Τα Λύχνα είναι χωριό της Λήμνου. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Λήμνου της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (πρόγραμμα Καλλικράτης). Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας ήταν έδρα του ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος του Δήμου Μούδρου. Παλαιότερα ανήκε στον νομό Λέσβου. Έχει 338 κατοίκους (2001).

Θέση - Όνομα

Τα Λύχνα είναι χτισμένα σε ένα χαμηλό βραχώδη λόφο σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου από τη βαλτώδη ακτή του κόλπου του Μούδρου. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία προήλθε από τους λύχνους των σπιτιών, τους οποίους έβλεπαν οι ναυτικοί που εισέπλεαν νύκτα στον κόλπο, διότι το χωριό είναι το πρώτο που φαίνεται στο βάθος. Δεν αποκλείεται παλιότερα να υπήρχε κάποιο είδος φάρου, από όπου προήλθε το τοπωνύμιο, διότι σε χάρτες του αγγλικού ναυαρχείου επισημαίνεται το μικρό ακρωτήρι που σχηματίζεται στην ανατολική πλευρά της ακτής, κοντά στο τυροκομείο, με την ονομασία Akra Likhna. Το χωριό αναφέρεται για πρώτη φορά μόλις το 1785 από τον Γάλλο περιηγητή Choiseul-Gouffier. Στο όνομα έχει προσθέσει και το άρθρο: Taligna (τα Λύχνα), ο οποίος σημειώνει το κοντινό ακρωτήρι ως Cap. Blanc (ακρ. Λευκό). Παρομοίως, σημειώνεται στους χάρτες των περιηγητών Conze (1858, Talihna) και De Launay (1898, Talikna). Αντίθετα, ο Fredrich (1904) το σημειώνει σωστά: Lychna.

Ιστορικά στοιχεία

Το 19ο αιώνα το χωριό ήταν συγκροτημένο και υπάρχουν αναφορές σ’ αυτό στα κοινοτικά έγγραφα. Το 1854 ο ιερέας του χωριού ονομαζόταν Χρηστοφής. Το 1856 είχε 71 άνδρες ηλικίας 18-60 ετών που πλήρωσαν στρατιωτικό φόρο 2.272 γρόσια. Το 1874 κατοικούσαν στα Λύχνα 50 οικογένειες χριστιανών. Το ίδιο έτος καταγράφηκαν 67 σπίτια. Οι κάτοικοι έστελναν ήταν αγρότες και κτηνοτρόφοι ενώ πολλοί εργάζονταν στη Μικρασία ως κτιστάδες σε συντεχνίες. Στις αρχές του 20ού αιώνα αναφέρεται στην Πέργαμο η συντεχνία του Νέστορα Τσολίσου και του Κουπελάρη από τα Λύχνα. Έξω από το χωριό, κοντά στο κοιμητήριο υπάρχει πηγή νερού από την οποία υδρεύεται. Στο χώρο αυτό στρατοπέδευσε τμήμα του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος κατά τη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Στις 24 Ιουνίου, που εορτάζει ο ναός του αγίου Ιωάννου, παλιά γινόταν μεγάλο πανηγύρι. Στα τέλη της τουρκοκρατίας λειτούργησε στο χωριό ταχυδρομικό γραφείο, του οποίου σώζεται σφραγίδα με ημερομηνία 16-9-1912 και την ένδειξη LYCHNA (MOUDROS), μια και το χωριό ανήκε στο Δήμο Μούδρου.

Ο ναός

Το 1865 κτίστηκε ο ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου. Το 1905 με πρωτοβουλία των μεταναστών στις ΗΠΑ: Κ. Χλέτσου, Ν. Λάσκαρη, Κ. Αλεξάνδρου, Δ. Κυριακού και Α. Κριαρή συγκεντρώθηκαν 456 δολάρια προς ανακαίνιση του ναού. Τελικά, το 1924 προστέθηκε εντυπωσιακός εξωτερικός νάρθηκας με ενιαία λαξευτή λιθοδομή. Δυο λαξευτοί κίονες με περίτεχνα κιονόκρανα μάλλον ανήκουν σε αρχαιότερο ναό. Την αγιογράφηση και τον εξωραϊσμό έκανε ο Γρηγόριος Παπαμαλής το 1940.

Το σχολείο

Λόγω του μικρού πληθυσμού δεν ιδρύθηκε κοινοτικό σχολείο στο χωριό. Οι φιλομαθείς μαθητές φοιτούσαν στα σχολεία του Ρωμανού ή του Βάρους. Το 1910 ανεγέρθηκε νέο όμορφο σχολικό κτίριο σε περίοπτη θέση με δαπάνη του Δημήτριου Γ. Μακρή, εμπόρου στην Αίγυπτο. Ό ίδιος ανακαίνισε το υδραγωγείο του χωριού. Έτσι ιδρύθηκε δημοτικό σχολείο με 35 μαθητές. Το 1944 ο δάσκαλος του χωριού Κων/νος Τριανταφυλλίδης εκτελέστηκε από τους Γερμανούς για αντιστασιακή δράση. Μακροχρόνια θητεία στο σχολείο είχαν οι δάσκαλοι: Σπύρος Μουστάκας (1949-55) και Ηρακλής Κοντέλλης (1955-63).

Νεότερα χρόνια

Το 1912 τα Λύχνα αποτέλεσαν αυτόνομη κοινότητα. Στα χρόνια του μεσοπολέμου το χωριό γνώρισε κάποια πρόοδο και το 1928 είχε 318 κατοίκους. Μεταπολεμικά συρρικνώθηκε λόγω της μετανάστευσης, με αποτέλεσμα το 1981 να απογραφούν μόλις 120 άτομα. Πολλοί έχουν εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου λειτουργεί σύλλογος αποδήμων Λυχνιωτών. Το 1970 στο σχολείο είχαν απομείνει μόνο πέντε παιδιά και συγχωνεύτηκε με το σχολείο Βάρους. Αργότερα, λειτούργησε για ορισμένες χρονιές, για να κλείσει οριστικά γύρω στα 1995. Το 1991 στην κοινότητα Λύχνων εντάχθηκε ο νέος οικισμός Ανεμόεσσα, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο πληθυσμός και το 2001 να απογραφούν 338 άτομα. Εκτός από την αγροτική, κτηνοτροφική και αλιευτική δραστηριότητα, λειτουργούν λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια.

Αξιοθέατα

Ναός Αγίου Δημητρίου (1865). Δημοτικό σχολείο (1910). Ανεμόμυλος που ανακατασκευάστηκε πρόσφατα και δεσπόζει σε κοντινό λόφο στην άκρη του χωριού.

Επιφανείς άνδρες

Από τα Λύχνα κατάγονταν ορισμένοι άνθρωποι που διακρίθηκαν στο δημόσιο βίο, όπως:

Ο μέγας ευεργέτης της Λήμνου Νικόλαος Ντάλλης (1855-1933), ο οποίος πλούτισε στην Αίγυπτο και, ως το 1910 που χρεοκόπησε, υπήρξε κινητήριος μοχλός και πρόεδρος της Λημνιακής Αδελφότητας Αλεξανδρείας. Στο σχολείο των Λύχνων δώρισε 1,5 στρέμμα για να γίνει σχολικός κήπος. Ο δάσκαλος Χαράλαμπος Καραπαναγιώτης (1912-2006) που υπηρέτησε σε σχολεία της Θράκης, στο Βάρος, στο Μούδρο και στην Αθήνα. Στη διάρκεια της κατοχής υπήρξε συνεργάτης του αντιστασιακού λιμενάρχη και μάρτυρα Ιωάννη Αρβανιτάκη. Ο ιερεύς και δάσκαλος Παναγιώτης Κονταρίδης (1873-;) απόφοιτος σχολαρχείου της Σμύρνης. Υπηρέτησε στα Τσιμάνδρια (1903-04), στην Πλάκα (1905-10) κ.α.

Βιβλιογραφία

Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986. Cdrom Επαρχείου Λήμνου: "Λήμνος αγαπημένη". Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994. "ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά", εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.