Η Κουκουνάρα, είναι οικισμός κοντά στον Χανδρινό και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Η 'Κουκκουνάρα' βρίσκεται βορειοδυτικά του Χανδρινού από τον οποίο απέχει 6 χιλιόμετρα και βορειοανατολικά της Πύλου από την οποία απέχει περίπου 14 χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 208 μέτρα και απέχει από τον Κόλπο του Ναυαρίνου περίπου 6,5 χιλιόμετρα. Κοντά στην Κουκκουνάρα βρίσκονται, προς τα νοτιοδυτικά της η Γιάλοβα σε απόσταση 7 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νότιά της η Στενωσιά, σε απόσταση 2,5 περίπου χιλιομέτρων.

Ιστορία

Το χωριό, το οποίο έχει στην περιοχή του σημαντικές πηγές νερού και πλούσια χλωρίδα και πανίδα, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής της Πυλίας. Η περιοχή του χωριού κατά την αρχαιότητα, σύμφωνα με τα ευρήματα του ανασκαφικού προγράμματος Prap, ήταν από τα σημαντικά κέντρα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου και μια από τις κύριες πόλεις του βασιλείου της Πύλου, με αναφορές στις πινακίδες της Γραμμικής Β. Οι πιθανότερες ονομασίες της αρχαίας πόλης, σύμφωνα με τους σύγχρονους ερευνητές, ήταν pa-ki-ja (Σφαγία) ή ka-ra-do-ro (Χάραδρος). Το σημερινό χωριό, αναφέρεται τουλάχιστον από την εποχή της Ενετοκρατίας με διάφορες παραλλαγές της βασικής ονομασίας, η οποία προέρχεται από τις λέξεις «κουκουνάρι» και «κουκουναριά», όπως η Κουκκουνάρα (με 2 κ) ή Κουκουνάρα (με 1 κ) ή Κουκουναριά.

Αρχαιότητα

Η περιοχή του χωριού είχε οικιστική και ταφική χρήση τουλάχιστον από την Μεσοελλαδική εποχή (2050-1680 π.Χ.) ως και τους μυκηναϊκούς χρόνους. Την μυκηναϊκή εποχή η πόλη που βρισκόταν στην περιοχή της Κουκουνάρας ερημώνεται λόγω κάποιου, απροσδιόριστου από τους ερευνητές προς το παρόν, καταστροφικού γεγονότος. Στην θέση του Αρχαιολογικού Χώρου της Κουκουνάρας εντοπίστηκαν και ανασκάφηκαν, ως σήμερα, 7 θολωτοί τάφοι, οι οποίοι ανήκουν στα πρωιμότερα μνημεία αυτού του ταφικού τύπου στην Πελοπόννησο. Ανάμεσα στα αρχαιολογικά ευρήματα από τους τάφους αυτούς υπάρχουν χρυσά κοσμήματα, χάλκινα αγγεία και όπλα, λίθινες αιχμές βελών και κομμάτια από κράνη με επένδυση από χαυλιόδοντες κάπρου. Τα διάφορα επίσης οικιστικά κατάλοιπα στην τοποθεσία της Κουκουνάρας επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μιας αρκετά διευρυμένης οικιστικής εγκατάστασης με μεγάλο πληθυσμό.

Αρχαιολογικές ανασκαφές στην Κουκουνάρα

Οι πρώτες διερευνητικές αρχαιολογικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή της Πυλίας, (η οποία θεωρείται συνολικά ως η περιοχή στην οποία εκτεινόταν το βασίλειο της αρχαίας Πύλου, την εποχή του Νέστορα), ξεκίνησαν την περίοδο 1909-1912 από τους αρχαιολόγους Ανδρέα Σκιά και Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη. Το 1939 άρχισαν τις τακτικές ανασκαφές ο Κ. Κουρουνιώτης σε συνεργασία με την αμερικανική αποστολή, υπό τον καθηγητή Carl W. Blegen, οι οποίες διακόπηκαν λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ανασκαφές ξανάρχισαν το 1952 και οι αρχαιολόγοι διαμοιράστηκαν το αρχαιολογικό έργο. Ο καθηγητής Carl William Blegen και η ομάδα του ανέλαβε τις ανασκαφές στο Ανάκτορο του Νέστορα, στην θέση Εγκλιανός και ο Σπυρίδων Μαρινάτος, ως εκπρόσωπος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, ανέλαβε τους τάφους και τους οικισμούς στην ευρύτερη περιοχή του ανακτόρου, αλλά και οπουδήποτε αλλού υπήρχαν λείψανα του μυκηναϊκού πολιτισμού. Η ανασκαφική περίοδος του Σπ. Μαρινάτου στην Μεσσηνία, επί μια περίπου 15ετία (μεταξύ 1952 και 1966), θεωρείται από τους σύγχρονους ερευνητές και ως η κυριότερη και διαρκέστερη προσφορά του στη μυκηναϊκή αρχαιολογία. Την περίοδο αυτή ο Σπυρίδων Μαρινάτος διεξάγει ανασκαφές ανά την Πυλία και την Τριφυλία, υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Στόχος του είναι να αποκαλύψει την τοπογραφία της ομηρικής Πύλου. Ανασκάπτει στα Βολιμίδια, στον Αϊ-Λιά, στην Καταβόθρα (Χώρα), στο Μυρσινοχώρι (θέση Ρούτση), στην Τραγάνα, στη Βοϊδοκοιλιά, στην Περιστεριά (Μύρο), στην Κουκουνάρα, στο Κορυφάσιο, αλλά και σε άλλες περιοχές. Στην περιοχή της Κουκουνάρας το διάστημα αυτό εντοπίζεται και αξιολογείται πληθώρα αρχαιολογικών ευρημάτων. Τις δεκαετίες 1970 και 1980 ακολούθησαν νεότερες έρευνες στην περιοχή της Κουκουνάρας από τον αρχαιολόγο Γεώργιο Κορρέ.

Β΄ Ενετοκρατία

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας αναφερόταν ως Κουκκουνάρα ή Κουκουναριά (Cuccunara ή Cucunaria). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο, μέσω της κτήσης τους (Stato da Mar), η οποία είναι γνωστή και ως Βασίλειο του Μορέως (1688-1715). Το χωριό Κουκκουνάρα (Cuccunara), ανήκε, το 1689, στην επαρχία του Ναβαρίνου (Territorio di Navarin ), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης). Με βάση την ενετική απογραφή Corner του 1689, το χωριό Κουκκουνάρα είχε 20 κατοίκους.

Β’ Τουρκοκρατία

Μετά το 1715, όταν οι Τούρκοι έδιωξαν τους Ενετούς από τον Μωριά και ξαναγύρισαν, μετονόμασαν τη Βαρωνία της Μεθώνης σε Βιλαέτι της Αρκαδιάς. Κατά την περίοδο που η ευρύτερη περιοχή της Πυλίας τελούσε υπό τη β’ οθωμανική κατοχή (1715-1821), το χωριό Κουκκουνάρα ή Μουσλιχουντίν Εφέντη υπαγόταν στον Καζά Ναβαρίνου σύμφωνα και με την έκδοση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα με τίτλο A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century, αφού μετά την ανακατάληψη των περιοχών του Μωριά από τους Τούρκους, η περιοχή του Ναβαρίνου, δηλαδή της Πυλίας, αποτέλεσε ένα ακόμα τμήμα της οθωμανικής (defter) κτηματογράφησης. Το χωριό αναφερόταν στα οθωμανικά τουρκικά ως Kukunare ή Muslihuddin Efendi (τσιφλίκι, Çiftlik).

Διοικητική ιστορία

Η Κουκουνάρα ή Κουκκουνάρα προσαρτήθηκε αρχικά, το 1835, στον παλαιό Δήμο Αιγαλαίου, με έδρα τον Χανδρινό. Μόλις 5 χρόνια αργότερα, το 1840, ο οικισμός αποσπάται από τον Δήμο Αιγαλαίου, ο οποίος καταργήθηκε τότε και προσαρτάται στον παλαιό Δήμο Πύλου, ή Δήμο Πυλίων, όπως αναφερόταν τότε, όπου και παρέμεινε ως το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Κουκουνάρα στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Πύλου της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό 90 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Έδρα του Δήμου Πύλου τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν η κωμόπολη της Πύλου, (Νεόκαστρον) και Καλύβια. Το 1912 η Κουκουνάρα προσαρτάται ως έδρα στην Κοινότητα Κουκουνάρας, στην οποία προσαρτώνται επίσης οι οικισμοί Λέζαγα (σήμερα η Στενωσιά) και Σχινόλακκα (το 1919 αποσπάσθηκε από την Κοινότητα Κουκουνάρας και προσαρτήθηκε στην Κοινότητα Πύλου). Τουλάχιστον από το 1844 ως το 1940 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως η Κουκουνάρα (με 1 κ), ενώ από το 1940 ως σήμερα αναφέρεται επίσημα ως η Κουκκουνάρα (με 2 κ) Το χωριό παρέμεινε ως έδρα και οικισμός της Κοινότητας Κουκκουνάρας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», η Κουκκουνάρα υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Χιλιοχωρίων, με έδρα τον Χανδρινό, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» η Κουκκουνάρα ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Η Κουκκουνάρα σήμερα είναι οικισμός και έδρα της Τοπικής Κοινότητας της Κουκκουνάρας του Δήμου Πύλου-Νέστορος, στην οποία υπάγεται και η Στενωσιά.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 129 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.

Κτίρια – εκδηλώσεις – αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου, υπάρχει η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας. Σημαντικές πολιτιστικές δραστηριότητες στο χωριό πραγματοποιεί τακτικά ο Πολιτιστικός Σύλλογος της Κουκκουνάρας "Τηλέμαχος". Στα αξιοθέατα της περιοχής του χωριού περιλαμβάνεται ο Αρχαιολογικός Χώρος Κουκουνάρας.

Ακρόπολη, Μέγαρο & μυκηναϊκός συνοικισμός στο Καταρραχάκι

Σε απόσταση 1 περίπου χιλιομέτρου βορειοανατολικά του χωριού της Κουκουνάρας βρίσκεται η θέση Καταρραχάκι, στην οποία υπάρχει μια επίπεδη έκταση πάνω από τη βαθειά χαράδρα του ποταμού Αράπη, με τα χαρακτηριστικά μιας φυσικής μικρής Ακρόπολης. Ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος, την αποκαλεί «ιδεώδη, φυσικώς ωχυρωμένην, μικράν ακρόπολιν». Στην θέση αυτή εκτός από την φυσική ακρόπολη, ο Σπ. Μαρινάτος απεκάλυψε αρχιτεκτονικά λείψανα αψιδοειδούς μεγάρου, με πρόδομο, κυρίως δωμάτιο και αψίδα στα ανατολικά, ενώ προς τα νοτιοδυτικά της Ακρόπολης, ανακαλύφθηκε ολόκληρος πρώιμος μυκηναϊκός συνοικισμός με ορθογώνια διαμερίσματα, μέσα στα οποία ανακαλύφθηκαν πίθοι και ασάμινθοι. Η χρονολόγηση της κεραμικής αυτής καλύπτει τις χρονικές περιόδους μεταξύ ΜΕ και ΥΕ Ι-ΙΙΙΒ εποχών, δηλαδή τα έτη από το 2200 π.Χ. έως το 1200 π.Χ.

Δείτε επίσης

Χανδρινός Δήμος Πύλου - Νέστορος Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Χιλιοχωρίων

Παραπομπές

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985). Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987. Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993. Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Fariba Zarinebaf, John Bennet, Jack L. Davis, "A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century", "Hesperia", supplement 34, American School of Classical Studies at Athens, Athens 2005, ISBN 0876615345, ISBN 9780876615348. «Ανασκαφαί Μεσσηνίας 1952-1966», επιμέλεια: Σπύρος Ιακωβίδης, εκδότης: Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, σειρά: Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 292, Αθήνα 2014, ISBN 978-618-5047-12-2, Κουκουνάρα, σελ. 138-172. Κουκουνάρα, από την ιστοσελίδα: /www.pylia.gr, του έργου “Ψηφιακή Ανάδειξη Πυλίας” («Ψηφιακή Πυλία») της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και του Υπουργείου Πολιτισμού. Σπυρίδων Μαρινάτος, «24. Ανασκαφαί Πύλου». Σπυρίδων Μαρινάτος, ΠAE 1958, 187-192 Σπυρίδων Μαρινάτος, ΠAE 1959, 174-180 Σπυρίδων Μαρινάτος, ΠAE 1960, 195-197 Σπυρίδων Μαρινάτος, ΠAE 1961, 174-176 Σπυρίδων Μαρινάτος, ΠAE 1963, 114-121. Γεώργιος Στ. Κορρές, ΠAE 1974, 140-162 Γεώργιος Στ. Κορρές, ΠAE 1975, 431-482 Γεώργιος Στ. Κορρές, ΠAE 1978, 325. Ιστορία των ανασκαφών της Πυλίας, από την ιστοσελίδα: /www.pylia.gr, του έργου “Ψηφιακή Ανάδειξη Πυλίας” («Ψηφιακή Πυλία») της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και του Υπουργείου Πολιτισμού. Ανασκαφές > Ιστορία των Ανασκαφών > Πελοπόννησος > Μεσσηνία > Κουκουνάρα, από την ιστοσελίδα: www.archetai.gr της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Φωτεινή Χρηστάκη, «Τάφοι με όπλα στη ΜΕ ΙΙΙ - ΥΕ Ι φάση», Βόλος 2005. Αρχαιολογικό Μουσείο Πύλου, «Μικρός Οδηγός: στα ίχνη της Πύλου», επιμέλεια: Μαρία Κυλάφη, έκδοση: Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Πύλος 2018, ενότητα: "7. Κουκουνάρα, μια ακμάζουσα περιφέρεια", σελ. 13.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Πύλου - Νέστορος, από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος. Κουκουνάρα Μεσσηνία: Ένα σημαντικό Προϊστορικό κέντρο, 26/02/2014,από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος". Κουκουνάρα: Οι ανασκαφές του Γ. Κορρέ, 05/12/2016 και Οι έρευνες του Γ. Κορρέ στην Πυλία, 1973-1976, Κουκουνάρα-Γουβαλάρη, 04/06/2016, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος". Κουκουνάρα Μεσσηνίας και Πολιτιστικός Σύλλογος Κουκουνάρας Πυλίας Μεσσηνίας Τηλέμαχος, ιστοσελίδες του Πολιτιστικού Συλλόγου της Κουκκουνάρας "Τηλέμαχος". Κουκουνάρα Μεσσηνίας, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Koukounara Νews". Μνημείο της φύσης η αριά στη Κουκουνάρα, 30/07/2011, από την ιστοσελίδα του τοποκού ΜΜΕ "Pylos News".