Η Πελεκανάδα είναι ημιορεινός οικισμός κοντά στον Αριστομένη και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Μεσσήνης, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Η Πελεκανάδα βρίσκεται νότια από τον Αριστομένη από τον οποίο απέχει περίπου 4,5 χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 282 μέτρα και απέχει από τις ακτές του Κόλπου της Μεσσηνίας περίπου 14,5 χιλιόμετρα. Κοντά στην Πελεκανάδα βρίσκονται, προς τα βορειοδυτικά της το Μηλιώτι σε απόσταση 4,5 περίπου χιλιομέτρων, προς τα νοτιοδυτικά της το Κουρτάκι και ο Βλάσης σε απόσταση 2,5 και 5 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νοτιοανατολικά της η Άνω Δροσιά και η Δροσιά σε απόσταση 2,5 και 3 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα. Επίσης η Πελεκανάδα βρίσκεται στα δυτικά από την έδρα του δήμου, την Μεσσήνη, από την οποία απέχει 22 περίπου χιλιόμετρα.

Ιστορία

Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής τόσο της Μεσσήνης στη σύγχρονη εποχή, όσο και της Κορώνης κατά την μεσαιωνική εποχή και της Πυλίας κατά την μυκηναϊκή εποχή. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Ένας από τους αρχικούς οικισμούς που συναποτέλεσαν το χωριό, αναφερόταν στην περίοδο της φραγκοκρατίας ως Voianno, ενώ τουλάχιστον από τα χρόνια της Β’ Ενετοκρατίας αναφέρεται πλέον η ονομασία του χωριού ως Πελεκανάδα. Κατά την οθωμανική περίοδο πιθανολογείται ότι η Πελεκανάδα δεν ήταν ακόμη ένας ενιαίος οικισμός, αλλά διάσπαρτοι μικρότεροι οικισμοί, σε κοντινή απόσταση, γύρω από έναν κεντρικό, οι οποίοι μετά την απελευθέρωση ενώθηκαν σε έναν. Σύμφωνα, με την επικρατέστερη από τις εκδοχές της τοπικής παράδοσης, το χωριό πήρε το όνομά του από τους ντόπιους τεχνίτες - μαστόρους («πελεκητές») που κατεργάζονταν την πέτρα, ένα από τα βασικά οικοδομικά υλικά παλαιοτέρων εποχών και οι οποίοι ήταν περιζήτητοι στην ευρύτερη περιοχή.

Β΄ Ενετοκρατία

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας αναφερόταν ως η Πελεκανάδα (Placanede saimogli ή Pelecanada). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Το χωριό ανήκε, περί τα τέλη του 17ου αιώνα, στην επαρχία της Κορώνης (Territorio di Coron).

Νεότερη ιστορία

Τον 19ο αιώνα συναντάται η ονομασία του χωριού ως Pélékanada, σύμφωνα με τον Pouqueville, το 1815, ο οποίος αναφέρει ότι είχε 40 κατοίκους και επίσης ως Pélékanada, οικισμός της Επαρχίας Κορώνης (γαλλικά: Éparchie de Koron) στον οποίο έμεναν 28 οικογένειες, σύμφωνα με την απογραφή του 1829, που έγινε από την «επιστημονική αποστολή του Μοριά» (Mission scientifique de Morée), τμήμα της γαλλικής αποστολής με την ονομασία Εκστρατεία του Μοριά (Expédition de Morée), η οποία ήταν αποστολή εκστρατευτικού σώματος 13.000-15.000 ανδρών, υπό την αρχηγία του Νικολάου - Ιωσήφ Μαιζώνος στην Πελοπόννησο, μεταξύ των ετών 1828 και 1833, ενώ η πρώτη επίσημη ονομασία του χωριού, μετά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, ήταν επίσης ως η Πελεκανάδα.

Διοικητική ιστορία

Η Πελεκανάδα προσαρτήθηκε αρχικά, το 1835, στον Δήμο Βίαντος, που είχε ως έδρα το Ζαϊμόγλι (σήμερα η Δροσιά), ως το 1840, που ο δήμος αυτός καταργήθηκε και ο οικισμός αποσπάται από τον Δήμο Βίαντος και προσαρτάται στον παλαιό Δήμο Βουφράσου (ο οποίος, από το 1882, μετονομάστηκε σε Δήμο Βουφράδος), με έδρα τον Χατζή, όπου και παρέμεινε ως και το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Πελεκανάδα στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Βουφράσου της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό 169 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Το 1912 το χωριό προσαρτάται και γίνεται έδρα στην Κοινότητα Πελεκανάδας, στην οποία προσαρτήθηκε επίσης το 1912 ο οικισμός Ζαϊμόγλι (ή Ζαΐμογλη Άνω και Κάτω, σήμερα η Άνω Δροσιά και η Δροσιά), ο οποίος παρέμεινε στην κοινότητα ως το 1928. Η Πελεκανάδα παρέμεινε ως οικισμός και έδρα της Κοινότητας Πελεκανάδας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», η Πελεκανάδα υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Αριστομένους, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» η Πελεκανάδα ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Μεσσήνης. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αιπείας, Ανδρούσας, Αριστομένους, Βουφράδων, Ιθώμης, Μεσσήνης, Πεταλιδίου και της Κοινότητας Τρικόρφου. Η Πελεκανάδα σήμερα είναι η έδρα και ο μοναδικός οικισμός της Τοπικής Κοινότητας της Πελεκανάδας του Δήμου Μεσσήνης.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 204 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.

Κτίρια - αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και το παλαιό Δημοτικό Σχολείο, υπάρχει η ιστορική εκκλησιά του χωριού, που ανάγεται στους ύστερους βυζαντινούς χρόνους, ο Ιερός Ναός του Αγίου Βασιλείου, καθώς επίσης και ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου, οι οποίοι υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας,

Γιορτή του Κολοκυθιού

Ο Σύλλογος Γυναικών της Πελεκανάδας διοργανώνει κάθε χρόνο, τον Αύγουστο, στον χώρο του προαύλιου του Δημοτικού Σχολείου του χωριού, την Γιορτή του Κολοκυθιού, στην οποία προσέρχεται πλήθος κόσμου από τις γειτονικές περιοχές, γίνεται παρουσίαση των τοπικών προϊόντων και ακολουθεί γλέντι με φαγητό, κρασί και χορούς. Στη γιορτή αυτή παρουσιάζονται επίσης, από τις γυναίκες του χωριού, διάφορα τοπικά εδέσματα με ποικίλες συνταγές μαγειρικής, οι οποίες έχουν ως βασικό προϊόν την μεγάλη κολοκύθα ή τα μικρότερα κολοκύθια, για φαγητά με γλυκές και αλμυρές γεύσεις.

Το κάστρο της Πελεκανάδας και οι γέφυρες του ποταμού Βελίκα

Σύμφωνα με ερευνητές της τοπικής ιστορίας, στην περιοχή ανάμεσα στην Πελεκανάδα και το χωριό Στρέφι, στην τοποθεσία Μπελέρμπεη διασώζονται τα ερείπια παλαιού κάστρου, το οποίο πιθανολογείται, ότι κατασκευάσθηκε, στα τέλη της Α' Ενετοκρατίας, χωρίς πάντως να έχει επιβεβαιωθεί αυτό, προς το παρόν, με κάποια σχετική αρχαιολογική έρευνα. Το κάστρο αναφέρεται επίσης ως Κάστρο της Πελεκανάδας ή Κάστρο της Βουφράδας ή Κάστρο του Στρεφιού ή «Κάστρο Ντεμπρίζ», λόγω της κοντινής γέφυρας με το ίδιο όνομα. Κάποιοι από τους ερευνητές θεωρούν ότι πρόκειται για ένα από τα δυο φράγκικα κάστρα, τα οποία αναφέρονται στις μεσαιωνικές πηγές, ότι βρίσκονταν στην ευρύτερη περιοχή, δηλαδή είτε για το κάστρο Molines, είτε για το κάστρο Castemu. Το κάστρο της Πελεκανάδας ή παλιόπυργος, όπως τον ονομάζουν οι κάτοικοι της περιοχής, είναι χτισμένο σε στρατηγική θέση, έχοντας ορατότητα στην απέραντη πεδιάδα της Μεσσηνίας. Οι περισσότεροι ερευνητές της τοπικής ιστορίας, που έχουν ασχοληθεί με το κάστρο αυτό και ιδιαίτερα ο φιλόλογος Βασίλειος Παυλόπουλος (πατέρας του νυν ΠτΔ Προκόπη Παυλόπουλου), στο βιβλίο του «Πελεκανάδα», πιστεύουν ότι το κάστρο αυτό «το έχτισαν οι Ενετοί προκειμένου να προφυλάξουν τις πύλες εισόδου των ενετικών κτήσεων (Μεθώνης, Πύλου κ.λπ.) από τις αναμενόμενες επεκτατικές ορέξεις των Τούρκων». Κοντά στο κάστρο υπάρχουν επίσης τρεις γέφυρες, οι οποίες θεωρούνταν ως βασικές πύλες εισόδου, της μεσαιωνικής διαδρομής μεταξύ Ανδρούσας και Ναυαρίνου, τις οποίες χρησιμοποιούσε ο διαβάτης για να περάσει το ποτάμι Βελίκα, Πρόκειται για το «Γεφύρι του Αντρειωμένου», το οποίο σύμφωνα με την τοπική παράδοση έχτισε ο ίδιος ο Δίας, το «πετρογέφυρο», το οποίο πιθανώς ήταν στα βορειοδυτικά του κάστρου (δεν διασώζεται σήμερα) και το «Στρεφέικο γεφύρι» στην περιοχή Κρυφολογγιά και κοντά στο ομώνυμο χωριό, το Στρέφι, το οποίο σώζεται σε καλή σχετικά κατάσταση, θεωρείται ότι είναι ενετικής κατασκευής και απέχει 6 χιλιόμετρα από την Πελεκανάδα. Αναφέρεται επίσης ως γέφυρα Ντεμπρίζ, ενώ σύμφωνα, με τον ερευνητή της τοπικής ιστορίας και εκπαιδευτικό Γιάννη Λύρα «λέγεται και γεφύρι του Τζέφρη, του 16ου αιώνα. Το γεφύρι είναι γοτθικού ρυθμού».

Προσωπικότητες από την Πελεκανάδα

Από την Πελεκανάδα κατάγεται ο σημερινός Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, ο οποίος είναι γιος του φιλόλογου και γυμνασιάρχη Βασιλείου Παυλοπούλου και της Μαρίας Καραμπίνη. Επίσης ο ηθοποιός- δημοσιογράφος και απόφοιτος Θεολογικής σχολής Εθνικού και καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Πρόεδρος του συλλόγου Απανταχού Πελεκαναδαιων και Αντιπρόεδρος Παμπελοπονησιακου συλλόγου Nikos Triantafyllopoulos.

Δείτε επίσης

Αριστομένης Δήμος Μεσσήνης Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Αριστομένους

Παραπομπές

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985). Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987. Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993. Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Μεσσήνης Αρχειοθετήθηκε 2020-03-28 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.messini.gr του Δήμου Μεσσήνης. Τα γεφύρια του κάστρου Βουφράδας, στην Πελεκανάδα Μεσσηνίας, 06/08/2013, από την ιστοσελίδα: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου - Stone Bridges of Peloponnese. Κάστρο Ντεμπρίζ, Στρέφι Μεσσηνία ή Κάστρο Πελεκανάδας (;) ή Κάστρο Molines (;), 29/01/2016 και Ντεμπρίζ: Η γέφυρα των Φράγκων στην Μεσσηνία, 17/09/2014, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος". Η πολιτιστική κληρονομιά της Πελεκανάδας Μεσσηνίας, 04/06/2011, επιμέλεια: Γιάννης Δ. Λύρας (εκπαιδευτικός). Ο Ευκλής στο Γεφύρι Ντεμπρίζ και την Παναγίτσα στο Στρέφι, 09/10/2018, από την ιστοσελίδα: www.eleftheriaonline.gr της εφημερίδας "Ελευθερία" Μεσσηνίας. Ο άγνωστος Προκόπης Παυλόπουλος: Από τα έδρανα της Νομικής στο Προεδρικό Μέγαρο, 23/02/2015, από την ιστοσελίδα: www.news247.gr Πελεκάδα Μεσσηνίας: Διάσημο σε μια νύχτα το χωριό του Υπ. ΠτΔ Προκόπη Παυλόπουλου των 230 κατοίκων! (φωτό), 18/02/2015, από την ιστοσελίδα: www.eirinika.gr, επιμέλεια: Ειρήνη Νικολοπούλου.