Ο Κουτίφαρης, αναφερόμενος παλαιότερα ως το Κουτήφαρι, είναι ημιορεινός οικισμός, ο οποίος υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Μεσσήνης, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Ο Κουτίφαρης βρίσκεται στα βορειοδυτικά από την έδρα του δήμου, την Μεσσήνη, από την οποία απέχει 27 περίπου χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 462 μέτρα και απέχει από τις ακτές του Κόλπου της Μεσσηνίας περίπου 21 χιλιόμετρα. Κοντά στον Κουτίφαρη βρίσκονται, προς βόρειά του το Πουλίτσι και η Περδικόβρυση σε απόσταση 4 και 5 περίπου χιλιομέτρων, προς τα βορειοανατολικά του το Αμμουδερό σε απόσταση 2,5 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νότιά του η Χορεύτρα και ο Αριστομένης σε απόσταση 1,5 και 3 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα.

Ιστορία

Το χωριό, που είναι χτισμένο στις παρυφές των βουνών της Κυπαρισσίας, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής τόσο της Μεσσήνης στη σύγχρονη εποχή, όσο και της Ανδρούσας κατά την μεσαιωνική εποχή και της Πυλίας κατά την μυκηναϊκή εποχή. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Το χωριό υπήρχε πιθανώς κατά τη βυζαντινή εποχή. Αρχικά ονομαζόταν το Κουτούφαρη ή το Κουτήφαρι, ενώ η σύγχρονη ονομασία του ως ο Κουτίφαρης επίσημα ισχύει από το 1940. Ίσως ονοματολογικά το χωριό συνδέεται με τον Βυζαντινό αγιογράφο Ιωάννη Κουτήφαρη ή Κουτούφαρη ή άλλο μέλος της οικογένειάς του, στον οποίο είχε εκχωρηθεί, το 1316, σύμφωνα με έγγραφο της Μητρόπολης Νικομήδειας, η περιοχή του αντίστοιχου ομώνυμου παλαιότερα χωριού Κουτήφαρι της Μάνης (σήμερα οι Θαλάμες του Δήμου Δυτικής Μάνης), αλλά πάντως η προέλευση της ονομασίας παραμένει προς το παρόν ασαφής. Το αντίστοιχο ομώνυμο χωριό της Μάνης είναι εκείνο που συνδέεται σαφώς και με τον Ιωάννη Κουτήφαρη ή Κουτούφαρη και με τον Τζανέτο Κουτούφαρη, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος μπέης της Μάνης (1776-1779).

Β΄ Ενετοκρατία

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας ο οικισμός αναφερόταν, ως Κουτόφαρι ή Κοτούφαρι (Cuttofari ή Cotuffari). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Το χωριό, στα τέλη του 17ου αιώνα και τις αρχές του 18ου αιώνα, αναφέρεται σε διάφορες ενετικές πηγές-απογραφές, ως οικισμός ο οποίος ανήκε στην επαρχία της Ανδρούσας (Territorio d'Androussa).

Νεότερη ιστορία

Τον 19ο αιώνα αναφερόταν ως Koutouphari σύμφωνα με τον Pouqueville, το 1815, ο οποίος αναφέρει το χωριό στον κατάλογο με τα ονόματα των χωριών της Επαρχίας Ανδρούσας (γαλλικά: Éparchie d'Androusa), τα οποία ήταν εξαρτημένα στην επισκοπική έδρα που είχε ιδρυθεί στο Νησί (Nisi: η Μεσσήνη). Στη συνέχεια αναφέρεται επίσης ως Koutouphari, αλλά ως οικισμός της Επαρχίας Εμπλακίων (γαλλικά: Éparchie d'Emblakika), που έμεναν σε αυτόν 15 οικογένειες, σύμφωνα με την απογραφή του 1829, που έγινε από την «επιστημονική αποστολή του Μοριά» (Mission scientifique de Morée), τμήμα της γαλλικής αποστολής με την ονομασία Εκστρατεία του Μοριά (Expédition de Morée), η οποία ήταν αποστολή εκστρατευτικού σώματος 13.000-15.000 ανδρών, υπό την αρχηγία του Νικολάου - Ιωσήφ Μαιζώνος στην Πελοπόννησο, μεταξύ των ετών 1828 και 1833, ενώ η πρώτη επίσημη ονομασία του χωριού, μετά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, ήταν με το όνομα το Κουτήφαρι.

Διοικητική ιστορία

Το Κουτήφαρι ή ο Κουτήφαρης προσαρτήθηκε το 1835, στον παλαιό Δήμο Αριστομένους, με έδρα το Μουσταφάπασα (σήμερα ο Αριστομένης), όπου και παρέμεινε ως το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε για πρώτη φορά. Από το 1848 ως το 1863, το Κουτήφαρι ήταν έδρα του Δήμου Αριστομένους. Τουλάχιστον από το 1844 ως το 1889 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως το Κουτήφαρι, από το 1889 ως το 1907 ως το Κουτήφαρη και από το 1907 ως το 1940 και πάλι ως το Κουτήφαρι. Από το 1940 ως σήμερα αναφέρεται ως ο Κουτίφαρης. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, σαν Κουτήφαρι στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Αριστομένους της Επαρχίας Μεσσήνης με πληθυσμό 130 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Στην ίδια πηγή αναφέρεται ως «πρώην έδρα» του Δήμου Αριστομένους η Πολαίνα (σήμερα η Πλατανόβρυση) και ως «νυν έδρα» (το 1853) το Κουτήφαρι. Το 1912 το Κουτήφαρι προσαρτάται αρχικά στην Κοινότητα Αριστομένους, με έδρα τον Αριστομένη. Στην ίδια κοινότητα προσαρτήθηκαν επίσης οι οικισμοί Χορεύτρα, Χαμουζά και Ζαπάντι. Επτά χρόνια μετά, το 1919, το Κουτήφαρι αποσπάται από την Κοινότητα Αριστομένους και ορίζεται έδρα της Κοινότητας Κουτηφαρίου. Το 1940 τα ονόματα του οικισμού και της κοινότητας διορθώνονται από Κουτήφαρι και Κοινότητα Κουτηφαρίου ως ο Κουτίφαρης και η Κοινότητα Κουτίφαρη αντίστοιχα. Ο Κουτίφαρης παρέμεινε ως οικισμός της Κοινότητας Κουτίφαρη , με τις αλλαγές στις ονομασίες οικισμού και κοινότητας, από το 1919 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», ο Κουτίφαρης υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Αριστομένους, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» ο Κουτίφαρης ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Μεσσήνης. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αιπείας, Ανδρούσας, Αριστομένους, Βουφράδων, Ιθώμης, Μεσσήνης, Πεταλιδίου και της Κοινότητας Τρικόρφου. Ο Κουτίφαρης σήμερα είναι η έδρα και ο μοναδικός οικισμός της Τοπικής Κοινότητας του Κουτίφαρη του Δήμου Μεσσήνης.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 75 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.

Κτίρια - αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου, υπάρχει επίσης η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας.

Δείτε επίσης

Αριστομένης Δήμος Μεσσήνης Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Αριστομένους

Παραπομπές

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700), Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985). Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987. Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993. Θεόδωρος Στρατηγόπουλος, «Διοικητικές διαιρέσεις του Ελληνικού Κράτους (1828-2011). Από το Μουσταφάπασα στον Αριστομένη, από το Νησί στη Μεσσήνη και από τον Όθωνα στον "Καλικράτη": Μεταβολές στο νομό Μεσσηνίας και στα χωριά της ευρύτερης περιοχής της δημοτικής ενότητας Αριστομένη», (μελέτη), Διόδια 2014, (αναφορά – σύνδεση με την μελέτη: Από το Μουσταφάπασα στον Αριστομένη), από την ιστοσελίδα του Γυμνασίου Αριστομένη.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Μεσσήνης, από την ιστοσελίδα: www.messini.gr του Δήμου Μεσσήνης. Κουτίφαρης Μεσσηνίας, στο facebook. Οικογένεια Κουτήφαρη - Κουτούφαρη, από την ιστοσελίδα: Άγιος Δημήτριος - Άγιος Νικόλαος Μεσσηνία Δήμου Δυτικής Μάνης, στο Facebook.