Η Δάφνη είναι χωριό της Λήμνου. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Λήμνου της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (πρόγραμμα Καλλικράτης). Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας ήταν έδρα του ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος του Δήμου Ατσικής. Παλαιότερα ανήκε στον νομό Λέσβου.

Όνομα – Βυζαντινό παρελθόν

Το αρχικό όνομα του χωριού ήταν Σβέρδια. Αναφέρεται για πρώτη φορά το 1284 σε απογραφικό πρακτικό της μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγ. Όρους ως χωρίον Συβέρδια, μαζί με την ανεξάρτητη μονή Άγιος Νικόλαος στη Ζερβάδα. Η μονή αυτή αντιστοιχεί στη σημερινή τοποθεσία Ζουρβάδες, που επί τουρκοκρατίας αποτελούσε τουρκικό τσιφλίκι με νερόμυλο. Η αρχική ονομασία του χωριού φαίνεται να σχετίζεται με τη μεσαιωνική λέξη συββεργίδια: πολλές βέργες (λυγαριές). Το τοπωνύμιο Σεβεργίδια, το οποίο αναφέρεται σε αγιορείτικα χρυσόβουλα που βρέθηκαν στο κοντινό μετόχι Χάρακας, ενισχύει την ως άνω άποψη.

Το μετόχι Χάρακας

Ο Χάρακας ήταν μετόχι της μονής Μεγ. Λαύρας και θεωρείται από τα παλαιότερα στο νησί. Λέγεται πως το είχε επισκεφτεί ο ίδιος ο ιδρυτής της μοναστικής πολιτείας του Άθω, ο Άγιος Αθανάσιος Αθωνίτης, το 961 που περιηγήθηκε τη Λήμνο. Μια λαγκαδιά της περιοχής ονομάζεται «Άγιος Αθανάσιος» και υπάρχει ομώνυμο εξωκλήσι, διότι σύμφωνα με το θρύλο ο άγιος διερχόμενος από εκεί δίψασε, τρύπησε το χώμα με το ραβδί του κι ανάβλυσε νερό, το οποίο ρέει μέχρι σήμερα. Το σίγουρο είναι ότι σε βακούφναμε του 1569 αναφέρονται ιδιοκτησίες της Μεγ. Λαύρας «εις τα σύνορα του χωρίου Χάρακα της επαρχίας Λήμνου», κάτι που σημαίνει ότι υπήρχε ομώνυμος οικισμός, στον οποίο κατοικούσαν οι πάροικοι του μετοχιού. Το 1858 ο Γερμανός αρχαιολόγος Conze βρήκε το μετόχι εγκαταλελειμμένο. Την περιουσία του επιστατούσε ένας μοναχός του κοντινού μετοχιού Γομάτι. Το 1856-59 αν και ακατοίκητο, φορολογήθηκε στα βασιλικά δοσίματα με 160 γρόσια. Το 1927 το μετόχι κατείχε έκταση 2.000 στρεμμάτων, η οποία απαλλοτριώθηκε και μοιράστηκε σε κατοίκους των χωριών Κρηνίδας και Σβερδίων, δηλαδή της Δάφνης. Σήμερα υπάρχουν τα εξωκλήσια «Παναγιά του Χάρακα» και «Προφήτης Ηλίας του Παλαιοχάρακα». Στα μεσαιωνικά κατάλοιπα της περιοχής συγκαταλέγεται η περιοχή Παπιά στη βόρεια ακτή, η οποία αναφέρεται σε απογραφικά έγγραφα της Μεγ. Λαύρας. Ως οικισμός Papia σημειώνεται σε ξυλογραφία του 1554 του Thevet καθώς και σε χάρτη του 1588, που συνοδεύει την τρίτη έκδοση του έργου του Belon.

19ος αιώνας

Το χωριό είναι χτισμένο στην πλαγιά του λόφου Χουχλή. Ως τα μέσα του 19ου αιώνα δεν έχουμε πληροφορίες γι’ αυτό, μιας και οι παλιότεροι περιηγητές δεν ενδιαφέρονταν για τα μη παραθαλάσσια χωριά. Όμως, τα Σβέρδια αποτελούσαν συγκροτημένο οικισμό από τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν προσήλθαν πολλοί κάτοικοι από το κοντινό Κοντοβράκι. Από τα κοινοτικά αρχεία γνωρίζουμε πως το 1854 το χωριό είχε ιερέα τον παπά-Θεοφάνη. Το 1856 είχε 114 στρατεύσιμους άνδρες, οι οποίοι πλήρωσαν 3.648 γρόσια για να αποφύγουν τη στράτευση. Το 1863 καταγράφηκαν 60 οικογένειες, που είχαν γίνει 67 το 1874, δείγμα πληθυσμιακής αύξησης. Επίσης, το 1874 υπήρχαν 93 σπίτια. Το ίδιο έτος αναφέρεται ότι τα Σβέρδια υπάγονταν στη Δημαρχία των Σαρδών. Οι Σβερδιανοί έστελναν έναν αντιπρόσωπο στην παλλημνιακή επαρχιακή συνέλευση. Το 1862 ανεγέρθη νέα υπόστεγη βρύση στη θέση παλιάς μισοκατεστραμμένης με δαπάνη του μητροπολίτη Ιωακείμ «επιστασία τε καλή κυρίου Σταματίου Ράλλη... ανδρός όντως αξίου», όπως επισημαίνεται σε επιγραφή. Ο Σταμάτιος Ράλλης ήταν σβερδιανός δημογερόντας εγκατεστημένος στο Κάστρο. Διετέλεσε έφορος των εκεί σχολών για πολλά χρόνια μεταξύ των ετών 1844-68.

Ο Ναός

Το 1858 επισκέφτηκε το χωριό ο Conze και το σημείωσε στο χάρτη του ως Swerdia. Γνώρισε τον παπά-Θεοφάνη και την υπέρβαρη παπαδιά, οι οποίοι τον καλοδέχτηκαν. Μάλιστα, σχεδίασε ένα αρχαίο ανάγλυφο που υπήρχε εντοιχισμένο στο μικρό ναό του Αγίου Δημητρίου, το οποίο του υπέδειξε ο ιερέας. Ο ναός αυτός, που ήταν παλαιός, σήμερα καλείται Άγιος Δημήτριος Χουχλού. Την εποχή εκείνη χτιζόταν ο ναός των Αγίων Αναργύρων, ο οποίος αποπερατώθηκε το 1872. Έχει όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Αναφέρεται πως τους λίθους για την ανέγερσή του έφεραν από τη Μάλτα σβερδιανοί ναυτικοί και οι κάτοικοι τούς μετέφεραν από την ακτή με υποζύγια. Στο ναό εργάστηκαν ως μάστορες ο Κων. Μπόγδανος από το Πορτιανού και ο Σταύρος Φράγκαρος από τα Τσιμάνδρια. Μεταγενέστερα κτίστηκε τριώροφο καμπαναριό με δαπάνη των εν ΗΠΑ ομογενών.

Το σχολείο

Το 1893 λειτούργησε μονοτάξιο σχολείο, το οποίο από το 1905 έγινε κοινοτικό. Το 1911 κτίστηκε το διδακτήριο με συνδρομή ομογενών και εργασία των κατοίκων και το 1914 αναβαθμίστηκε σε τριτάξιο. Αργότερα, με δωρεά του εις ΗΠΑ μετανάστη Παναγιώτη Βέργου κτίστηκαν δυο δωμάτια για τη διαμονή του δάσκαλου. Το 1925 συστάθηκε εξατάξιο μονοθέσιο ενώ την περίοδο 1950-70 αναβαθμίστηκε σε διθέσιο. Λειτούργησε ως τις αρχές της δεκαετίας του ’90, οπότε έκλεισε λόγω ελλείψεως μαθητών. Στο σχολείο υπηρέτησαν μεταξύ άλλων οι εκπαιδευτικοί: Μιχαήλ Αχιλαδέλλης (1914-24), Εμμανουήλ Βουλαλάς (1929-46 και 1951-58) και Γεώργιος Κάργας (1959-68).

Νεότερα χρόνια

Το 1918 συστάθηκε η κοινότητα Σβερδίων, στην οποία εντάχθηκαν αρχικά τα χωριά: Λέρα (ως το 1927), και για λίγους μήνες το Κοντοβράκι (από 13/2 ως 22/10/1931). Στα χρόνια του μεσοπολέμου, το χωριό γνώρισε κάποια ανάπτυξη. Τα άφθονα νερά του βοήθησαν στη δημιουργία κήπων και στην καλλιέργεια οπωροφόρων δέντρων. Παρήγαγε βύσσινα, σύκα, αμύγδαλα, μέλι, κερί ενώ υπήρχαν πολλοί κτηνοτρόφοι και λίγοι ναυτικοί. Μετά το 1922 εγκαταστάθηκαν εδώ λίγες προσφυγικές οικογένειες, ενώ απαλλοτριώθηκε και μοιράστηκε στους κατοίκους μέρος της έκτασης που ανήκε στο μετόχι Γομάτι. Το 1928 είχε 337 κατοίκους ενώ το 1938 αναφέρονται 85 σπίτια, 350 κάτοικοι και 60 μαθητές στο σχολείο. Το 1956 το χωριό -και η κοινότητα- μετονομάστηκε σε Δάφνη, από μια μεγάλη πικροδάφνη που δεσπόζει στην περιοχή, επειδή το Σβέρδια θεωρήθηκε κακόηχο και ξενικό. Ο πληθυσμός έφτασε στα 444 άτομα το 1961, μα στη συνέχεια μειώθηκε απότομα λόγω της μετανάστευσης. Το 2001 απογράφηκαν μόλις 179 άτομα. Το ποδοσφαιρικό σωματείο Α.Ο. Δάφνη, που συντηρούσε παλαιότερα η λιγοστή νεολαία του χωριού, έχει από χρόνια αδρανήσει.

Βιβλιογραφία

Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986. Cdrom Επαρχείου Λήμνου: "Λήμνος αγαπημένη". Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994. Θ. Μπελίτσου, "Ιστορικό οδοιπορικό στη Λήμνο: Δάφνη (Σβέρδια)", εφ. Λήμνος, φ. 528 (20/5/2008). "ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά", εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.