Το Κορυφάσιο ή Κορυφάσι, αναφερόμενο επίσημα ως το Κορυφάσιον, είναι οικισμός κοντά στην Χώρα και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Το Κορυφάσιο βρίσκεται περίπου 8,5 χιλιόμετρα προς τα νοτιοανατολικά της Χώρας και περίπου 15 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά της Πύλου. Έχει υψόμετρο 59 μέτρα και απέχει 4,5 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Κοντά στο Κορυφάσιο βρίσκεται προς τα νοτιά του η Γιάλοβα σε απόσταση 7 περίπου χιλιομέτρων και προς τα βόρειά του σε απόσταση 4,5 περίπου χιλιομέτρων, στην κατεύθυνση της εθνικής οδού προς τη Χώρα, βρίσκεται το Ανάκτορο του Νέστορα, χώρος με ιδιαίτερη αρχαιολογική αξία.

Ιστορία

Το χωριό έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής τόσο της Πυλίας, όσο και της Τριφυλίας. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Η ονομασία του χωριού κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας ήταν Οσμάν Αγά ή Οσμάναγα, ενώ η σύγχρονη ονομασία του χωριού, από το 1915 και μετά, προέρχεται από τιμητική αναφορά προς την ονομασία που έχει το ομώνυμο ακρωτήρι αρκετά δυτικά του χωριού (κοντά στο Παλαιόκαστρο του Ναυαρίνου) και ο εκεί τοποθετούμενος από τους ερευνητές αρχαίος οικισμός Κορυφάσιον, ο οποίος ίσως να ταυτίζεται με την Αρχαία Πύλο (η τοποθεσία της παραμένει ακόμα ασαφής) ή τμήμα αυτής, καθώς ο Παυσανίας, στο έργο του Ελλάδος περιήγησις - Μεσσηνιακά, αναφέρει επίσης ότι η αρχαία Πύλος ονομαζόταν και Κορυφάσιον, από το Ακρωτήριο Κορυφάσιον (ἄκρα Κορυφάσιον), πάνω στο οποίο είχε κτιστεί. Εκεί κοντά υπήρχε και ναός της Κορυφασίας Αθηνάς. Μεγάλος αριθμός των σημερινών κατοίκων του χωριού έχει τις οικογενειακές του ρίζες σε άλλες περιοχές της κεντρικής Μεσσηνίας, από όπου έφυγαν αναζητώντας καλύτερη τύχη στις ευφορότερες περιοχές πέριξ της σημερινής θέσης του χωριού. Στην ευρύτερη περιοχή του χωριού έχουν βρεθεί, κατά καιρούς, δεκάδες αρχαία αντικείμενα, αλλά ακόμα δεν έχει γίνει συστηματική ανασκαφή. Σε κοντινή απόσταση από το χωριό βρίσκεται επίσης το Ανάκτορο του Νέστορα.

Αρχαιολογικές ανασκαφές στην Πυλία

Οι πρώτες διερευνητικές αρχαιολογικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή της Πυλίας, (η οποία θεωρείται συνολικά ως η περιοχή στην οποία εκτεινόταν το βασίλειο της αρχαίας Πύλου, την εποχή του Νέστορα), ξεκίνησαν την περίοδο 1909-1912 από τους αρχαιολόγους Ανδρέα Σκιά και Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη. Το 1939 άρχισαν τις τακτικές ανασκαφές ο Κ. Κουρουνιώτης σε συνεργασία με την αμερικανική αποστολή, υπό τον καθηγητή Carl W. Blegen, οι οποίες διακόπηκαν λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ανασκαφές ξανάρχισαν το 1952, με εκπρόσωπο της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο, του οποίου η ανασκαφική περίοδός του στην Μεσσηνία, επί μια περίπου 15ετία (μεταξύ 1952 και 1966) θεωρείται από τους σύγχρονους ερευνητές και ως η κυριότερη και διαρκέστερη προσφορά του στη μυκηναϊκή αρχαιολογία. Οι αρχαιολόγοι διαμοιράστηκαν το αρχαιολογικό έργο και καθώς ο καθηγητής Carl William Blegen και η ομάδα του ανέλαβε τις ανασκαφές στο Ανάκτορο του Νέστορα, στην θέση Εγκλιανός, ο Σπυρίδωνας Μαρινάτος ανέλαβε τους τάφους και τους οικισμούς στην ευρύτερη περιοχή του ανακτόρου, αλλά και οπουδήποτε αλλού υπήρχαν λείψανα του μυκηναϊκού πολιτισμού, όπως οι θολωτοί τάφοι στον Κακόβατο και στην Τραγάνα. Τις δεκαετίες 1970 και 1980 ακολούθησαν νεότερες έρευνες από τον Γεώργιο Κορρέ.

Ο θολωτός τάφος του Κορυφασίου

Λίγες εκατοντάδες μέτρα κάτω από το Κορυφάσιο, προς τα νότια-νοτιοδυτικά του, στην θέση Χαρατσάρι, βρίσκεται ο θολωτός τάφος του Οσμάναγα ή θολωτός τάφος του Κορυφασίου (διάμετρος θόλου: 6 μ. και ύψος 2,75 μ., είσοδος: βάθος 1,5 μ., ύψος 2,75 μ. και πλάτος 1,95 μ.), κτισμένος κατά το εκφορικό σύστημα από μικρές επίπεδες ακατέργαστες πέτρες και ο οποίος χρονολογείται περί το 1700 π.Χ. Ο τάφος αυτός θεωρείται από τους αρχαιότερους της ηπειρωτικής Ελλάδας και είναι ο πρώτος που ανασκάφηκε στην Πυλία, το 1926, από τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη (1872–1945). Αν και ήταν συλημένος, ωστόσο βρέθηκαν σημαντικά ευρήματα, όπως αγγεία μεσοελλαδικής, μυκηναϊκής και μινωικής εποχής, τα οποία στη συνέχεια χρονολογήθηκαν από τον Carl William Blegen (ο οποίος συνέχισε το έργο του Κουρουνιώτη μετά το θάνατο αυτού και προέβη σε σχετική έκδοση-ανακοίνωση). Τα ευρήματα από τον θολωτό τάφο του Οσμάναγα φυλάσσονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Β΄ Ενετοκρατία

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας αναφέρονταν δυο ξεχωριστά χωριά στην ευρύτερη περιοχή. Το ένα χωριό αναφερόταν ως Μικρό Πισάσκι (Pissaschi piccolo) το οποίο είναι το σημερινό Πισάσκι και το άλλο ως Μεγάλο Πισάσκι (Pissaschi grande) το οποίο, από το 1700, αναφέρεται ως ένα χωριό, το Πισάσκι (Pisachi) και πρόκειται για το πολύ κοντινό χωριό, που στη συνέχεια επί Τουρκοκρατίας αναφερόταν ως Οσμάναγα, δηλαδή το σημερινό Κορυφάσιο, του οποίου το Πισάσκι αποτελεί προέκταση. Οι οικισμοί αναφέρονται, είτε αρχικά ως δυο ξεχωριστοί οικισμοί, είτε στη συνέχεια ως ένας ενιαίος, σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο, μέσω της κτήσης τους (Stato da Mar), η οποία είναι γνωστή και ως Βασίλειο του Μορέως (1688-1715). Και τα δυο χωριά Μικρό Πισάσκι (Pissaschi piccolo) και Μεγάλο Πισάσκι (Pissaschi grande), ανήκαν, το 1689, στην επαρχία του Ναβαρίνου (Territorio di Navarin), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης). Με βάση την ενετική απογραφή Corner του 1689, το Μικρό Πισάσκι είχε 44 κατοίκους και το Μεγάλο Πισάσκι είχε 54 κατοίκους αντίστοιχα. Το χωριό Πισάσκι (Pisachi), μετά το 1700, αναφέρεται ότι ανήκε επίσης στην ίδια επαρχία, την επαρχία του Ναβαρίνου (Territorio di Navarin).

Β’ Τουρκοκρατία

Μετά το 1715, όταν οι Τούρκοι έδιωξαν τους Ενετούς από τον Μωριά και ξαναγύρισαν, μετονόμασαν τη Βαρωνία της Μεθώνης σε Βιλαέτι της Αρκαδιάς. Κατά την περίοδο που η ευρύτερη περιοχή της Πυλίας τελούσε υπό τη β’ οθωμανική κατοχή (1715-1821), το χωριό του Πισασκίου υπαγόταν στον Καζά Ναβαρίνου σύμφωνα και με την έκδοση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα με τίτλο A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century, αφού μετά την ανακατάληψη των περιοχών του Μωριά από τους Τούρκους, η περιοχή του Ναβαρίνου, δηλαδή της Πυλίας, αποτέλεσε ένα ακόμα τμήμα της οθωμανικής (defter) κτηματογράφησης. Το χωριό Μικρό Πισάσκι αναφερόταν στα οθωμανικά τουρκικά ως Kucuk Pisaski, ενώ το Μεγάλο Πισάσκι, που αναφερόταν και ως Buyuk Pisaski ταυτίζεται με το Οσμάν Αγά, δηλαδή το Osman Aga.

Διοικητική ιστορία

Το Οσμάναγα προσαρτήθηκε αρχικά στον παλαιό Δήμο Κορυφασίου το 1835, με έδρα την Ίκλενα (σήμερα η Ίκλαινα). Μόλις 5 χρόνια αργότερα, το 1840, το Οσμάναγα αποσπάται από τον Δήμο Κορυφασίου, ο οποίος καταργήθηκε τότε και προσαρτάται στον παλαιό Δήμο Πύλου ή Δήμο Πυλίων, όπως αναφερόταν, όπου και παρέμεινε ως το 1912 που ο δήμος αυτός καταργήθηκε. Από το 1835 ως το 1915 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως το Οσμάναγα και από το 1915 ως σήμερα ως το Κορυφάσιον. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Οσμάναγα στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Πύλου της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό 243 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Έδρα του Δήμου Πύλου τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν η κωμόπολη της Πύλου, (Νεόκαστρον) και Καλύβια. Το 1912 το Οσμάναγα προσαρτάται και γίνεται έδρα στην Κοινότητα Οσμάναγα. Στην ίδια κοινότητα προσαρτήθηκαν επίσης οι οικισμοί Πετροχώρι, Πισάσκι και Ρωμανός. Το 1915 το χωριό Οσμάναγα και η Κοινότητα Οσμάναγα μετονομάσθηκαν σε Κορυφάσιον και Κοινότητα Κορυφασίου αντίστοιχα. Το χωριό παρέμεινε ως οικισμός και έδρα της Κοινότητας Κορυφασίου, με την αλλαγή της ονομασίας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», το Κορυφάσιον υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Νέστορος, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» το Κορυφάσιον ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Το Κορυφάσιον σήμερα είναι οικισμός και έδρα της Τοπικής Κοινότητας του Κορυφασίου του Δήμου Πύλου-Νέστορος, στην οποία υπάγεται επίσης και ο οικισμός Πισάσκι.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 459 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες. Το καλοκαίρι ο πληθυσμός σχεδόν διπλασιάζεται με την άφιξη πολλών Κορυφασίων που διαμένουν εκτός του χωριού. Η κύρια ενασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία με κύρια παραγωγή το ελαιόλαδο και δευτερευόντως το κρασί και τα οπωροκηπευτικά.

Κτίρια-αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια, στο χωριό υπάρχει το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό Σχολείο. Στην πλατεία του χωριού με το σιντριβάνι, τα πλατάνια και την εξαιρετική θέα προς τον Κόλπο της Πύλου, βρίσκονται επίσης το παλαιό κοινοτικό κτίριο, το Μνημείο-Ηρώο των πεσόντων, το Αγροτικό Ιατρείο και καφετέριες. Στον κεντρικότερο δρόμο του χωριού βρίσκονται επίσης οι δυο ταβέρνες του χωριού, εμπορικά καταστήματα, τα δυο παραδοσιακά καφενεία του, φαρμακείο, ταχυδρομείο, παντοπωλεία, μανάβικα, mini-markets, καθώς και παραδοσιακός φούρνος. Η εκκλησία του χωριού είναι ο Ιερός Ναός του Αγίου Χαραλάμπους, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας, ενώ υπάρχουν και τα εξωκλήσια του Αγίου Γεωργίου (στον οικισμό Πισάσκι), του Αγίου Κωνσταντίνου και του Προφήτη Ηλία στα βόρεια του χωριού, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Τρύφωνα στα νότια και ανατολικά. Υπάρχει επίσης η Εκκλησια του Αγίου Αθανασίου (κοιμητηριακός), ο οποίος βρίσκεται βόρεια του Κορυφασίου στη μικρή διαδρομή προς το Πισάσκι. Προνόμιο του χωριού είναι επίσης ότι βρίσκεται στο κέντρο μιας πολύ όμορφης περιοχής της δυτικής Μεσσηνίας με γρήγορες προσβάσεις στην Πύλο και στις παραλίες Βοϊδοκοιλιάς, Ντιβαρίου, Πετροχωρίου και Ρωμανού.

Δείτε επίσης

Πύλος Χώρα Δήμος Πύλου - Νέστορος Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Νέστορος

Παραπομπές

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985). Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987. Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993. Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Fariba Zarinebaf, John Bennet, Jack L. Davis, "A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece", "Hesperia", supplement 34, American School of Classical Studies at Athens, Athens 2005, ISBN 978-0-87661-534-8. Carl William Blegen, "An early tholos tomb in Western Messenia", Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, τόμος 23ος, αρ. 2, 1954, σελ. 158-162. Ο θολωτός τάφος του Οσμάναγα, http://hdl.handle.net/11596/139 από την ιστοσελίδα: repository.pylia.gr "Ψηφιακή Πυλία". Γ. Λώλος, «Πύλος Ημαθόεις: Η πρωτεύουσα του Νέστορος και η γύρω περιοχή», 2η έκδ., Αθήνα 1994.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Πύλου - Νέστορος, από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος. Κορυφάσιο, από την ιστοσελίδα: koryfasio.gr Πληροφορίες και φωτογραφίες για το Κορυφάσιο, στην ιστοσελίδα: fourtounis.gr, που επιμελείται ο Κορυφασιώτης εκπαιδευτικός Βασίλης Φουρτούνης. Κορυφάσιο Μεσσηνία: Ο αρχαιότερος Θολωτός τάφος της Ηπειρωτικής Ελλάδας, 27/02/2014, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος".