα είναι οικισμός και έδρα της Τοπικής Κοινότητας του Χανδρινού του Δήμου Πύλου-Νέστορος, στην οποία υπάγεται και η Πλατανόβρυση.

Κοινότητα Χανδρινού

Η Κοινότητα Χανδρινού Ν. Μεσσηνίας συστάθηκε το 1912 με την απόσπαση των οικισμών: Καμπάσι από το δήμο Βουφράδος, Μπαλοδημέϊκα από το δήμο Πύλου, Καντηλιοκέρι από το δήμο Πύλου, Αβαρινίτσα από το δήμο Πύλου και το χωριό Χανδρινός από το δήμο Πύλου με παράλληλο ορισμό του ως έδρα της κοινότητας. Το 1913 το όνομα του οικισμού Καντηλιοκέρι της κοινότητας μετατρέπεται σε Καντηλισκέρι, ενώ το 1919 ο οικισμός Μπαλοδημέϊκα αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στην κοινότητα Πύλου. Το 1920 ο οικισμός Αβαρινίτσα της κοινότητας καταργείται. Το 1940 το όνομα του οικισμού Καντηλισκέρι της κοινότητας μετατρέπεται σε Καλισκίριον και στη συνέχεια, το 1956, μετονομάζεται σε Πλατανόβρυση, ενώ ο οικισμός Καμπάσι μετονομάζεται σε Κάλαμος. Το 1961 ο οικισμός Κάλαμος καταργείται. Δέκα χρόνια αργότερα το 1971 αναγνωρίζεται ο οικισμός Καλαμάκιον και προσαρτάται στην κοινότητα Χανδρινού, ενώ το 1973 ο ίδιος οικισμός αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στην Κοινότητα Σουληναρίου. Τέλος το 1997 τα δύο χωριά που αποτελούσαν πλέον την Κοινότητα Χανδρινού, ο μεν Χανδρινός αποσπάται από την κοινότητα και ορίζεται έδρα του δήμου Χιλιοχωρίων, η δε Πλατανόβρυση αποσπάται επίσης από την κοινότητα και προσαρτάται στον πρώην Δήμο Χιλιοχωρίων. Η Κοινότητα Χανδρινού Μεσσηνίας πλέον και τυπικά καταργείται.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 636 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.

Κτίρια – εκδηλώσεις – αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου, υπάρχει η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας. Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Γεώργιος. Επίσης στο Χανδρινού κάθε χρόνο γίνεται το παραδοσιακό πανηγύρι του Προφήτη Ηλία. Σημαντικές πολιτιστικές δραστηριότητες στο χωριό πραγματοποιεί τακτικά ο Πολιτιστικός Σύλλογος Χανδρινού «Ο Μαντάς». Στα αξιοθέατα του χωριού περιλαμβάνονται επίσης τα εκκλησάκια των Αγίων Αποστόλων, στο πάνω μέρος του χωριού και του Προφήτη Ηλία στην κορυφή του ομώνυμου μικρού κωνικού-πυραμοειδούς βουνού, στους πρόποδες του οποίου είναι χτισμένο το χωριό.

Πολιτιστικός Σύλλογος Χανδρινού «Ο Μαντάς»

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Μαντάς» ιδρύθηκε το 1927 και πρώτος πρόεδρός του ήταν ο Στέλιος Σπυρόπουλος. Ο πολιτιστικός σύλλογος δημιούργησε αρχικά θεατρική ομάδα, αλλά και ανεξάρτητη ποδοσφαιρική ομάδα με την επωνυμία «Ο Μαντάς». Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, υπερίσχυσε ο αθλητικός φορέας του παραπάνω συλλόγου με πρωταγωνιστές τους Νίκο Καραμπάτσο, Φώτη Καραμπάτσο και τον ιατρό Ηλία Καραμπάτσο. Τη διοίκηση του Συλλόγου συνέχισαν οι Λεωνίδας Κότσιρας, Ηλίας Ζόμπολας, Βασίλης Γκούρος κ.α., ως τα μέσα της δεκαετίας του ’80 που ξαναλειτούργησε ο πολιτιστικός-εξωραϊστικός πλέον σύλλογος με επικεφαλής τον Τάκη Χριστόπουλο. Κατά τη διάρκεια των στη δεκαετιών του ’90 και του ’00 ο Σύλλογος πορεύτηκε με πρόεδρο τον Γιάννη Παγάνη. Από το 2007 μέχρι και το 2012, που δημοσιεύθηκε το σημερινό καταστατικό του πολιτιστικού συλλόγου, ο αποκλειστικός πολιτιστικός φορέας του χωριού ήταν ο «Χανδριναϊκός Ποδοσφαιρικός Σύλλογος». Σκοπός του σημερινού Δ.Σ.του Πολιτιστικού Συλλόγου «Μαντά» και των μελών του είναι, σε συνεργασία με τους υπόλοιπους φορείς του χωριού, η «προβολή και ανάδειξη του Χανδρινού και των Χιλιοχωρίων της Πυλίας, συμπεριλαμβανομένων των οικισμών, Πλατανόβρυση και Καλαμάκι, καθώς και η προσπάθεια βελτίωσης της ποιότητας ζωής των κατοίκων τους».

Αθλητικός Όμιλος «Μαντάς»

Το 1970 η ποδοσφαιρική ομάδα του χωριού «Α.Ο. ΜΑΝΤΑΣ» ανεξαρτητοποιείται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Χανδρινού και αποκτά το δικό της καταστατικό.

«Χανδριναϊκός Ποδοσφαιρικός Σύλλογος»

Ο «Χανδριναϊκός Ποδοσφαιρικός Σύλλογος» ή «Χανδριναϊκός Π.Σ.» ιδρύθηκε το 1982 και ήταν η φυσική συνέχεια του αθλητικού ομίλου «Α.Ο. ΜΑΝΤΑΣ».

«Σύλλογος Απανταχού Χανδριναίων»

Ο πολιτιστικός φορέας του χωριού, ο «Πολιτιστικός Σύλλογος Χανδρινού», στις δύσκολες εποχές των μεταναστεύσεων πολλών κατοίκων του χωριού προς το εξωτερικό έδρασε με κύριο πολιτιστικό μοχλό τον «Σύλλογο των Απανταχού Χανδριναίων» με πρωτεργάτες τους Νίκο Δαρσακλή, Νίκο Σωτηρόπουλο, Γιάννη Τζιάκα, το στρατηγό Νίκο Στασινόπουλο, κ.α.

Δείτε επίσης

Πύλος Δήμος Πύλου - Νέστορος Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Χιλιοχωρίων

Παραπομπές

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985). Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987. Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993. Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Fariba Zarinebaf, John Bennet, Jack L. Davis, "A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century", "Hesperia", supplement 34, American School of Classical Studies at Athens, Athens 2005, ISBN 0876615345, ISBN 9780876615348. Χανδρινός, από την ιστοσελίδα: /www.pylia.gr, του έργου “Ψηφιακή Ανάδειξη Πυλίας” («Ψηφιακή Πυλία») της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και του Υπουργείου Πολιτισμού.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Πύλου - Νέστορος, από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος. Πολιτιστικός Σύλλογος Χανδρινού «Ο Μαντάς». Χανδρινός Μεσσηνία, Προϊστορικός τύμβος, 24/02/2014, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος". Φωτογραφίες από το Χανδρινό Πυλίας - πρώην Δήμου Χιλιοχωρίων, από την ιστοσελίδα: www.greece.com