Η Αγαλιανή είναι ημιορεινός οικισμός κοντά στο Σιδηρόκαστρο και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Τριφυλίας, του Νομού Μεσσηνίας. Πριν το πρόγραμμα Καλλικράτης και το σχέδιο Καποδίστριας, ανήκε στην επαρχία Τριφυλίας του Νομού Μεσσηνίας, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Πελοποννήσου. Στην ομώνυμη τοπική κοινότητα της Αγαλιανής συμπεριλαμβάνονται και οι οικισμοί Βλασσάδα, Ξυφάρα, Παλιοβλασσάδα και Πηγαδούλια. Η Αγαλιανή διακρίνεται άτυπα στο Πάνω Χωριό (Πάνω Ρούγα) και το Κάτω Χωριό (Κάτω Ρούγα).

Τοποθεσία

Η Αγαλιανή βρίσκεται περίπου 14 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά της Κυπαρισσίας και περίπου 5 χιλιόμετρα βορειοδυτικά από το Σιδηρόκαστρο. Έχει υψόμετρο 377- 404 μέτρα και απέχει 5 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους. Κοντά στην Αγαλιανή, προς τα νοτιοανατολικά της, βρίσκεται η Βανάδα σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων και προς τα δυτικά της βρίσκεται ο Αγιαννάκης σε απόσταση 4,5 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα.

Ιστορία

Το χωριό, το οποίο βρίσκεται σε λοφώδη περιοχή (Άγ. Παντελεήμονας) που αντικρίζει τον Κόλπο της Κυπαρισσίας, έχει μακρόχρονη ιστορία η οποία ακολουθεί την ιστορία της Τριφυλίας και της ευρύτερης περιοχής της Κυπαρισσίας, του Αυλώνα και του Σιδηροκάστρου.

Βυζαντινή περίοδος – Μεσαίωνας – Α’ Ενετοκρατία – Α’ Τουρκοκρατία

Κατά την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι κάτοικοι των γεωργικών συνοικισμών της περιοχής είχαν κτίσει διάφορες εκκλησίες και μοναστήρια προς τιμήν των λατρευομένων αγίων τους. Όλοι αυτοί οι μικροί ναοί μετά την πρώτη Τουρκοκρατία ερήμωσαν, διότι οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν την λειτουργία τους. Η περιοχή του χωριού ήταν έδαφος που ανήκε στην Βαρωνία της Αρκαδίας (1262-1432), η οποία ήταν κρατίδιο υποτελές στο Πριγκιπάτο της Αχαΐας (1205-1432).

Β’ Ενετοκρατία

Αργότερα, φαίνεται ότι οι οικογένειες των κατοίκων συνοικίσθηκαν από τους Ενετούς κατακτητές (Βαρωνία Μεθώνης) στη σημερινή θέση του χωριού κατά την περίοδο της δεύτερης Ενετοκρατίας του Μωρέως (1685), για την εύκολη φορολόγησή τους. Την εποχή της Ενετοκρατίας το χωριό αναφερόταν ως Αγαλιανή (Agaliani). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Το χωριό Αγαλιανή (Agaliani), ανήκε, το 1689, στην επαρχία της Αρκαδίας (ή Αρκαδιάς, δηλαδή την περιοχή της σημερινής Κυπαρισσίας), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης). Με βάση την ενετική απογραφή του 1689, το χωριό είχε 29 κατοίκους.

Β’ Τουρκοκρατία

Μετά το 1715, όταν οι Τούρκοι έδιωξαν τους Ενετούς από τον Μωριά και ξαναγύρισαν, μετονόμασαν τη Βαρωνία της Μεθώνης σε Βιλαέτι της Αρκαδιάς, και όρισαν στην Αγαλιανή δύο αγάδες οι οποίοι εισέπρατταν από τους κατοίκους της περιοχής τη φοροδεκάτη από τη γεωργική παραγωγή τους. Είναι ασαφές αν ήταν έδρα ενός ή δύο Αγάδων. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση υπάρχουν δύο εκδοχές: Η πρώτη εκδοχή ότι ο Αγάς ήταν αδύνατος, λεπτός = λιανός, άρα Αγά-λιανός = Αγαλιανή. Η δεύτερη εκδοχή ότι το δεύτερο συνθετικό της λέξης λιανή στα Τούρκικα σημαίνει το στέκι, το κονάκι, η εξοχική κατοικία του Αγά.

Από αυτούς τους δύο αγάδες (Αγαδιανή> Αγαλιανή) φαίνεται να προέρχεται η σημερινή ονομασία του χωριού, αν και αυτή η άποψη δεν είναι απόλυτα τεκμηριωμένη. Σύμφωνα με το συλλογικό δίτομο έργο, «Μεσσηνία. Τόπος, χρόνος, άνθρωποι», κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους, μεταξύ 1200–1300, η κτηνοτροφία στην περιοχή της Μεσσηνίας υποχώρησε και άρχισε η εντατική καλλιέργεια της ελιάς και του αμπελιού. Τότε δημιουργήθηκαν μεγάλες περιουσίες και εμφανίσθηκε μια τάση αυτονόμησης των μεγάλων γαιοκτημόνων κ.λπ. απέναντι στην κεντρική εξουσία. Μεγάλοι γαιοκτήμονες εκείνης της εποχής άφησαν το όνομά τους στα τοπωνύμια της περιοχής όπως: Γαργαλιάνοι, Αγαλιανού, Λαγκούβαρδου, Κούντουρα, Ρωμανού, Χανδρινού κ.λπ.

Επανάσταση του 1821

Στην Επανάσταση του 1821, η Αγαλιανή συμμετείχε ενεργά στον αγώνα και αρκετοί από τους κατοίκους της είχαν κρατηθεί ως όμηροι στη Μεθώνη, σύμφωνα με τη συνήθεια αυτή των Τούρκων. Μετά την απελευθέρωση, παρέμεινε για πολύ καιρό απομονωμένη, όπως και όλα τα χωριά της περιοχής, λόγω έλλειψης οδικού δικτύου.

Σύγχρονη περίοδος

Μεγάλη αύξηση είχε ο πληθυσμός του χωριού μετά την Κατοχή, με 512 κατοίκους το 1951.

Διοικητική ιστορία

Η Αγαλιανή προσαρτήθηκαν αρχικά στον παλαιό Δήμο Αυλώνος το 1835. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Αγαλιανή στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Αυλώνος της Επαρχίας Τριφυλίας με πληθυσμό 136 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Έδρα του Δήμου Αυλώνος τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν το χωριό Σιδηρόκαστρον. Το 1899 το χωριό μεταφέρεται από το Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται στον Νομό Τριφυλίας, για μια περίπου δεκαετία, ως το 1909, που επανέρχεται ξανά στον Νομό Μεσσηνίας, ως οικισμός της Επαρχίας Τριφυλίας. Το 1912 η Αγαλιανή προσαρτάται και γίνεται έδρα στην Κοινότητα Αγαλιανής, στην είχαν ενταχθεί επίσης οι εξής οικισμοί: Ο Αγιαννάκης, η Βλασσάδα, η Καϋμένη Γυναίκα (σήμερα ο Πρόδρομος), το Καλονερόν, το Αϊσέρη (μεταγενέστερα ο Άγιος Σεραφείμ, καταργήθηκε το 1940) και το Μπούζι (σήμερα η Ελαία). Το χωριό παρέμεινε στην Κοινότητα Αγαλιανής, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», η Αγαλιανή, τα Πηγαδούλια (αναγνωρίσθηκαν το 1991) και η Βλασσάδα υπήχθησαν στον κατηργημένο Δήμο Αυλώνα Μεσσηνίας, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» η Αγαλιανή ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Τριφυλίας. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αετού, Αυλώνος, Γαργαλιάνων, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών και την κοινότητα Τριπύλας. Η Αγαλιανή σήμερα είναι οικισμός και έδρα της Τοπικής Κοινότητας της Αγαλιανής του Δήμου Τριφυλίας, στην οποία υπάγονται επίσης οι οικισμοί Βλασσάδα, Ξυφάρα, Παλιοβλασσάδα και Πηγαδούλια. Η κοινότητα της Αγαλιανής έχει μέσο σταθμικό υψόμετρο 281 μέτρα (377 μέτρα το χωριό) και έχει έκταση 15,757 χλμ2. Απέχει από την Καλαμάτα 67 χλμ. περίπου, προς τα ΒΔ.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 207 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες και κυρίως με την καλλιέργεια της ελιάς.

Κτίρια - εκδηλώσεις

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια, υπάρχει το παλαιό Δημοτικό Σχολείο του χωριού, καθώς και το παλαιό Κοινοτικό Γραφείο, στον προαύλιο χώρο του οποίου βρίσκεται και το ηρώο των πεσόντων. Υπάρχουν επίσης 2 εκκλησιές: Η ενοριακή εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός του Προφήτη Ηλία και ο Ιερός Ναός του Αγίου Παντελεήμονα (κοιμητηριακός ναός), οι οποίοι υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Τριφυλίας και Ολυμπίας. Διάφορες πολιτιστικές δράσεις στο χωριό οργανώνει επίσης σε τακτική βάση ο Πολιτιστικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος Αγαλιανής, ο οποίος ιδρύθηκε το 1971 και εκδίδει και την εφημερίδα «η Αγαλιανή». Στο χωριό υπάρχει επίσης και ελαιοτριβείο.

Δείτε επίσης

Κυπαρισσία Σιδηρόκαστρο Δήμος Τριφυλίας Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Αυλώνα Μεσσηνίας

Παραπομπές

Πηγές

Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985). Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987. Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993. Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Συλλογικό έργο, «Μεσσηνία. Τόπος, χρόνος, άνθρωποι», Ξένη Αραπογιάννη, Πέτρος Θέμελης, Ηλίας Αναγνωστάκης, Μιχάλης Κάππας, Andrea Nanetti, Γιώργος Νικολάου, Γιώργος Νικολάου, Βιργινία Αλμπάνη, Γιώργος Κυριακόπουλος, Γιάννης Σαΐτας, Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος, Μιμίκα Γιαννοπούλου, φωτογράφιση: Γιάννης Γιαννέλος, Πηνελόπη Ματσούκα, Κανάρης Τσίγκανος, κ.ά., εκδόσεις "Μίλητος", Αθήνα 2007, ISBN 978-960-8460-97-3 και επίσης: Πηνελόπη Ματσούκα, «Μεσσηνία. Τόπος, χρόνος, άνθρωποι», φωτογράφιση: Γιάννης Γιαννέλος, Πηνελόπη Ματσούκα, κ.ά., εκδόσεις "Μίλητος", Αθήνα 2007, ISBN 978-960-8460-98-0. Εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα», 1978, 2006. Εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαρούς», εκδ. 1963. Εγκυκλοπαίδεια «Δομή», 2002-4. Οργανισμός εκδόσεων «Ελλάδα», χάρτες (Βαρελάς). Περιοδικό «Διακοπές», εκδ. Δ.Ο.Λ., 2010. Χάρτες «ROAD». Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΣΑ). Η ιστοσελίδα: www.eetaa.gr της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α.). Βασ. I. Αρβανίτη - Δημ. Κορμπάκη «Η Τριφυλία και τα παιδιά της», Αθήναι 1953. Από το έτος 2008 υπάρχει στη διάθεση των Αγαλιαναίων και όσων επιθυμούν το «Βιβλίο της Αγαλιανής» γραμμένο από τους Ιωάννη Αδαμόπουλο, Ιωάννη Γιαννακόπουλο, Δημ. Μπάλτα και Νίκο Πουλόπουλο και εκδόθηκε από τον Πολιτιστικό Εξωραϊστικό Σύλλογο Αγαλιανής (Π.Ε.Σ.Α.).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Τριφυλίας, από την ιστοσελίδα: www.dimostrifylias.gr του Δήμου Τριφυλίας. Αγαλιανή, ιστοσελίδα του Πολιτιστικού Εξωραϊστικού Συλλόγου Αγαλιανής.