Το Κοπανάκι, αναφερόμενο παλαιότερα ως το Κοπανάκιον, είναι οικισμός κοντά στον Αετό και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Τριφυλίας, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Το Κοπανάκι, βρίσκεται περίπου 18 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά της Κυπαρισσίας, περίπου 7 χιλιόμετρα βόρεια από τον Αετό και περίπου 13,5 χιλιόμετρα ανατολικά από το Καλό Νερό και τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Έχει υψόμετρο 181 μέτρα.

Ιστορία

Τα στοιχεία κατοίκησης της ευρύτερης περιοχής της πολης ανάγονται στην Πρωτοελλαδική/Υστεροελλαδική εποχή, καθώς το 1980 εντοπίστηκαν κοντά στο Κοπανάκι ερείπια αγροτικού οικισμού. Διάφορα άλλα αρχαιολογικά τεκμήρια, επιβεβαιώνουν συνεχή ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή κατά τους ιστορικούς χρόνους. Η ιστορία του ίδιου χωριού, πάντως, ξεκινά από τα μέσα του 19ου αιώνα, αφού αρχικά το Κάτω Κοπανάκι αποτελούσε μικρό συνοικισμό, μη αναγνωρισμένο όμως επίσημα, ο οποίος υπαγόταν πρώτα στον παλαιό Δήμο Ηλεκτρίδος, κατόπιν στον παλαιό Δήμο Δωρίου και στη συνέχεια στον παλαιό Δήμο Αετού. Το Κάτω Κοπανάκι δημιουργήθηκε κυρίως από κατοίκους γειτονικών χωριών, οι οποίοι επέλεξαν την τοποθεσία του σημερινού χωριού ως τόπο εγκατάστασης. Από τις πρώτες οικογένειες που εγκαταστάθηκαν και ίδρυσαν ουσιαστικά το χωριό ήταν η οικογένεια Παπατσώρη, η οποία μετακινήθηκε από το Σουλιμά (Άνω Δώριο) και επίσης από το Βαρυμπόπι (Μοναστήρι) μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν οι οικογένειες των Ρήγα, Παπαναγιώτου, Μπρούστη, Καπέλιου, Χριστοφιλόπουλου, Χαμπεσή, Κυριακόπουλου, Κοσμά, Σοφού, Ματζώρου, Πετρούλια κ.α. Κατά το 1912, όταν έγινε η σύσταση των κοινοτήτων, το Κοπανάκι αποτελούταν από δυο ξεχωριστούς, τότε, οικισμούς (το Άνω Κοπανάκι και το Κάτω Κοπανάκι). Καθώς το Κάτω Κοπανάκι τα πρώτα χρόνια ήταν περισσότερο ανεπτυγμένο και διέθετε επίσης δημοτικό σχολείο ιδρύθηκε πρώτα, το 1912, η Κοινότητα Κάτω Κοπανακίου. Το 1924 ιδρύθηκε και η Κοινότητα Άνω Κοπανακίου και σταδιακά το Άνω Κοπανάκι, ως την ενοποίηση των δυο οικισμών το 1961, είχε υπερκεράσει, σε πληθυσμό, το Κάτω Κοπανάκι. Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το Κοπανάκι ήταν αρχικά υπό Ιταλική και κατόπιν υπό Γερμανική κατοχή. Η περιοχή του χωριού ήταν από της πρώτες στις οποίες οργανώθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις. Στο σταφιδόσπιτο (ΑΣΟ Κοπανακίου), το οποίο βρίσκεται στο Κοπανάκι ιδρύθηκε τις αρχές Ιουλίου του 1941 η Νέα Φιλική Εταιρία (ΝΦΕ). Την Κυριακή 25 Ιανουαρίου 1942, το τμήμα ΝΦΕ της Άνω Τριφυλίας προσχώρησε στο ΕΑΜ. Η αντιστασιακή δράση των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής «απαντήθηκε» με τη ναζιστική θηριωδία του ολοκαυτώματος του γειτονικού χωριού, του Αετού, στις 11 Σεπτεμβρίου 1943.

Διοικητική ιστορία

Οι συνοικισμοί που συναποτελούν, το σημερινό Κοπανάκι, ήταν αρχικά ξεχωριστοί και γνωστοί ως ο οικισμός του Άνω Κοπανακίου και ο οικισμός του Κάτω Κοπανακίου. Το Κάτω Κοπανάκι ήταν ο παλαιότερος οικισμός εκ των δύο. Επίσημα οι δυο οικισμοί αναφέρονται από το 1912: Το Κάτω Κοπανάκι ορίζεται το 1912 ως έδρα της Κοινότητας Κάτω Κοπανακίου στην οποία προσαρτάται και το Άνω Κοπανάκι (παρέμεινε στην κοινότητα αυτή ως το 1923). Το 1923 το Άνω Κοπανάκι αποσπάται από την Κοινότητα Κάτω Κοπανακίου και προσαρτάται στην Κοινότητα Κάτω Λάπης, που είχε ως έδρα την Κάτω Λάπη (ή Λάπι, Ριζοχώρι) και συμπεριλάμβανε τους οικισμούς Άνω Λάπη (σήμερα επίσης Ριζοχώρι), Άγιος Ιωάννης (σήμερα ο Αγιάννης) και Στηλάρι ή Στυλιάρη (καταργήθηκε το 1971) και από το 1920 του οικισμούς Σπαρτέζα (καταργήθηκε το 1928) και Μπρέχθη (σήμερα επίσης Ριζοχώρι). Μόλις ένα χρόνο αργότερα, το 1924, το Άνω Κοπανάκι μεταφέρεται από την Κοινότητα Κάτω Λάπης και γίνεται έδρα στην νεοϊδρυθείσα Κοινότητα Άνω Κοπανακίου, στην οποία προσαρτώνται επίσης οι προαναφερόμενοι οικισμοί της καταργούμενης Κοινότητα Κάτω Λάπης, η οποία μετονομάζεται σε Κοινότητα Άνω Κοπανακίου. Το Άνω Κοπανάκι παρέμεινε έδρα στην Κοινότητα Άνω Κοπανακίου από το 1912 ως το 1951 που έγινε έδρα της Κοινότητας Κοπανακίου, ενώ επίσης και το Κάτω Κοπανάκι παρέμεινε έδρα στην Κοινότητα Κάτω Κοπανακίου από το 1912 ως το 1951, που αυτή καταργήθηκε και το Κάτω Κοπανάκι εντάχθηκε στην Κοινότητα Κοπανακίου. Το 1951 επίσης αναγνωρίζεται και προσαρτάται στην Κοινότητα Κοπανακίου και ο οικισμός Αραντούρον, ο οποίος από το 1956 μετονομάζεται σε Άγιος Δημήτριος. Το 1961 το Κάτω Κοπανάκι καταργείται ως οικισμός και ενώνεται ως συνοικία στο Άνω Κοπανάκι, ενώ από το 1981 το Άνω Κοπανάκι μετονομάζεται σε Κοπανάκι. Το χωριό παρέμεινε ουσιαστικά έδρα της ομώνυμης κοινότητας (με τις αλλαγές στην ονομασία των ξεχωριστών οικισμών και κοινοτήτων μέχρι την ενοποίηση), από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», το Κοπανάκι, το Ριζοχώρι και ο Άγιος Δημήτριος, υπήχθησαν στον κατηργημένο Δήμο Αετού Μεσσηνίας, ως το 2010, με έδρα αυτήν την φορά το Κοπανάκι (σε προηγούμενες συστάσεις του παλαιότερου Δήμου Αετού έδρα ήταν ο Αετός). Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» το Κοπανάκι ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Τριφυλίας. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αετού, Αυλώνος, Γαργαλιάνων, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών και την κοινότητα Τριπύλας. Το Κοπανάκι σήμερα είναι η έδρα της Τοπικής Κοινότητας του Κοπανακίου του Δήμου Τριφυλίας, στην οποία υπάγονται επίσης οι οικισμοί Αγιάννης, Άγιος Δημήτριος, Ριζοχώρι και Τρουπακέικα.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 931 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες. Κύρια πηγή εισοδήματος για τον πληθυσμό αποτελεί η παραγωγή και η πώληση ελαιόλαδου.

Επισήμανση: Ο πληθυσμός όπως αναφέρεται στο παραπάνω διάγραμμα για το χωριό του Κοπανακίου, περιλαμβάνει το συνολικό άθροισμα των κατοίκων του χωριού κατά την περίοδο από το 1912 ως το 1951, δηλαδή το χρονικό διάστημα κατά το οποίο το Κοπανάκι αναφερόταν ως δυο ξεχωριστοί οικισμοί (Κάτω Κοπανάκι & Άνω Κοπανάκι). Στην συνέχεια αναφέρεται ως Άνω Κοπανάκι μέχρι και το 1971. Στις απογραφές 1981 και 1991 αναφέρεται διττά, ως Κοπανάκι (Άνω Κοπανάκιον) και από το 2001 και μετά αναφέρεται μόνο ως Κοπανάκι. Στις σχετικές απογραφές η πιο αναλυτική καταγραφή του πληθυσμού του χωριού είχε ως εξής:

1920: Κάτω Κοπανάκι 536 κάτοικοι, Άνω Κοπανάκι 50 κάτοικοι. Σύνολο: 586 κάτοικοι. 1928: Κάτω Κοπανάκι 378 κάτοικοι, Άνω Κοπανάκι 530 κάτοικοι. Σύνολο: 908 κάτοικοι. 1940: Κάτω Κοπανάκι 406 κάτοικοι, Άνω Κοπανάκι 953 κάτοικοι. Σύνολο: 1.359 κάτοικοι. 1951: Κάτω Κοπανάκι 309 κάτοικοι, Άνω Κοπανάκι 1.024 κάτοικοι. Σύνολο: 1.333 κάτοικοι. 1961: Ο πληθυσμός του κατηργημένου οικισμού Κάτω Κοπανάκι, ενσωματώνεται στο Άνω Κοπανάκι 1.605 κάτοικοι. Σύνολο: 1.605 κάτοικοι.

Κτίρια

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και τις υπόλοιπες κατοικίες που έχουν οργανωθεί με βάση το ρυμοτομικό σχέδιο, το οποίο εγκρίθηκε το 1952, στο χωριό λειτουργούν σήμερα εξαθέσιο δημοτικό σχολείο με ολοήμερο ωράριο, μονοθέσιο νηπιαγωγείο και παιδικός σταθμός. Γύρω από την κεντρική πλατεία, στην οποία βρίσκεται και το μνημείο πεσόντων, καθώς και σε άλλα σημεία του χωριού υπάρχουν καφενεία, καφετέριες, ψητοπωλεία, καταστήματα, επιχειρήσεις, υποκατάστημα Τράπεζας, Αγροτικό Ιατρείο, χώρος για το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι», Δημοτική βιβλιοθήκη και Αστυνομικό Τμήμα. Στο χωριό λειτουργούσαν παλαιότερα και Ειρηνοδικείο, Γυμνάσιο, Λύκειο και Υποδιοίκηση Χωροφυλακής. Οι εκκλησίες του χωριού είναι ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου στο Άνω Κοπανάκι και ο Ιερός Ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στο Κάτω Κοπανάκι, οι οποίοι υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Τριφυλίας και Ολυμπίας. Υπάρχουν επίσης το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία και το ξωκκλήσι της Παναγίτσας.

Το παλαιό δημοτικό σχολείο του Κάτω Κοπανακίου

Το παλαιό κλειστό μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο του Κάτω Κοπανακίου είναι το πρώτο δημοτικό σχολείο, που ιδρύθηκε στην περιοχή του χωριού. Αρχικά στεγάσθηκε σε διώροφο κτίριο και φοίτησαν σε αυτό παιδιά από το Κοπανάκι και το Λάπι. Αργότερα μεταφέρθηκε σε νεότερο κτίριο και σήμερα χρησιμοποιείται ως χώρος κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, αφού ανακαινίσθηκε με χορηγίες μελών του "Εκπολιτιστικού Συλλόγου Κοπανακίου", με τον συντονισμό του Σπύρου Κομιανού, της "Μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Λιθερός»" και του "Συλλόγου Γυναικών του πρώην Δήμου Αετού «Καλλιπάτειρα»".

Σιδηροδρομικός Σταθμός Κοπανακίου

Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Κοπανακίου είναι ανενεργός - κλειστός σιδηροδρομικός σταθμός, ο οποίος βρίσκεται δίπλα στη Σιδηροδρομική γραμμή Ζευγολατειού - Καλού Νερού, η οποία έπαψε να λειτουργεί το 2011 και ήταν τμήμα της σιδηροδρομικής σύνδεσης μεταξύ Κυπαρισσίας - Καλαμάτας και αντίστροφα.

Τοπικά έθιμα - παραδόσεις - πανηγύρια

Ετήσιο πανηγύρι στο Κοπανάκι

Το 1894 καθορίστηκε ως τόπος για την ίδρυση του ετήσιου πανηγυριού το Κάτω Κοπανάκι και δόθηκε η έγκριση για: «Την σύσταση ετησίας εμπορικής πανηγύρεως εν θέσει “Κοπανάκι” της περιφερείας του Δήμου Δωρίου του νομού Μεσσηνίας, αρχομένης από 15 Αυγούστου εκάστου έτους και διαρκούσης μέχρι της 20 του ίδιου μηνός». Η ημερομηνία διεξαγωγής του πανηγυριού μεταφέρθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου κάθε έτους και γινόταν αρχικά στο Κάτω Κοπανάκι, νότια από το παλαιό Καφενείο του Σοφού, ενώ στη συνέχεια, από το 1930, μεταφέρθηκε στο κέντρο του Άνω Κοπανακίου. Παρά το γεγονός ότι το ετήσιο πανηγύρι του χωριού έχει απολέσει κάτι από την αίγλη των παλαιότερών ετών, ωστόσο, το κυριακάτικο παζάρι του το αναπληρώνει, καθώς συμβάλλει καθοριστικά στην τοπική οικονομία της περιοχής του χωριού.

Το Κυριακάτικο παζάρι

Το Κοπανάκι, είναι σήμερα ιδιαίτερα γνωστό για το παζάρι του, το οποίο αποτελεί θεσμό για την ευρύτερη περιοχή της Τριφυλίας. Γίνεται κάθε Κυριακή στην κεντρική πλατεία του χωριού και συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών από τις γειτονικές περιοχές. Ουσιαστικά πρόκειται για την λαϊκή αγορά του χωριού, η οποία διεξάγεται από τις αρχές του 20ου αιώνα, με διαφορετικό όμως χαρακτήρα από τις λαϊκές αγορές που οργανώνονται αλλού. Η συγκεκριμένη έχει κυρίως το χαρακτήρα του παζαριού. Στην Κεντρική Πλατεία του χωριού στήνονται πολύχρωμοι πάγκοι με φρούτα, λαχανικά, χόρτα και σαλατικά, λουλούδια, ξηρούς καρπούς, τουρσιά, υφάσματα, ρούχα, εργαλεία κάθε χρήσης και επίσης σε ιδιαίτερο σημείο γίνεται η ζωοπανήγυρη με διάφορα ζώα (αρνάκια, κατσικάκια, πουλερικά, κουνέλια κ.α. είδη). Το παζάρι αποτελεί σημείο συνάντησης για τους εμπόρους και τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής της Τριφυλίας, οι οποίοι προσέρχονται, όχι μόνο για να πραγματοποιήσουν τις προμήθειές τους σε τρόφιμα, είδη μαναβικής, είδη ρουχισμού, ζωοτροφές ή μερικοί από αυτούς να συμμετάσχουν στη ζωοπανήγυρη, που διεξάγεται παράλληλα, αλλά και για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, απολαμβάνοντας την συντροφιά των φίλων τους στα γειτονικά καφενεία, τις καφετέριες και τα ψητοπωλεία, που λειτουργούν γύρω από την πλατεία του χωριού. Η μεσσηνιακή παράδοση του ψησίματος της «γουρνοπούλας» και της πώλησής της στις παρυφές των δρόμων, κατά μία εκδοχή ξεκίνησε από το Κοπανάκι, αρχικά μόνο τις Κυριακές, για τους επισκέπτες από μακριά, ώστε να έχουν ένα πλούσιο γεύμα και τη δύναμη να κάνουν το ταξίδι της επιστροφής. Σήμερα σε πολλά σημεία της ευρύτερης περιοχής, στους κεντρικούς δρόμους, μπορεί κανείς να βρει (ανεξαρτήτως ημέρας) ψητή γουρνοπούλα.

Αθλητικός Όμιλος "Διαγόρας"

Στο Δημοτικό Γήπεδο του Κοπανακίου, στεγάζεται και το αθλητικό σωματείο με την ονομασία Αθλητικός Όμιλος "Διαγόρας", ο οποίος έχει τμήμα ποδοσφαίρου, το οποίο συμμετέχει στην Ένωση Ποδοσφαιρικών Σωματείων Μεσσηνίας (Ε.Π.Σ. Μεσσηνίας).

Προσωπικότητες από το Κοπανάκι

Αλεξάανδρα Α. Σιούτη (γεν 1955) Αρεοπαγίτης Παναγιώτης Κ. Παπαδόπουλος (1918–1978), ποιητής και πεζογράφος γνωστός με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Παναγιώτης Μελτέμης. Θανάσης Σπυρόπουλος (γεν. 1929), καραγκιοζοπαίκτης, λαϊκός ζωγράφος. Παναγιώτης (Πότης) Στρατίκης (1926-2019), αντιστασιακός, εκδότης, συγγραφέας και σεναριογράφος. Αλέξανδρος Ρήγας (γεν. 1965), ηθοποιός, σεναριογράφος και σκηνοθέτης (καταγωγή). Γιάννης Καραλής (1951) συνθέτης, στιχουργός, διαφημιστής (καταγωγή).

Δείτε επίσης

Κυπαρισσία Αετός Δήμος Τριφυλίας Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Αετού Μεσσηνίας

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Τριφυλίας, από την ιστοσελίδα: www.dimostrifylias.gr του Δήμου Τριφυλίας. kopanakinews, η ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Kopanaki news", του δημοσιογράφου Δημήτρη Α. Γιαννόπουλου. Κοπανάκι - Λιθερός Αρχειοθετήθηκε 2017-07-09 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.kopanaki-litheros.gr "Κοπανάκι Τριφυλίας: Οι αρχαιολογικοί χώροι, 29/11/2013, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος". "Κοπανάκι Τριφυλία: Οι αρχαιολογικοί χώροι", από την ιστοσελίδα της "Ομάδας Προστασίας και Ανάδειξης Αρχαιολογικών Χώρων Τριφυλίας". KOPANAKI Trifylia Messinia Greece. Θέμης Δ. Γκούντρας, «Κοπανάκι. Δεκαετία 1960», από την ιστοσελίδα: kopanakinews.wordpress.com Komianos's Blog. Από το Κοπανάκι Μεσσηνίας Πολιτιστικά Δρώμενα, από την ιστοσελίδα: komianos.wordpress.com Mallusa Blog, από την ιστοσελίδα: mallousa.wordpress.com της Γεωργίας Ναούμ Αγγελοπούλου – Παπαβασιλείου (λογοτέχνης από το Κοπανάκι, λογοτεχνικό ψευδώνυμο: Μαλλούσα). Δημήτρη Λιθοξόου, "Τα οικογενειακά ονόματα τη δεκαετία του ’90 > Περιοχή Κοπανάκι Μεσσηνίας Αρχειοθετήθηκε 2020-10-27 στο Wayback Machine.", από την ιστοσελίδα: www.lithoksou.net Messinia > Kopanaki, φωτογραφίες από την ιστοσελίδα: www.greece.com Kopanaki Messinias.