Η Πλάκα είναι χωριό της Λήμνου με 365 κατοίκους (2001). Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Λήμνου της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (πρόγραμμα Καλλικράτης). Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας ήταν έδρα του ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος του Δήμου Μούδρου. Παλαιότερα ανήκε στον νομό Λέσβου.

Όνομα – Θέση

Η Πλάκα οφείλει το όνομά της στο ομώνυμο ακρωτήριο της βορειοανατολικής εσχατιάς της Λήμνου με τις γκριζόμαυρες αλλεπάλληλες πλάκες. Το ακρωτήριο αυτό αναφέρεται από παλιότερους περιηγητές με τις ονομασίες: Palaqa burnu (Piri Reis 1521), Blava (Belon 1548, Όλφερτ Ντάπερ1688, Choiseul-Gouffier 1788, Lacroix 1848) και Plaka (Conze 1858, Tozer 1889, De Launay 1894, Hauttecoeur 1903, Fredrich 1904). Επειδή βρίσκεται στο μέσο περίπου της ευθείας μεταξύ Τρωάδας και Άθω, ορισμένοι θεώρησαν ότι πρόκειται για το Ερμαίον λέπας των αρχαίων, μέσω του οποίου μεταδόθηκε με φωτιά η είδηση της άλωσης της Τροίας. Αν και η άκρη έχει ύψος μόλις 70 μ., το ακρωτήριο προεξέχει βαθιά μέσα στη θάλασσα κι έχει οπτική επαφή και με τις δύο αυτές περιοχές. Γι’ αυτό άλλωστε, το 1912 στήθηκε εδώ περιστροφικός φάρος ύψους 30 μέτρων με ακτίνα δράσης 20 μιλίων. Στα δυτικά το φως του καλύπτει τα αβαθή Πλάκας-Σωτήρας και στα ανατολικά φθάνει ως τα Δαρδανέλια προστατεύοντας τους ναυτικούς από τους υφάλους Μύθωνες.

Αρχαιολογικοί τόποι

Η Αξιά

Μεταξύ των χωριών Παναγία και Πλάκα υπάρχει ο έρημος σήμερα μεσαιωνικός οικισμός Αξιά ή Νάξα, ο οποίος ταυτίζεται με το πατριαρχικό μετόχι «Άγιοι Ανάργυροι εις την Νάκισσαν» που αναφέρεται το 1321 σε πατριαρχικό έγγραφο. Κατά το Αργ. Μοσχίδη πρόκειται για την αρχαία περιοχή Άκεσα, την οποία ονόμασε έτσι ο Φιλοκτήτης από το ρήμα «ακέομαι: θεραπεύομαι», επειδή θεραπεύτηκε από το δάγκωμα του φιδιού. Δεν είναι τυχαίο, ότι στη θέση αυτή ιδρύθηκε μονή αφιερωμένη στους ιατρούς και θεραπευτές αγίους Αναργύρους, στην προσπάθεια της χριστιανικής θρησκείας να οικειοποιηθεί τις αρχαίες δοξασίες. Στην περιοχή έχουν βρεθεί νομίσματα και μικροαντικείμενα κι έχει χαρακτηριστεί ως αρχαιολογικός χώρος. Ο Αγγελής Μιχέλης αναφέρει και ύπαρξη παλιού μόλου. Λίγο βορειότερα, στη θέση Ρουσούνια, υπάρχουν ιαματικές πηγές με ραδιούχο νερό, κατάλληλο για λουτροθεραπεία και λασποθεραπεία. Εκεί κοντά υπήρχε εξωκλήσι του Αγ. Χαραλάμπους. Πλήθος ασθενών από όλη τη Λήμνο έφθαναν παλιότερα με τα γαϊδουράκια τους για να αλειφθούν με τα ιαματικά λασπόνερα. Πριν από μερικές δεκαετίες ομογενείς από τις ΗΠΑ ανήγειραν καινούργιο ξωκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους και κελιά για τη διαμονή των προσκυνητών.

Το Καστρίν

Το 1355 σε έγγραφα της μονής Μεγ. Λαύρας του Αγ. Όρους αναφέρεται η ύπαρξη του οχυρωμένου οικισμού Καστρίν στην περιοχή της Πλάκας. Μάλλον ταυτίζεται με το «Κάστρο των Καστριωτών», στο οποίο το 1459 αποβιβάστηκε ο Κριτόβουλος από την Ίμβρο κι έδιωξε τους Ενετούς από το νησί. Το 1521 ο Τούρκος ναυτικός Piri Reis το ονομάζει Burun Hisãr, δηλαδή «Κάστρο του ακρωτηρίου». Το βρήκε έρημο, διότι οι κάτοικοί του είχαν εγκατασταθεί στο Παλαιόκαστρο (Μύρινα) από τα χρόνια του σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄ (1481-1512). Το οχυρό αυτό βρισκόταν σε μια μικρή χερσόνησο στα ανατολικά του χωριού κοντά στο παλιό λιμάνι. Τα ερείπια σήμερα αποκαλούνται Παλιόκαστρο ή Βριόκαστρο. Ως Vriokastro σημειώνεται στους χάρτες των Conze (1858) και Fredrich (1904). Ο Conze το βρήκε ερειπωμένο. Στο εσωτερικό του υπήρχαν πολλές στέρνες, η μια από τις οποίες ήταν γερή ενώ σ’ έναν τοίχο βρήκε εντοιχισμένη μια αρχαία επιγραφή.

Η Χρύση

Στο νότιο μέρος της χερσονήσου του Βριόκαστρου σε απόσταση 800 μέτρων περίπου από την ακτή και ανατολικά του σκοπέλου Βίνα, εντοπίστηκαν ερείπια αρχαίας βυθισμένης πόλης, τα οποία ερεύνησε ο καθηγητής Μουτσόπουλος το 1969. Εντόπισε συγκρότημα κτιρίων που σώζονται σε ύψος ως δύο μέτρα, έχουν μονολιθικά υπέρθυρα και πλακόστρωτους δρόμους. Η όλη εικόνα θυμίζει την προϊστορική πόλη της Λήμνου Πολιόχνη. Βυθισμένη αρχαία πόλη έχει εντοπιστεί ανοιχτά της ανατολικής ακτής στη θαλάσσια περιοχή Μύθωνες. Την ύπαρξη των ερειπίων ανέφερε πρώτος ο Choiseul-Guffier το 1785 και τα ταύτισε με την ομηρική νησίδα Χρύση. Προφανώς, στο παρελθόν υπήρχε κάποια έκταση στεριάς στα ανατολικά της χερσονήσου της Πλάκας, η οποία είτε συνδεόταν με στενή λωρίδα ξηράς με το υπόλοιπο νησί είτε ήταν ανεξάρτητη νησίδα. Πάνω σε αυτή την έκταση βρισκόταν, κατά τα φαινόμενα, η Χρύση των ομηρικών επών -που καταβυθίστηκε το 197 π.Χ.- καθώς κι άλλοι οικισμοί τα ερείπια των οποίων εντοπίζονται στο βυθό.

Ίδρυση της Πλάκας

Η περιοχή της Πλάκας ήταν αρχικά τόπος εποχιακής διαμονής όσων κατοίκων του Αγίου Υπατίου και της Παλαιόπολης (Ηφαιστίας) είχαν κτήματα στην περιοχή και πήγαιναν να τα καλλιεργήσουν. Μετά το 1823 κάποιοι άρχισαν να μένουν εκεί μονίμως και όταν συγκεντρώθηκαν αρκετοί, δημιούργησαν οικισμό. Το 1854 δεν είχε ακόμα συγκροτηθεί ενορία, διότι το χωριό δεν αναφέρεται σε σχετικό κατάλογο της μητρόπολης. Παρομοίως, το 1856 δεν υπήρχε συγκροτημένη κοινότητα, διότι το χωριό δεν αναφέρεται στον κατάλογο φορολογίας όσων ανδρών του νησιού δεν στρατεύονταν. Ο Conze που επισκέφθηκε την περιοχή το 1858 βρήκε μόνο μεμονωμένες καλύβες, γι’ αυτό στο χάρτη του δεν σημειώνει οικισμό. Βρήκε όμως αρκετούς ανθρώπους, οι οποίοι τον καθοδήγησαν και τον ξενάγησαν στο Βριόκαστρο. Πράγματι, το 1863 απογράφηκαν 60 οικογένειες και ο οικισμός αναφέρεται ως Πλάκα ή Νεοχώριον. Το 1874 υπήρχαν 70 οικογένειες και 87 σπίτια στο χωριό, το οποίο σημειώνεται Συμφερούπολις. Το όνομα αυτό δόθηκε από τον μητροπολίτη Ιωακείμ Γ΄, στον οποίο απευθύνθηκαν οι κάτοικοι όταν αποφάσισαν να συστήσουν κοινότητα, διότι λόγοι συμφέροντος τούς ανάγκασαν να φύγουν από τον Άγιο Υπάτιο. Ως «Συμφερούπολις» αναφέρεται ελάχιστες φορές στα κοινοτικά έγγραφα μέχρι το 1888 που απεβίωσε ο μητροπολίτης Ιωακείμ. Στη συνέχεια καθιερώθηκε η σημερινή ονομασία. Ως Plaka τη σημειώνουν κι οι περιηγητές De Launay (1894) και Fredrich (1904) στους χάρτες και στα κείμενά τους.

Ο ναός

Το 1896 κτίστηκε ο ναός του Αγ. Δημητρίου με δαπάνες των κατοίκων στη θέση παλιότερου ναΐσκου, ο οποίος κατά μια εκδοχή εγκαινιάστηκε από το μητροπολίτη Ιωακείμ μαζί με την ίδρυση του χωριού, συνεπώς δεν μπορεί να υπήρχε πριν από το 1860. Το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, ρυθμού μπαρόκ, είναι παλιότερο (τέλη 18ου αιώνα) και προέρχεται από μονή της Λέσβου. Το καμπαναριό είναι νεότερο.

Το σχολείο

Το 1870 οι κάτοικοι ίδρυσαν ανεπίσημο σχολείο. Το 1886 έκτισαν σχολικό κτίριο και, από κοινού με τους κατοίκους της Παναγίας, ζήτησαν να γίνει κοινοτικό, κάτι το οποίο έγινε το 1887. Ήταν διτάξιο και για περαιτέρω μαθητεία πήγαιναν στο Κοντοπούλι. Λειτουργούσε σε προβληματικό σχολικό κτίριο, όπως αναφέρεται σε σχετική έκθεση του 1904, αλλά νέο διδακτήριο κτίστηκε μόλις το 1928-29. Το οικόπεδο αγοράστηκε με πρωτοβουλία και οικονομική βοήθεια του Νικόλαου Κονταρίδη, έμπορου και προέδρου της κοινότητας και του αιγυπτιώτη Ιωάννη Πυρομάγλου, ενώ το κτίριο έκτισαν οι κάτοικοι με προσωπική εργασία. Εκπαιδευτικοί που δίδαξαν επί πολλά έτη ήταν οι: παπά-Μανόλης Χριστοδούλου (1883-86), Κων. Μπουρούκος (1886-1901), Αντιγόνη Χαρίτωνος (1938-47), Σταύρος Σαμαϊλίδης (1949-54), Κώστας Κοντέλλης (1965-71) και Κεραμίδου Μαρία (1966-75).

Οικονομία - Κοινωνία

Αν και απομονωμένο στην εσχατιά της Λήμνου, το χωριό αναπτύχθηκε οικονομικά στηριγμένο κυρίως στην καλλιέργεια σιτηρών και βαμβακιού, στην κτηνοτροφία, μελισσοκομία, αλιεία και σπογγαλιεία. Μέχρι το 1922 ένα επιπρόσθετο εισόδημα υπήρχε από την εποχιακή μετανάστευση στα μικρασιατικά παράλια. Το χωριό ήταν αύταρκες και οι κάτοικοι δεν παρέλειπαν να διασκεδάζουν σε κάθε ευκαιρία. Γράφει ο δάσκαλος Αγγελής Μιχέλης, ο οποίος κατευχαριστήθηκε από την εκεί διαμονή του: Οι κάτοικοί της, φαιδρότατοι και διασκεδαστικότατοι, κάθε Κυριακήν ή επίσημον εορτήν επί των ημερών μου, διότι εχρημάτισα επί 3 έτη διδάσκαλος, κατά τα έτη 1889 - 90 - 91 - 92, αντί να χαρτοπαικτώμεν εις τα καφενεία, επαίζαμεν το λιθάρι ή το πήδημα και, όταν βαρυνώμεθα, εβάζαμεν τον Αθανάσιον Μικρέλλην και μας έπαιζε την λύραν και αρχίζαμεν το χορό. Γενικά, οι Πλακιώτες θεωρούνται εργατικοί, φιλόξενοι και προοδευτικοί. Το 1925 ο αμαξιτός δρόμος είχε φτάσει κοντά στο χωριό αλλά ήταν σε άθλια κατάσταση. Τότε οι κάτοικοι έχτισαν ένα γεφύρι πάνω από ένα ρέμα που εμπόδιζε την πρόσβαση στο χωριό και προσπάθησαν να βελτιώσουν το δρόμο λίγο-λίγο κάθε χρόνο.

Νεότερα χρόνια

Ο οικισμός αναπτυσσόταν συνεχώς μέχρι τη δεκαετία του ’60. Το 1928 απογράφηκαν 518 άτομα ενώ το 1961 είχε 578 κατοίκους. Το 1938 στο σχολείο φοιτούσαν 107 μαθητές. Είχε γίνει διθέσιο από το 1929 και το 1966 αναβαθμίστηκε σε τριθέσιο. Στη συνέχεια άρχισε μια σταδιακή συρρίκνωση. Το 1975 το σχολείο υποβαθμίστηκε σε διθέσιο και το 1991 είχε 365 κατοίκους. Σήμερα, εξακολουθεί να είναι από τα πιο ζωντανά χωριά του νησιού, υπάρχει δραστήριος πολιτιστικός σύλλογος που διοργανώνει αυθεντικές καρναβαλικές εκδηλώσεις, συντηρεί παλιά έθιμα, ενώ από κοινού με νέους της Παναγίας έχουν ιδρύσει τον ποδοσφαιρικό σύλλογο Αετό. Επίσης, υπάρχει ο Αλιευτικός Σύλλογος Πλάκας-Παναγιάς, το τυροκομείο του Καφαλτή και στην Αθήνα σύλλογος αποδήμων.

Εκδηλώσεις

Πανηγύρι Αγ. Χαραλάμπους Καρναβάλι Ετήσιο αντάμωμα Ιμβρίων στην Αγία Άννα. Η Πλάκα απέχει μόλις 12 ναυτ. μίλια από την Ίμβρο. Τις δεκαετίες 1970 ως ’90, πολλοί διωγμένοι Ίμβριοι έρχονταν εδώ για να αγναντέψουν το νησί τους από μακριά. Σιγά-σιγά από το «Συλλόγο Ιμβρίων Λήμνου» καθιερώθηκε να γίνεται ετήσιο αντάμωμα στην Πλάκα με αναβίωση παραδοσιακών ιμβριακών εθίμων. Για το σκοπό αυτό το 2003 κτίστηκε ξωκλήσι της Αγ. Άννας, το οποίο θεμελίωσε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Βρίσκεται ακριβώς απέναντι από ένα αντίστοιχο που υπήρχε στο ακρωτήριο Πύργος της Ίμβρου και καταστράφηκε από φανατικούς Τούρκους. Την Αγ. Άννα της Ίμβρου είχε κτίσει ο Λήμνιος Ιωάννης Αντωνιάδης το 1860 εκπληρώνοντας κάποιο τάμα, όπως ανέφερε σχετική επιγραφή.

Προσωπικότητες

Από την Πλάκα κατάγονταν:

Ο Κομνηνός Πυρομάγλου, πολιτικός, συγγραφέας και ιστορικός (1899-1980), ιδρυτής του ΕΔΕΣ και βουλευτής της ΕΔΑ το 1958. Ο Σπυρίδων Ν. Πηλίτσης, ένας από τους πρωτοπόρους Έλληνες αεροπόρους του μεσοπολέμου.

Αξιοθέατα

Ναός Αγίου Δημητρίου Άγιος Χαράλαμπος (ναός – αγίασμα) Ο Φάρος Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine. στο ακρωτήριο Πλάκας Βριόκαστρο

Βιβλιογραφία

Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986. Cdrom Επαρχείου Λήμνου: "Λήμνος αγαπημένη". Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994. "ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά", εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

faroi.com: Ο πέτρινος παραδοσιακός φάρος στο Ακρωτήριο Πλάκας Λήμνου Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine.