Το Κεφαλόβρυσο (παλαιά ονομασία Χαλβάτσο) είναι χωριό του Νομού Μεσσηνίας του Δήμου Μεσσήνης. Βρίσκεται στο βορειότερο προς τα δυτικά άκρο του κεντρικού τμήματος του Νομού Μεσσηνίας (επαρχία Μεσσήνης), στα όρια με την επαρχία Τριφυλίας. Μαζί με το συνοικισμό Κουλκάδα, που βρίσκεται δύο χιλιόμετρα δυτικά, αποτελούσε από το 1912 και ως το 1997 ιδιαίτερη κοινότητα, αρχικά με την ονομασία «Κοινότητα Χαλβάτσου» και από το 1956 «Κοινότητα Κεφαλόβρυσου».

Γεωγραφία

Το Κεφαλόβρυσο βρίσκεται ριζωμένο πάνω σε δυο βουνοπλαγιές, οι οποίες ανήκουν στα ακρότατα προς νότο παρακλάδια των βουνών της Κυπαρισσίας. Έχει μέσο σταθμικό υψόμετρο 600 μέτρα και ο συνοικισμός Κουλκάδα 640 μέτρα. Βρίσκεται, επίσης, δεξιά του επαρχιακού δρόμου Μεσσήνης - Αριστομένη - Κυπαρισσίας (επαρχιακή οδός 8 νομού Μεσσηνίας), η κατασκευή του οποίου παραμένει ανολοκλήρωτη μέχρι σήμερα. Από την Καλαμάτα απέχει 43 χιλιόμετρα, από τη Μεσσήνη 33 χιλιόμετρα και από τον Αριστομένη 10 χιλιόμετρα. Η αγροτική έκταση του Κεφαλόβρυσου είναι 13 τ.χλμ. (13.054 στρέμματα). Σύμφωνα με επίσημο τοπογραφικό του 1981, η επιφάνεια αυτή καλύπτεται αναλυτικά ως εξής:

3.000 στρέμματα από καλλιεργούμενες εκτάσεις 5.500 στρέμματα από βοσκότοπους 4.000 στρέμματα από δασώδεις εκτάσεις και 500 στρέμματα από σπίτια, δρόμους, βράχια, νερά, κ.ά. Σήμερα, η τοπογραφική εικόνα είναι τελείως διαφορετική, γιατί η δασική έκταση και οι βοσκότοποι αυξάνονται συνεχώς εις βάρος των καλλιεργούμενων εκτάσεων, ως αποτέλεσμα της μείωσης του πληθυσμού και των εργατικών χεριών.

Ιστορία

Τα αρχαιότερα έγγραφα που σώζονται στα αρχεία της Κοινότητας είναι τρεις εκθέσεις καθορισμού των ορίων του χωριού. Το πρώτο απ' αυτά έχει ημερομηνία 29 Ιουλίου 1914 και ρυθμίζει τα όρια της Κοινότητας Χαλβάτσου με την Κοινότητα Καλογερεσίου. Το δεύτερο έχει ημερομηνία 11 Ιουνίου 1916 και μ' αυτό μεταρρυθμίζεται η προηγούμενη έκθεση της 29 Ιουλίου 1914. Σύμφωνα με τη νεότερη έκθεση, τα βόρεια σύνορα της Κοινότητας Χαλβάτσου με τις Κοινότητες Λυκουδεσίου και Καλογερεσίου ορίζονται από δυτικά προς ανατολικά στη γραμμή "Σταυρός - Πετροπηγάδα - Καστράκι - Καλόγρια - Άγιος Ηλίας - Κατσούρα". Το τρίτο έγγραφο φέρει ημερομηνία 8 Ιουλίου 1931 και καθορίζει τα όρια της Κοινότητας Χαλβάτσου με την Κοινότητα Βούταινας. Κανένα άλλο έγγραφο των ετών πριν από το 1950 δεν διασώθηκε και όλα τα έγγραφα, τόσο της Κοινότητας όσο και του δημοτικού σχολείου, απωλέσθησαν ή καταστράφηκαν κατά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου. Η παλαιά ονομασία του οικισμού ήταν Χαλβάτσον. Μετονομάστηκε σε Κεφαλόβρυσον στις 18 Μαΐου 1956, σύμφωνα με το ΦΕΚ 125/1956. Μετά την ψήφιση τον νόμου 2593/4-12-97 (ΦΕΚ αρ. φ. 244, 1997), γνωστού με το όνομα Ιωάννης Καποδίστριας, η Κοινότητα Κεφαλόβρυσου καταργήθηκε και υπήχθη στον επανασυσταθέντα Δήμο Αριστομένους. Μετά την ψήφιση του νόμου 3852/7-6-10 (ΦΕΚ 87/τ.Α'/2010), γνωστού με το όνομα Πρόγραμμα Καλλικράτης ο Δήμος Αριστομένους συγχωνεύτηκε στον Δήμο Μεσσήνης. Σύμφωνα με τις απογραφές του Υπουργείου Εσωτερικών ο πληθυσμός του Κεφαλόβρυσου είχε την εξής πορεία:

Περιγραφή της τοποθεσίας

Τα ακριβή σύνορα του Κεφαλόβρυσου με τις γειτονικές Κοινότητες έχουν ως εξής: προς βορρά φτάνουν μέχρι τη γραμμή: Αϊ-Λιάς - Κίτσου τα μαντριά (Κούτσουρα) - Κοπρισιά. Ανατολικά ως τη νοητή γραμμή: Παλούκα την πέτρα (ή Παλούκα τα μαντριά) - Μούσγα - Σπανού τη λάκκα - Αϊ-Θαράπος - Τσουκαλαίικα -Ξινού το λάζο - Φωταίικα αλώνια - Λάκκες - Αντρέα τη στέρνα - Κοτρωνάκι (Γαϊδουριά) - Κοντογόνι - Άνω Αϊ-Στέφανος - Κορώνη τη χούνη - Μεγάλη Λάκκα - Φτερόλακκα - Σκαλίτσα (Τούμπα). Κατεβαίνοντας νοτιότερα και περνώντας ψηλότερα από τη θέση «Μπούφου το ρέμα» (Πολαινιάτικη πλευρά) τα όρια του χωριού με την Πολαίνα και την Κάτω Βούταινα φτάνουν μέχρι τη γραμμή: Πασά την πέτρα - Αϊ-Λιάς - Διακονιαράκη τη στέρνα - Βουταιναίικο γεφύρι. Δυτικά το όριο αποτελεί το ποτάμι που κατεβαίνει από την Κουλκάδα και τη Μάκραινα και από Ν προς Β τα σύνορα αγγίζουν τις θέσεις: Βαρτιγού - Νεραϊδότρουπα - Ξυλόκαστρο - Καμαράκι. Τα παλαιά όρια περνούσαν απέναντι από το ποτάμι κι έφταναν ψηλότερα από το Πάτημα, στο Κατωβουταιναίικο βουνό. Όλο το ύψωμα της Κοστριάβας ήταν γεμάτο από Χαλβατσαίικα χωράφια, που σιγά σιγά πέρασαν στα χέρια των Βουταιναίων. Άλλα πουλήθηκαν κι άλλα δόθηκαν ως προίκα σε Χαλβατσαίισσες νύφες. Έτσι, στα χρόνια κατά τα οποία πρόεδρος της Κοινότητας ήταν ο Αλέξιος Φ. Παναγιωτόπουλος, τα σύνορα του χωριού με την Κοινότητα της Βούταινας κατέβηκαν νοτιότερα από την Κοστριάβα, στο ποτάμι και το Βαρτιγού. Αν συμπεριλάβουμε και την Κουλκαδαίικη έκταση, τότε ακολουθούμε από Ν προς Β τη νοητή γραμμή: Καμαράκι - Μαγγάνια - Χερουλάκια και φτάνουμε στο διάσελο του Σκουλαρίου, όριο με τα χωριά της Τριφυλίας. Από εκεί, αν περάσουμε με νοητή γραμμή χαμηλότερα από το Κουλκαδοβούνι (Ρέματα), στον Σταυρό και από εκεί στου Παρασκευά τη βρύση, στο Καστράκι, στην Καλόγρια και τον Αϊ-Λιά, έχουμε ολοκληρώσει την κυκλική περιδιάβαση των συνόρων του Κεφαλόβρυσου. Παλαιότερα, βέβαια, τα όρια στην περιοχή της Κουλκάδας έφταναν ως την κορυφή του Κουλκαδοβουνίου. Κατέβηκαν στα Ρέματα (Πετροπηγάδα), όταν πρόεδρος του χωριού διετέλεσε ο Παναγιώτης Διον. Αλεξόπουλος, το 1914. Το χωριό κτίστηκε σε μέρος απάνεμο και απάγκειο, με πλούσια νερά, με έδαφος κατάλληλο για βοσκή και καλλιέργεια, με μεγάλο αγνάντιο και θέα και κυρίως μακριά από τα πεδινά κέντρα εγκατάστασης των, εκάστοτε, κατακτητών. Μέρος, δηλαδή, που, εκτός από το κατάλληλο περιβάλλον, εξασφάλιζε τους απαραίτητους όρους διαβίωσης και πρόσφερε προστασία, ασφάλεια και σχετική ελευθερία κατά τις περιόδους κατάκτησης από ξένους λαούς.

Παραπομπές

Πηγές

Απόσπασμα από το βιβλίο Το Κεφαλόβρυσο-Χαλβάτσου Μεσσηνίας, του Δημ. Γρηγ. Μουγγού