Το Καρπάσι είναι χωριό του της Λήμνου. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Λήμνου της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (πρόγραμμα Καλλικράτης). Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας ήταν έδρα του ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος του Δήμου Ατσικής. Παλαιότερα ανήκε στον νομό Λέσβου.

Θέση - Όνομα

Σύμφωνα με την τοπική προφορική παράδοση παλαιότερα το χωριό βρισκόταν στην πεδιάδα στην οποία σήμερα εκτείνεται το αεροδρόμιο και συγκεκριμένα στη θέση Τροχαλόμανδρα, όπου έχουν βρεθεί χαλάσματα και ερείπια σπιτιών. Όμως, οι πειρατικές επιδρομές ανάγκασαν τους κατοίκους να μεταφερθούν στο χαμηλό ύψωμα Καρπάς στα ανατολικά του μεγάλου κάμπου της κεντρικής Λήμνου. Ο οικισμός αναφέρεται για πρώτη φορά μόλις το 1785 στο χάρτη του Choiseul-Gouffier ως Calpac. Συνεπώς, στα τέλη του 18ου αιώνα είχε συντελεστεί η μετακίνηση που αναφέρει η παλαιά παράδοση. Άλλωστε, ως τον 18ο αιώνα παρατηρούνται κι άλλες τέτοιες μεταφορές οικισμών από τις ακτές στα μεσόγεια. Ο παπά-Αγγελής Μιχέλης σημειώνει ότι η περιφέρεια του χωριού αποτελούσε παλαιότερα κτήμα της μονής της Πάτμου. Για την προέλευση του τοπωνυμίου έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Κατά μια εκδοχή η ονομασία του λόφου και στη συνέχεια του χωριού προήλθε από το τουρκικό «karabas: μαύρο κεφάλι», κατά μια δεύτερη από το «kalpak: καλπάκι, σκούφος ηγούμενου» ενώ μία τρίτη συνδέει το τοπωνύμιο με το φυτό «κάρπασον: είδος λιναριού ή μπαμπάκι», το οποίο αφθονούσε εκεί.

Ιστορικά στοιχεία

Το 1854 ο ιερέας του χωριού, ονόματι Αθανάσιος, εξυπηρετούσε και τα χωριά Προπούλι και Κρηνίδα. Το 1856 οι 62 στρατεύσιμοι άνδρες του χωριού πλήρωσαν 1.984 γρόσια για να αποφύγουν τη στράτευση. Το 1863 καταγράφηκαν 44 οικογένειες χριστιανών, οι οποίες το 1874 είχαν αυξηθεί σε 60. Το ίδιο έτος υπήρχαν 61 οικίες. Τον Ιούλιο του 1858 ο Conze πέρασε δυο φορές από το χωριό ψάχνοντας για αρχαία μνημεία. Τη μία ξεκουράστηκε στην πλατεία του το μεσημέρι και τη δεύτερη διανυκτέρευσε στο καφενείο. Το σημειώνει Karpas στο κείμενο και στο χάρτη του, όπως και οι De Launay (1898) και Fredrich (1904). Οι Καρπασινοί έστελναν έναν αντιπρόσωπο στην παλλημνιακή επαρχιακή συνέλευση.

Ο ναός

Το 1889 αναφέρεται ναός των Ταξιαρχών στο χωριό, για την επισκευή του οποίου γινόταν έρανος στην Αλεξάνδρεια από τον Μαυρουδή Αναγνώστη. Το 1901 κτίστηκε νέος ναός, ο Άγιος Παχώμιος, με συνδρομή των κατοίκων και ομογενών. Είναι ρυθμού απλής βασιλικής και στον πεντάτοξο εξωνάρθηκα δεσπόζουν οι μονοκόμματοι πέτρινοι κίονες.

Το σχολείο

Το 1898 οι κάτοικοι ίδρυσαν τετρατάξιο σχολείο, στο οποίο φοιτούσαν 25-30 μαθητές. Δεν ήταν κοινοτικό και τη δαπάνη λειτουργίας είχαν αναλάβει ομογενείς από την Αίγυπτο και τις ΗΠΑ. Λίγα χρόνια αργότερα κτίστηκε και το διδακτήριο. Το 1919 ιδρύθηκε εξατάξιο δημοτικό σχολείο, μονοθέσιο, το οποίο λειτουργούσε μέχρι τελευταία. Στο σχολείο δίδαξαν μεταξύ άλλων οι: παπά-Αγγελής Μιχέλης (1911-15), Ισμήνη Αξή (1938-48), Ρήγας Γραγράς (1950-67), Προκόπιος Καλλονιάτης (1967-73) κ.ά.

Νεότερα χρόνια

Στα χρόνια του μεσοπολέμου το χωριό αναπτύχθηκε με γρήγορους ρυθμούς. Από το 1918 αποτελούσε ξεχωριστή κοινότητα, στην οποία ως το 1940 ανήκε και η Κρηνίδα. Τα ποτιστικά περιβόλια του χωριού τροφοδοτούσαν με λαχανικά όλη τη Λήμνο. Επίσης, οι εργατικοί κάτοικοί του καλλιεργούσαν σιτηρά, βαμβάκι, αμπέλια, όσπρια, σουσάμι και ζωοτροφές. Την περίοδο αυτή ο πληθυσμός του χωριού αυξήθηκε με γρήγορους ρυθμούς. Ενώ το 1928 απογράφηκαν 509 άτομα, το 1938 είχε 610 κάτοικους και 112 σπίτια. Στο σχολείο φοιτούσαν περίπου 100 μαθητές κι από το 1931 είχε αναβαθμιστεί σε διθέσιο. Μεταπολεμικά η εκτεταμένη μετανάστευση μείωσε τον πληθυσμό με ραγδαίους ρυθμούς. Από 517 άτομα το 1951, μόλις 168 απογράφηκαν το 2001. Από το 1967 το σχολείο έγινε πάλι μονοθέσιο. Εκτός από την αγροτική οικονομία, στο χωριό λειτουργεί από χρόνια το οινοποιείο του Πέτρου Χατζηγεωργίου. Επίσης, υπάρχουν λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια.

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986. Cdrom Επαρχείου Λήμνου: "Λήμνος αγαπημένη". Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994. "ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά", εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.