Οι Αρμενιοί και παλαιότερα αναφερόμενοι ως Αρμένοι ή Αρμενοί, είναι οικισμός κοντά στην Κυπαρισσία και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Τριφυλίας, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Οι Αρμενιοί βρίσκονται περίπου 4 χιλιόμετρα προς τα νοτιοανατολικά της Κυπαρισσίας σε υψόμετρο 107 μέτρα και απέχει 4 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Ανατολικά του χωριού δεσπόζει το βουνό Γεράνιο, που η κορυφή του έχει ύψος 969 μέτρα και αποτελεί ένα από τα Όρη Κυπαρισσίας, γνωστά και ως όρος Αιγάλεω.

Ονοματολογία

Η ονομασία του χωριού δεν έχει εξακριβωθεί επακριβώς, αλλά υπάρχουν διάφορες εκδοχές:

Οφείλει το όνομά του στον Ορμενό ή Αρμενό (πιθανόν/ή όχι Αργοναύτη), που ήταν εγγονός του θεού των ανέμων Αιόλου, γιος του Κερκάφου και πατέρας του βασιλιά Αμύντωρα. Μερικοί από τους Αργοναύτες, στο ταξίδι τους για την Κολχίδα, σταμάτησαν στη Λήμνο όπου οι γυναίκες είχαν διώξει όλους τους άντρες του νησιού. Στη συνέχεια όμως εκδιώχθηκαν στη Σπάρτη και στη Τριφυλία. Ο Αρμένος εγκαταστάθηκε στην περιοχή και έδωσε το όνομά του. Στην ιστορική εποχή, το χωριό βρίσκεται πιο νότια, στη σημερινή τοποθεσία «Πρίντζιπα». Στα χρόνια 1684-1689 οι Οθωμανοί και οι Ενετοί πάσχιζαν ποιος από τους δυο θα κρατήσει την Πελοπόννησο, κάτι το οποίο κατάφεραν οι δεύτεροι. Οι Ενετοί έφτασαν στην Πελοπόννησο με το στόλο τους, ο οποίος ήταν τόσο μεγάλος που εντυπωσίασε τους κατοίκους. Αποτέλεσμα του θαυμασμού αυτού ήταν το ποίημα: «Να καθόμουν κι' αλόγιαζα του Ρήγα την αρμάδα πως «αρμενίζει» κι έρχεται σα νύφη στολισμένη γυρεύει κόλφο (κόλπο) για να μπει, λιμένα για ν' αράξει γυρεύει το Χαλήλ Πασά, για να τον πολεμήσει με τετρακόσια κάτεργα, με 'ξήντα δυο φρεγάδες». Από το αρμένισμα των πλοίων (όχι βέβαια μόνο των ενετικών) και επειδή το χωριό τότε βρισκόταν χαμηλά προς τη θάλασσα, λένε πως μπορεί το όνομά του να προήλθε από αυτό. Στην εποχή του Βυζαντίου, τότε που αυτοκράτορας ήταν ο Ρωμανός Β´, ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς ξαναπαίρνει την Κρήτη. Στα 961 έφερε Αρμένιους για να ενισχύσει το ντόπιο στοιχείο και έτσι ιδρύθηκαν τα χωριά Αρμένοι και Αρμενοχώρι στον Νομό Χανίων, Αρμένοι στον νομό Ρεθύμνης και Αρμένοι στον Νομό Λασιθίου. Στη συνέχεια, έμποροι Αρμένιοι ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αυτή της Μεσσηνίας, στην οποία βρίσκεται το χωριό και έδωσαν το όνομά τους σε αυτό. Ίσως οφείλεται σε κάποιον Αρμένη (κάτοικο της Αρμενίας) που κατοίκησε στην περιοχή σαν μεγάλος τσιφλικάς.

Ιστορία

Μυκηναϊκή εποχή, κλασική εποχή, βυζαντινή εποχή

Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Την κλασική περίοδο μαρτυρείται η ύπαρξη στην περιοχή αρχαίου ναού. Το χωριό αρχικά βρισκόταν δυτικότερα της σημερινής του θέσης, στην τοποθεσία «Πρίντζιπα». Από τυχαίο γεγονός, αναφέρεται σύμφωνα με τον ερευνητή της τοπικής ιστορίας Διονύση Σελούλη, ότι: «Ανακαλύφθηκε μία κολώνα αρχαίου ναού (4ου-3ου αιώνα π.Χ.). Η ύπαρξη τέτοιου ναού μαρτυρά ότι η περιοχή είχε οικονομική άνεση. Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, ο ναός μετατράπηκε σε Χριστιανικό». Έως τα τέλη του 19ου αιώνα, στην περιοχή υπήρχε η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, την οποία σύμφωνα με την προφορική παράδοση, λέγεται ότι έχτισε ο ίδιος ο Μέγας Κωνσταντίνος σε μία εκστρατεία του στην Πελοπόννησο. Πολύ κοντά στην εκκλησία βρισκόταν και βρίσκεται ακόμα και σήμερα η πηγή του «Πρίντζιπα», με το νερό της να βγαίνει από τους βράχους.

Κατακτητές

Το 1204 η Βυζαντινή Αυτοκρατορία πέρασε πρόσκαιρα στα χέρια των Φράγκων, οι οποίοι τη διαμοίρασαν μεταξύ τους. Οι Βενετοί, μεταξύ των άλλων πήραν και την Πελοπόννησο στην οποία, με το Πριγκιπάτο της Αχαΐας, επιβλήθηκαν με ήπιο τρόπο. Έτσι λοιπόν η περιοχή του Μοριά κατοικήθηκε από αυτούς και από τάγματα Καπουτσίνων μοναχών, από τους οποίους η περιοχή πήρε τότε το όνομα «Καπούτσι». Το χωριό γενικότερα έχει υποστεί πλήθος κατακτητών από τους Σλάβους και τους Ενετούς έως τους Τούρκους στα παλαιότερα χρόνια, τους Γερμανούς και τους Ιταλούς στα νεότερα. Κάτοικοί του έλαβαν επίσης μέρος, σε όλους τους ελληνικούς αγώνες, όπως κατά την Επανάσταση του 1821, την Μικρασιατική εκστρατεία, το Αλβανικό Έπος και ενάντια στη Γερμανική εισβολή, την Εθνική Αντίσταση, καθώς και ενάντια στην Τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Ενετοκρατία – Τουρκοκρατία

Κατά τη δεύτερη περίοδο των Ενετών έγινε η πρώτη επίσημη απογραφή στην Πελοπόννησο στην οποία αναφέρεται ότι το 1689 οι Αρμενοί είχαν 60 κατοίκους. Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Οι Αρμενοί (Armenius), ανήκαν, το 1689, στην επαρχία της Αρκαδίας (ή Αρκαδιάς, δηλαδή την περιοχή της σημερινής Κυπαρισσίας), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης).

Συμμετοχή στην πολιορκία της Μεθώνης

Γύρω από τα γεγονότα της Επανάστασης του 1821, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, υπάρχει κατάλογος με τα ονόματα αξιωματικών και στρατιωτών από τους Αρμενιούς, οι οποίοι πήραν μέρος στην πολιορκία της Μεθώνης υπό τις διαταγές του στρατηγού Μήτρου Αναστασόπουλου.

Νεότερη ιστορία

Το 1830 το χωριό, αριθμεί 150 κατοίκους και είναι ένα από τα μεγάλα χωριά της Μεσσηνίας σε πληθυσμό. Στο χωριό αυτό, εγεννήθη το 1830, από πρόσφυγες γονείς από την Κρήτη, ο διακριθείς και διασωθείς το 1866 μοναχός της ολοκαυτωθείσης Μονής Αρκαδίου, Συμεών Γαβράς από τους Αποστόλους Ρεθύμνου. Το 1896 οι Αρμενοί φθάνουν τους 336 κατοίκους γεγονός που δείχνει ότι το χωριό άκμαζε (η εύφορη γη του συνέβαλλε σημαντικά σε αυτό). Το 1912 με τη διοικητική μεταρρύθμιση του Ελευθερίου Βενιζέλου, έγινε η σύσταση της "Κοινότητας Αρμενών", με την απόσπαση του οικισμού Αρμενοί από το δήμο Κυπαρισσίας και τον ορισμό του ως έδρα της κοινότητας. Το 1928 οι Αρμενοί «έκτισαν αποικία» το διπλανό χωριό Σπηλιά, κάτι που είχε και αρνητικές συνέπειες: «Το νερό της πηγής «Μάννα» (ΝΑ του χωριού) διεκδικείται από τους Σπηλαίους σε σημείο απειλής για τοπικό εμφύλιο πόλεμο. Ευτυχώς όμως αυτό απετράπη και τελικά το νερό της πηγής ήταν στη διάθεση και των δύο χωριών». Το 1940 το όνομα του οικισμού Αρμενοί, μετατρέπεται επίσημα στο σημερινό Αρμενιοί και το όνομα της Κοινότητας Αρμενών μετατρέπεται σε Κοινότητα Αρμενιών. Το 1951 το χωριό φθάνει στο μεγαλύτερο σημείο πληθυσμιακής ανάπτυξής του, με 522 κατοίκους. Από το 1960, όμως και μετά, πλήττεται από την αστυφιλία και οι κάτοικοί του μειώνονται σημαντικά.

Διοικητική ιστορία

Οι Αρμενοί προσαρτήθηκαν στον παλαιό Δήμο Κυπαρισσίας το 1835, ενώ αναφέρονται, το 1853 στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή ως χωριό του Δήμου Κυπαρισσίας της Επαρχίας Τριφυλίας με πληθυσμό 214 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Το 1899 το χωριό μεταφέρεται από το Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται στον Νομό Τριφυλίας, για μια περίπου δεκαετία, ως το 1909, που επανέρχεται ξανά στον Νομό Μεσσηνίας, ως οικισμός της Επαρχίας Τριφυλίας. Το 1912 οι Αρμενοί αποσπώνται από τον παλαιό Δήμο Κυπαρισσίας και γίνονται έδρα της Κοινότητας Αρμενών. Το 1940 το χωριό και η κοινότητα μετονομάζονται επίσημα αναφερόμενοι πλέον ως οι Αρμενιοί και η Κοινότητα Αρμενιών. Οι Αρμενοί και στη συνέχεια οι Αρμενιοί παρέμειναν έδρα της ομώνυμης κοινότητας, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Κυπαρισσίας, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Τριφυλίας. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αετού, Αυλώνος, Γαργαλιάνων, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών και την κοινότητα Τριπύλας. Οι Αρμενιοί σήμερα είναι η έδρα και ο μοναδικός οικισμός της Τοπικής Κοινότητας των Αρμενιών του Δήμου Τριφυλίας.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 314 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται σε διάφορες αγροτικές εργασίες. Εκτός από το ελαιόλαδο, που αποτελεί ένα από τα βασικά προϊόντα, που παράγει το χωριό, το κύριο κηπευτικό του χωριού είναι η μπάμια. Οι Αρμενιοί είναι ένας από τους μεγαλύτερους τροφοδότες μπάμιας της ελληνικής αγοράς. Μάλιστα κάθε καλοκαίρι, το Σάββατο που προηγείται του Δεκαπενταύγουστου, πραγματοποιείται στο χωριό η «Γιορτή της μπάμιας», που συγκεντρώνει πολλούς επισκέπτες. Στο χωριό δραστηριοποιείται επίσης ο Κηπευτικός Σύλλογος, ο οποίος ιδρύθηκε το 1966 και διαχειρίζεται την παραγωγή της μπάμιας.

Κτίρια – αξιοθέατα

Τη λαϊκή αρχιτεκτονική του χωριού την αποτελούσαν τα παραδοσιακά σπίτια και οι θόλοι αυτών.

Το Δημοτικό Σχολείο

«Το 1920 άρχισε να κτίζεται το σχολείο στη βόρεια πλευρά του χωριού. Ήταν το καμάρι των Αρμενιών και οι κάτοικοι διαμόρφωσαν τον εξωτερικό χώρο του με ποικίλα φυτά και δένδρα».

Η πλατεία

Δίπλα από τον Ιερο Ναο των Αγίων Πάντων, στην κεντρική πλατεία του χωριού, υπάρχει το Ηρώο για τους πεσόντες στις διάφορες μάχες από το 1912 μέχρι το 1949. Στην πλατεία είναι συγκεντρωμένες οι ταβέρνες και τα καφενεία του χωριού. Στην πλατεία του χωριού βρίσκεται επίσης ο Κοινοτικός Ξενώνας των Αρμενιών και στο ίδιο κτίριο στεγάζεται και το Γραφείο της Τοπικής Κοινότητας των Αρμενιών.

Ο παλιός νερόμυλος των Αρμενιών

Στο δρόμο προς το Περδικονέρι υπάρχουν τα ερείπια παλαιού νερόμυλου, γνωστού και ως ο Μύλος του Γέρο Μυλωνά Γεωργίου Σταθόπουλου, ο οποίος λειτουργούσε ως το 1955 και χρησιμοποιούσε το νερό της πηγής του χωριού γνωστής ως «Μάννα», που έπεφτε από την «χούρχουρη» στη «φτερωτή». Από την πηγή «Μάννα», έχει πάρει την ονομασία της και η τοποθεσία γύρω από αυτήν.

Εκκλησίες

Στην πλατεία των Αρμενιών, βρίσκεται η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός των Αγίων Πάντων, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Τριφυλίας και Ολυμπίας και χτίστηκε το 1877: «Η εκκλησία του χωριού χτίστηκε το 1877 σε σχήμα ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου με το καμπαναριό της κολλημένο μπροστά μαζί με τις δύο καμπάνες δωρεά των κατοίκων που βρίσκονται στα ξένα. Οι εικόνες του τέμπλου με αγιορείτικες αγιογραφίες φτιαγμένες το 1920 είναι εκπληκτικής ομορφιάς». Στη νότια πλευρά των Αρμενιών βρίσκονται τα εκκλησάκια της Παναΐτσας του Καπουτσί και της Παναΐτσας του Λουτρού:

Το εκκλησάκι της Παναγίας του Καπουτσί, πήρε το όνομά της από το τάγμα των Καπουτσίνων μοναχών που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Το Δεκαπενταύγουστο, μάλιστα, που γιορτάζει η εκκλησία, προσφέρεται στους πιστούς λουκουμάκι, κατάλοιπο από αυτήν την καθολική παράδοση. Το εκκλησάκι της Παναγίας του Λουτρού είναι και το πιο παλιό και επιβεβαιώνεται επίσης από τις παλαιές εικόνες, οι οποίες βρέθηκαν σε αυτό.

Λαογραφία, ήθη & έθιμα

Πλούσια είναι επίσης η λαογραφία, τα ήθη και τα έθιμα του χωριού:

Το «Ρολόϊ» του Γεράνιου

«Ο υπολογισμός της ώρας από τους κατοίκους γινόταν ως εξής: Στη μέση περίπου του ύψους του βουνού Γεράνιου υπάρχουν γυμνά βράχια. Όταν οι ακτίνες του ήλιου έπεφταν στα βράχια αυτά, τότε υπολόγιζαν ότι η ώρα ήταν περίπου 12 με 1 το μεσημέρι. Τα βράχια ονομάστηκαν και παραμένουν έως σήμερα με την ονομασία «Ρολόϊ».

Τραγατσούλες

«Τους καλοκαιρινούς μήνες που οι κάτοικοι του χωριού δούλευαν στα χωράφια, έφτιαχναν «καλύβες» από ξύλα και φτέρες για να τους προφυλάσσουν από τον καυτό ήλιο και λιγότερο από τη νύχτα. Αυτές οι καλύβες φτιάχνονταν τον Ιούνιο και κατοικούνταν έως το Σεπτέμβριο όταν και τις εγκατέλειπαν για να ξαναφτιάξουν καινούργιες την επόμενη χρονιά». Είναι μια παράδοση ευρέως γνωστή στα χωριά της δυτικής κυρίως Μεσσηνίας. Τα πρόχειρα αυτά καταλύματα ονομάζονται «τραγατσούλες» ή «δραγατσούλες» (από παραφθορά της δραγατσούλας = το κατάλυμα του δραγάτη, του αγρότη).

Αρμεναίικος γάμος

«Στα πλαίσια της τοπικής παράδοσης συγκαταλέγεται και ο Αρμεναίικος γάμος. Οι γάμοι γίνονταν από προξενιό και η νύφη έπρεπε να έχει προίκα απαραίτητα. Οι γάμοι γίνονταν Κυριακή απόγευμα, αλλά το γλέντι άρχιζε από την Πέμπτη».

Εορτές - Πανηγύρια

Κατά τον εορτασμό των Αγίων Πάντων, την πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή, γίνεται στην πλατεία του χωριού, μετά τη Θεία Λειτουργία, γιορτή με μουσική και χορό. Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου διοργανώνεται η Γιορτή της μπάμιας στην πλατεία του χωριού, όπου προσφέρεται δωρεάν μπάμια ψημένη στο φούρνο. Στις 15 Αυγούστου γιορτάζει το εκκλησάκι της Παναΐτσας του Καπουτσί. Στις 23 Αυγούστου γιορτάζει το εκκλησάκι της Παναΐτσας του Λουτρού.

Εκδηλώσεις

Εκτός από την «Γιορτή της μπάμιας», που προαναφέρεται, οι Αρμενιοί είναι επίσης γνωστοί για τον αποκριάτικο χορό που διοργανώνει κάθε χρόνο ο τοπικός πολιτιστικός σύλλογος «Καπούτσι» με φαγητό και γλέντι μέχρι το πρωί.

Παραπομπές

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985). Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987. Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993. Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Τριφυλίας, από την ιστοσελίδα: www.dimostrifylias.gr του Δήμου Τριφυλίας. Αρμενιοί Αρχειοθετήθηκε 2017-06-26 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.armenioi.gr Ντοκιμαντέρ για τους Αρμενιούς Τριφυλίας, 02/08/2015, από την ιστοσελίδα: www.tharrosnews.gr της εφημερίδας "Θάρρος" Μεσσηνίας.