Το Ελαιοχώρι Μεσσηνίας, παλαιότερα (η) Γιάνιτσα ή Γιάννιτσα, είναι οικισμός και κοινότητα του Δήμου Καλαμάτας,. Βρίσκεται σε υψόμετρο 520 μέτρα και είναι κεφαλοχώρι του Δήμου Καλαμάτας του Νομού Μεσσηνίας. Ανήκει στο συγκρότημα των χωριών του Δυτικού Ταϋγέτου, μαζί με τα χωριά τεως Δήμου Αλαγονίας και Δυτικής Μάνης.

Έκταση και πληθυσμός

Η Κοινότητα Ελαιοχωρίου Καλαμάτας καταλαμβάνει έκταση 24.448 στρεμμάτων. Ο πληθυσμός στην Απογραφή του 2011 ήταν 270 κάτοικοι (ΦΕΚ 697/20-3-2014, Τεύχος Δεύτερο, Σελίδα 10.783, ηλεκτρ. σελ. 309 από 432). Στην απογραφή του 2001 ήταν 385 κάτοικοι (ΦΕΚ 715/19-6-2002 Τεύχος Δεύτερο, Σελίδα 9283, ηλεκτρονική σελίδα 51 από 162). Στην απογραφή του 1991 ήταν 352 κάτοικοι (ΦΕΚ 882/6-12-1993 Τεύχος Δεύτερο, Σελίδα 9561, ηλεκτρονική σελίδα 147 από 216). Ο καταστρεπτικός σεισμός της Καλαμάτας του 1986, ισοπέδωσε όλα τα σπίτια, καθώς και τον Ιερό Ναό του Ελαιοχωρίου. Έτσι το χωριό Ελαιοχώρι στην απογραφή του 1991 εμφάνισε μόνο 62 απογραφέντες. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός της Κοινότητας, βρίσκεται στα Περιβολάκια.

* Τά Δένδρα ή Δενδρά το 1991 απογράφησαν στον Δήμο Αβίας μαζί με τα Πηγάδια, το 2001 στον Δήμο Αβίας σαν Δένδρα Αβίας ενώ το 2011 μαζί με το Ελαιοχώρι.

Παραπλήσιες περιοχές της Καλαμάτας που δέχτηκαν κατοίκους μετά τον σεισμό, κατά μεγάλο μέρος από την περιοχή Ελαιοχωρίου ή και απεγράφησαν ξεχωριστά κυρίως το 2011, έμφανίζονται στον ακόλουθο πίνακα:

Γεωγραφική θέση

Το Ελαιοχώρι βρίσκεται ανατολικά σε σχέση με την Καλαμάτα, στις πλαγιές του Δυτικού Ταϋγέτου και ειδικότερα του όρους Καλάθι και στη βορινή πλαγιά λόφου, στο μέρος όπου ήταν κτισμένη η αρχαία πόλη Καλάμαι. Ο λόφος προστάτευε την πόλη από τη θέα των πειρατών από το λιμάνι της Καλαμάτας. Από την κορυφή του φαίνεται ο Μεσσηνιακός Κόλπος, μέχρι το Πεταλίδι και την Κορώνη, ενώ μπροστά του απλώνεται η μεσσηνιακή πεδιάδα (η "Μακαρία", όπως την ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες). Με τον ίδιο τρόπο (πίσω από αντίστοιχο λόφο) είναι χτισμένα και άλλα χωριά της Καλαμάτας, όπως το Κάτω Καρβέλι και του Κουταλά. Βορειοανατολικά βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγίας Δημιοβίτισσας, που γιορτάζει τον δεκαπενταύγουστο με πλήθος κόσμου. Προς τα δυτικά βρίσκεται ο οικισμός Περιβολάκια, με το κεφαλόβρυσο του Αγιο βασίλη στο ψηλότερο μέρος του και τους νερόμυλους που άλεθαν το σιτάρι από τα σιταροχώραφα στα Κλενεβά, στη Σταρά κλπ και τροφοδοτούσαν με αλεύρι το χωριό. Πέρα από τα Περιβολάκια και στον δρόμο που ξεκινάει από την επαρχιακή οδό Καλαμάτας - Σπάρτης βρίσκονται τα Μενινά, η Αράχοβα και τα Διάσελα. Βορειοδυτικά βρίσκεται το Κάτω Καρβέλι ή Χανάκια και το Καρβέλι. Νότια εφάπτεται με τη Βέργα και ανατολικά με τα Πηγάδια.

Ιστορία

Στον χώρο που βρίσκεται το Ελαιοχώρι και τα Περιβολάκια, βρισκότανε η αρχαία πόλη Καλάμαι (αι Καλάμαι, των Καλαμών), η οποία αναφέρεται στα "Μεσσηνιακά" του Παυσανία. Ήταν μία από τις κυριότερες πόλεις της Μεσσηνίας την περίοδο 1420-1449, όταν στον Μυστρά ήταν ηγεμόνας ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος (ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου), όπως γράφει ο Θεόδωρος Μ. Τσερπές. Σχετικές αναφορές βρίσκουμε και στον Όμηρο. Από εκεί περνούσε ο δρόμος που συνέδεε την πόλη Φαραί με τη Σπάρτη. Αυτό το δρόμο ακολούθησε ο γιος του Οδυσσέα Τηλέμαχος πηγαίνοντας στη Σπάρτη, για να πάρει πληροφορίες από τον Μενέλαο για τον πατέρα του. Στην κορυφή του λόφου σώζονται τα λεγόμενα "κυκλώπεια τείχη" που χρονολογούνται από την αρχαιότητα. Με την κάθοδο των Σλάβων στην Πελοπόννησο και την αλλαγή πολλών τοπωνυμίων με σλαβικές ονομασίες, το χωριό ονομάστηκε Γιάνιτσα, από τη σλαβική λέξη janitza που σημαίνει χείμαρρος και έτσι τη βρίσκουμε στα χρόνια της επανάστασης του 1821. Το νέο όνομα του οικισμού δεν δόθηκε το 1927, όπως συνέβη με άλλους οικισμούς της περιοχής της τότε Επαρχίας Καλαμών, όπως η Τσερνίτσα, η Σίτσοβα και οι Κουτσαβές (Λαδά και Καρβέλι), αλλά η επίσημη ονομασία “το Ελαιοχώριον”, για τον οικισμό, καθώς και την κοινότητα, προήλθε από μετονομασία που έγινε το 1957.

Αρχαία πόλη Καλάμαι

Στην περιοχή Άγιος Βασίλειος ή Περβολάκια βρέθηκαν ερείπια αρχαίας πόλης και υποστηρίζεται ότι ανήκουν στην αρχαία πόλη Καλάμαι. Στη γύρω περιοχή του Ελαιοχωρίου υπάρχουν ερείπια μνημειώδους πολυγωνικού τοίχου (αρχαία οχύρωση) ο οποίος κτίστηκε μετά την ίδρυση της αρχαίας Μεσσήνης. Την εποχή του δωδέκατου προς δέκατο τρίτο μ. Χ. αιώνα, η περιοχή της Γιάννιτσας αναπτύσσεται και ευημερεί. Το χωριό αριθμεί περισσότερους από δύο χιλιάδες κατοίκους και είναι και έδρα Μητροπόλεως. Τότε κτίσθηκε το Βυζαντινό και μεσαιωνικό κάστρο της Γιάννιτσας, του οποίου το τείχος και οι πύλες του (καμάρες) σώζονται μέχρι σήμερα παραπλεύρως του αρχαίου (πελασγικού) τείχους, φανερώνοντας έτσι τη συνεχή κατοίκηση και οχύρωση της ακρόπολης της Γιάννιτσας. Γύρω από το χωριό δημιουργούνται οι οικισμοί “Δίκαλο”, “Μάρμαρα”, “Σολά”, “Αγιάννης”, “Αγκούρβα” και “Αρμίτσα” τους οποίους εξουσιάζει ο Ρήγας με έδρα την “Αρμίτσα”κοντά στο Μοναστήρι της Δήμιοβας. Σώζονται μέχρι σήμερα του επιβλητικού και μεγαλοπρεπή άλλοτε πύργου του Ρήγα. Πρόκειται για κτίσμα Φραγκοκρατίας (1204-1261) όπου η παράδοση λέει ότι κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας ζούσε εκεί ένας άρχοντας, αφέντης όλης της περιοχής, ο ονομαστός Ρήγας.

Η Γιάννιτσα στην επανάσταση του 1821

Όταν ήρθε η Άγια αυτή ημέρα, οι Γιαννιτσάνοι δεν έμειναν αμέτοχοι, αλλά έδωσαν εντυπωσιακό παρόν, λαμβάντας μέρος σε όλες σχεδόν τις μάχες, υπό τις διαταγές των Καπετανάκηδων της Τρικότσοβας και των Μαυρομιχαλαίων της Μάνης. Όπως αναφέρουν πολλά υπομνήματα αγωνιστών, στη μάχη του Μανιακίου πολέμησαν στο πλευρό του Παπαφλέσσα 150 Γιαννιτσάνοι, υπό τις οδηγίες του Θανασούλη Καπετανάκη. Πολέμησαν σαν ήρωες και για τον ηρωισμό του Παπαφλέσσα και των Γιαννιτσάνων χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο τετράστιχο άγνωστου ποιητή του καιρού εκείνου: Ως Λεωνίδας πήδησε στους Τούρκους ξεσπαθώνει και αντίληδες και πεζούς φονεύει θανατώνει. Ώστε που εσκοτώθηκαν αυτός και οι δικοί του, της Γιάννιτσας οι λέοντες που ήτανε μαζί του. Σε 61 άνδρες ανέβαζουν τους Γιαννιτσάνους που με το αίμα τους ποτίσανε στο Μανιάκι το δένδρο της ελευθερίας. Οι αγώνες συνεχίστηκαν και η προσφορά των Γιαννιτσάνων ήταν συνεχής και γενναία. Η δράση όμως των Γιαννιτσάνων αγωνιστών του 1821 δεν περιορίζεται μόνο στη Μεσηννία. Όταν στις 7 Ιουλίου του 1822 ο Δράμαλης, που είχε ξεκινήσει από τη Λάρισα, έφθασε στο Ναύπλιο και την άλλη μέρα κατευθύνθηκε στο Άργος, με έκπληξη του παρατήρησε ότι, ενώ η πόλη είχε εγκαταληφθεί, στις επάλξεις του Κάστρου που ονομαζόταν Λάρισα κυμάτιζε η Ελληνική σημαία. Εκεί είχε εγκατασταθεί ο Αθανάσιος Καρύγιαννης, ένας μικροκαπετάνιος από τη Γιάννιτσα, με τους λιγοστούς τους στρατιώτες. Οι Τούρκοι βλέποντας την Ελληνική σημαία, θεώρησαν ότι το κάστρο ήταν καλά εφοδιασμένο και επανδρωμένο, έτοιμο να προβάλει αντίσταση, γι' αυτό και ο Δράμαλης θεώρησε ότι έπρεπε να κυριεύσει πρώτα το κάστρο αυτό για να μην αφήσει πίσω του εστίες αντίστασης και μέτα να προχωρήσει. Το γεγονός αυτό τον καθυστέρησε δύο περίπου εβδομάδες, αρκετές για να φέρουν την καταστροφή του. Τα εφόδια του στρατού του Δράμαλη τελείωσαν και δεν έγινε ανεφοδιασμός από τοπικές πηγές γιατί, με πρόσκληση του καπετάν Καρύγιαννη, έφθασε στο Άργος ο Αργίτης οπλαρχηγός Δημήτριος Τσώκρης (ή Τζώκρης), ο οποίος έδωσε το σύνθημα του εμπρησμού των καρπών στις αποθήκες και στις θυμωνιές των αγρών. Έτσι αναγκάστηκε ο Δράμαλης να επιστρέψει στην Κόρινθο χωρίς στρατό αξιόμαχο, πεινασμένο και γενικά εξαθλιωμένο, να δώσει τη μάχη στα Δερβενάκια και να υποστεί ταπεινωτική πανωλεθρία. Η προσφορά των Γιαννιτσάνων στον αγώνα του 1821, υπήρξε πραγματικά μεγάλη και δυστυχώς ευθύνη βαραίνει όλους εμάς τους απογόνους τους, γιατί δεν φροντίσαμε μέχρι σήμερα να προβάλλουμε τους αγώνες και τις θυσίες τους και να τους αποδώσουμε την οφειλόμενη ευγνωμοσύνη, αφού με το τίμιο αίμα τους μας χάρισαν την ελευθερία.

Κοινότητα Γιαννίτσης & Κοινότητα Ελαιοχωρίου

Από 31-8-1912 έως 31-12-1998 αποτελούσε αυτόνομη Κοινότητα της Επαρχίας Καλαμών του Νομού Μεσσηνίας Το 1912 πραγματοποιείται η σύσταση της Κοινότητας Γιαννίτσης με την απόσπαση των οικισμών Γιάννιτσα, Μονή Δημιόβης και Αράχωβας, από το Δήμο Καλαμών και τον ορισμό του οικισμού Γιάννιτσα ως έδρα της Κοινότητας,. Από το 1940 προσαρτώνται στην Κοινότητα και οι οικισμοί Δένδρα, Ζίμπελη, Πλατανάκιον και Περιβολάκια, οι οποίοι αναγνωρίζονται επίσης την ίδια αυτή χρονιά. Το 1951 οι οικισμοί Πλατανάκιον και Ζίμπελη καταργούνται,. Το 1957 ο οικισμός Γιάννιτσα μετονομάζεται σε Ελαιοχώριον και η Κοινότητα μετονομάζεται σε Κοινότητα Ελαιοχωρίου. Το 1961, αναγνωρίζεται ο οικισμός Διάσελλα και προσαρτάται στην Κοινότητα Ελαιοχωρίου. Το 1971 ο οικισμός Δένδρα της Κοινότητας καταργείται. Το 1997 οι οικισμοί Ελαιοχώριον, Περιβολάκια, Αράχωβα, Μονή Δημιόβης και Διάσελλα, αποσπώνται από την Κοινότητα και προσαρτώνται στο Δήμο Καλαμάτας. Η Κοινότητα καταργείται το 1999.

Σύγχρονη διοικητική εξέλιξη

Από 1-1-1999 έως 31-12-2010 με την εφαρμογή του Προγράμματος Καποδίστρια αποτελούσε Τοπικό Διαμέρισμα του Δήμου Καλαμάτας. Από την 1-1-2011 με την εφαρμογή του Προγράμματος Καλλικράτη αποτελεί Κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Καλαμάτας του Δήμου Καλαμάτας με έδρα του Δήμου την Καλαμάτα. Η διοικητική πορεία του χωριού ακολουθεί την παράλληλη εξέλιξη, του Δήμου Καλαμάτας, με το Πρόγραμμα Καλλικράτης.

Μονή Δημιόβης

Σημαντικό για την περιοχή είναι το Μοναστήρι της Κοίμησης Θεοτόκου Δημιόβης ή Μονή Δήμιοβας. Στις 15 Αυγούστου ο χώρος του Μοναστηριού γεμίζει με προσκυνητές, κάποιοι από τους οποίους διαμένουν για αρκετές ημέρες, κατασκηνώνοντας στα ψηλά "δέντρα" (δρύες και πουρνάρια), στην κατάφυτη έκταση, από το μοναστήρι μέχρι την παρακείμενη δυτικά της πηγή (όπου η μικρή εκκλησία 'Άγιος Παντελεήμων'). Οι προσκυνητές πριν διανοιχτεί ο αυτοκινητόδρομος, ανέβαιναν στη μονή μέσω του Ελαιοχωρίου ή από τα Περιβολάκια, από δύσβατους ορεινούς δρόμους με τα πόδια, με άλογα, ημιόνους και γαϊδουράκια.

Πολιτιστικός σύλλογος Ελαιοχωρίου "Ομάδα Νέων - Η Δημιοβίτισσα"

Ο πολιτιστικός σύλλογος Ελαιοχωρίου "Ομάδα Νέων - Η Δημιοβίτισσα" διοργανώνει διάφορες εκδηλώσεις, όπως το ετήσιο παραδοσιακό αποκριάτικο δρώμενο προς τιμή του Νικολάου Πολίτη και το δρώμενο στη μνήμη των πεσόντων Γιαννιτσάνων, κατά τον Αγώνα του 1821.

Επώνυμα από το Ελαιοχώρι Μεσσηνίας

Το Ελαιοχώρι, είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του πατέρα της Λαογραφίας, Νικολάου Πολίτη (1852-1921), του οποίου το όνομα φέρει και η κεντρική πλατεία του χωριού. Επώνυμα προγόνων περιοχής Ελαιοχωρίου:

Οικογένεια Κανά Οικογένεια Κουραμπά Οικογένεια Μάλαμα Οικογένεια Μυλωνά Οικογένεια Μπάκα Οικογένεια Μπούνα Οικογένεια Μπούχαλη Οικογένεια Ξυπόλυτου Οικογένεια Πολίτη Οικογένεια Μακρή Οικογένεια Αγγελή Οικογένεια Κουλουμπός Οικογένεια Ξανθάκη

Υπάρχουν πολλές ακόμα οικογένειες προγόνων αλλά είναι αδύνατον να γραφτούν όλες

Πηγές

Παυσανίας, "Μεσσηνιακά" Θεόδωρος Μ. Τσερπές, “Ιστορία της Μεσσηνίας, από της εποχής των σταυροφοριών μέχρι το 1830”, Αθήναι 1932, σελ. 31. Ιωάννης - Χρήστος Ρουσάκης: Παναλαγονιακά Νέα (Δημηνιαία εφημερίδα Πολιτιστικών Συλλόγων περιοχής Αλαγονίας) φύλλο 178 (Νοε-Δεκ 2013), σελ 9.

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

https://giannitsakalamatas.blogspot.com/?m=1 Δήμος Καλαμάτας Μονή Δήμιοβας Αρχειοθετήθηκε 2022-09-19 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα "Οδυσσεύς", του Υπουργείου Πολιτισμού. Το χωριό μας|Ελαιοχώρι Καλαμάτας Αρχαιολογικοί Χώροι: Αρχαιολογικός χώρος Ελαιοχωρίου (ΦΕΚ 592/Β/16.6.1998), ιστοσελίδα: www.kalamata.gr του Δήμου Καλαμάτας.