Πληροφορίες
Ο Πολιχνίτος είναι οικισμός της Λέσβου στο Βόρειο Αιγαίο ο οποίος έχει κηρυχθεί προστατευόμενη περιοχή οικισμού.
Γενικά στοιχεία - αξιοθέατα
Ο Πολιχνίτος βρίσκεται στη νότια πλευρά της νήσου Λέσβου σε υψόμετρο 100 μέτρα. Απέχει περίπου 33 χλμ. Ν. από την Καλλονή (έδρα του δήμου) και 43 χλμ. Δ. από την Μυτιλήνη ενώ περιβάλλεται από χαμηλούς λόφους με πυκνή βλάστηση (κυρίως ελαιώνες). Ο κάμπος που εκτείνεται προς τα Βασιλικά έδινε στους κατοίκους πλουσιοπάροχα τα προς το ζην. Οι κάτοικοι του Πολιχνίτου ασχολούνται ως επί το πλείστον με την αλιεία, τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Το επίνειο του Πολιχνίτου, η Σκάλα Πολιχνίτου, βρίσκεται βορειοδυτικά σε απόσταση 4,2 χιλιομέτρων στον κόλπο της Καλλονής, όπου υπάρχει μεγάλο αλιευτικό καταφύγιο. Μία άλλη γνωστή για τους Λέσβιους παραθαλάσσια περιοχή είναι η Νυφίδα, κοντά στο στόμιο του κόλπου της Καλλονής.
Χαρακτηριστικά σημεία του οικισμού είναι το πετρόχτιστο διδακτήριο του Δημοτικού Σχολείου με διπλή είσοδο στην πρόσοψή του καθώς και οι χλωριονατριούχες υπέρθερμες ιαματικές πηγές Χριστιανού (βορειοανατολικά προς το Λισβόρι), οι οποίες μοιάζουν με κολυμβήθρες και χρονολογούνται από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Ακόμη είναι γνωστές οι αλυκές του, από τις οποίες και εξάγεται μέχρι και σήμερα αλάτι (10.000 τόνοι ετησίως το 1986). Ο Πολιχνίτος έχει πληθυσμό 2.102 κατοίκους και αποτελεί έδρα της ομώνυμης δημοτικής ενότητας. Από το 2011 μέχρι το 2019, ο Δήμος Πολιχνίτου ήταν ενωμένος με τους υπόλοιπους δήμους της Λέσβου, σε έναν ενιαίο Δήμο Λέσβου. Από το 2019, ανήκει στον Κλεισθενικό Δήμο Δυτικής Λέσβου.
Ετυμολογία
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση της περιοχής, η λέξη Πολιχνίτος προέρχεται από την ένωση των λέξεων “πολλά ίχνη”, όπου ίχνος ερμηνεύεται ως οικισμός. Η συνένωση αυτή των οικισμών στη σημερινή θέση του Πολιχνίτου οφείλεται στις επιδρομές πειρατών κατά τον 14ο αιώνα, μια και η νέα τοποθεσία που επέλεξαν οι κάτοικοι των άλλοτε παραλιακών οικισμών, παρείχε την ασφάλεια μιας μη ορατής εγκατάστασης από τη θάλασσα, τόσο από τον κόλπο της Καλλονής, όσο και από την πλευρά του Αιγαίου Πελάγους. Άλλη παράδοση αναφέρει πως πήρε το όνομά του από τη λέξη "Πολίχνη" που σημαίνει μικρή πόλη.
Ιστορικά στοιχεία
Η παρουσία του ανθρώπου στην ευρύτερη περιοχή του Πολιχνίτου χάνεται στην προϊστορική εποχή και τεκμηριώνεται από την ύπαρξη προϊστορικών οικισμών στη θέση «Χαλακιές» Πολιχνίτου (χρονολογούνται στο 3000 π.Χ. ίσως και παλαιότερα) , στη θέση «Κουρτήρ(ι)» στον οικισμό Σκαμιούδι του Λισβορίου και στη θέση «Κατάπυργος» σε λόφο στα δυτικά του Λισβορίου, που θεωρείται ο μόνος προϊστορικός οικισμός του νησιού, που δεν αναπτύχθηκε στα παράλια αλλά στην ενδοχώρα.
Μετά την εποίκιση του νησιού από τους Αιολείς κατά τον πρώτο ελληνικό αποικισμό του (11ος έως 9ος π.Χ. αιώνας) η περιοχή του Πολιχνίτου δεν παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο. Οι Αιολείς δημιουργούν πόλεις κυρίως στα παράλια του νησιού, κατά την προσφιλή οικιστική τακτική των Αρχαίων Ελλήνων. Η Μήθυμνα, η Αρίσβη, η Ερεσός, η Πύρρα και η Μυτιλήνη είναι οι αιολικές πόλεις, που σύμφωνα με την παράδοση πήραν το όνομά τους από τις κόρες του Μακαρέα, γιου του Αιόλου, του μυθικού αρχηγού των Αιολέων, που ήταν ο οικιστής της Λέσβου. Στα τέλη του 9ου π.Χ. αιώνα υπήρχαν στο νησί της Λέσβου συνολικά οκτώ πόλεις: εκτός αυτών που αναφέρθηκαν και η Ιέρα, η Αγαμήδη και η Άντισσα. Η περιοχή του Πολιχνίτου βρίσκεται κάτω από την επιρροή της αρχαίας Πύρρας, πόλης κραταιάς και πλούσιας, που έδωσε το όνομά της στον μεγάλο κόλπο του νησιού: Πυρραίων Εύριππος ονομαζόταν ο κόλπος της Καλλονής. Τα μόνα αξιομνημόνευτα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην ευρύτερη περιοχή του Πολιχνίτου κατά την κλασική περίοδο της αρχαιότητας ήταν η αποστασία της αρχαίας Πύρρας, όπως και άλλων πόλεων της Λέσβου, τόσο κατά το έτος 428 π.Χ. όσο και το 412-411 π.Χ. καθώς και η αντίδραση της Αθήνας με την αποστολή στόλου για την καταστολή της αποστασίας και την επαναφορά των πόλεων του νησιού στην Αθηναϊκή συμμαχία.
Κατά την ελληνιστική, ρωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή περίοδο δεν υπάρχουν ιδιαίτερες αναφορές για την περιοχή του Πολιχνίτου. Η πρώτη αξιόλογη αναφορά γίνεται κατά την μεσοβυζαντινή περίοδο, όταν και εξορίστηκε το 802 στη Λέσβο η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία, η οποία απεβίωσε τον επόμενο χρόνο. Διέμενε στην περιοχή «των Βασιλικών χωρίων», όπως αναφέρονται τα χωριά της περιοχής του Πολιχνίτου, πράγμα που υποδεικνύει, ότι η περιοχή ανήκε στην περιουσία του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Η Ειρήνη η Αθηναία δεν ήταν η μόνη εστεμμένη, που ήταν εξόριστη στη Λέσβο: και ο Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος ήταν εξόριστος στη Λέσβο, πριν ανακληθεί στην Κωνσταντινούπολη από την αυτοκράτειρα Ζωή, η οποία τον παντρεύτηκε και τον ανακήρυξε αυτοκράτορα. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους σταυροφόρους της Δ΄ σταυροφορίας η Λέσβος, μαζί με άλλα νησιά του Βορειανατολικού Αιγαίου, περνά στην ιδιοκτησία του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, για να επανέλθει σε βυζαντινά χέρια μετά την ανακατάληψη της Πόλης από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο το 1261. Το 1355 ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος έδωσε μεταξύ άλλων το νησί της Λέσβου στον Φραντζέσκο Γκατελούζιο ή Γατελούζο (Francesco I Gattilusio) ως ανταμοιβή για την υποστήριξη που του παρείχε ο Γατελούζος στον αγώνα του εναντίον του Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού. Ο Γατελούζος νυμφεύεται την αδερφή του αυτοκράτορα Μαρία Παλαιολογίνα το 1357 και γίνεται κληρονομικός ηγεμόνας της Λέσβου. Η ηγεμονία των Γατελούζων στο νησί θα διαρκέσει 107 χρόνια μέχρι την κατάληψη της Λέσβου από τους Τούρκους το 1462. Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας τους οι Γενοβέζοι Γατελούζοι προχώρησαν σε ενισχύσεις των κάστρων και των οχυρωματικών έργων στο νησί καθώς και στην ανέγερση νέων. Έτσι οικοδομείται στην περιοχή του Πολιχνίτου πύργος, ο «Παλαιόπυργος» της Βρίσας μεταξύ 1355-1375, και ο «Πύργος των Γατελούζων» στο χωριό Αμπελικό. Είναι τετράγωνοι πύργοι, που χρησίμευαν περισσότερο σαν παρατηρητήρια για τον έλεγχο όχι μόνο της γύρω περιοχής αλλά και της θάλασσας.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
«Δήμος Πολιχνίτου». Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2010. «Φωτογραφικός Οδηγός Λέσβου».
