“Άγιος Αλέξανδρος, προστάτης της Λήμνου” Σύμφωνα με χειρόγραφο κώδικα του 15ου αιώνα, του οποίου το σκήνωμα φυλασσόταν στο νησί ως το 1308 που το έκλεψε ο Ενετός Μarco Μinotto. Το αγιώνυμο επιβίωσε ως όνομα του οικισμού, αν και δεν υπάρχει κάποιο ξωκλήσι με αυτό το όνομα. Ακόμα και η κεντρική εκκλησία του οικισμού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Παχώμιο. Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας ανήκε στο δημοτικό διαμέρισμα Κοντοπουλίου του Δήμου Μούδρου. Παλαιότερα ανήκε στον νομό Λέσβου. Σήμερα είναι σχεδόν ακατοίκητος αλλά αναφέρεται από τα βυζαντινά χρόνια.

Αρχαιολογικές θέσεις

Ο Άγιος Αλέξανδρος βρίσκεται στην περιοχή Χλόη στη ΒΑ χερσόνησο της Λήμνου. Η θέση του είναι βορειοανατολικά του Κοντοπουλίου, στο ενδιάμεσο της διαδρομής προς το χωριό Παναγία. Ήταν ο πιο σημαντικός από μια σειρά αγροτικών οικισμών που υπήρχαν στο παρελθόν στην εκτεταμένη περιφέρεια της τέως κοινότητας Κοντοπουλίου, η οποία καταλαμβάνει έκταση 37.000 στρεμμάτων και σήμερα είναι ακατοίκητοι. Σε πατριαρχικό έγγραφο του 1320 αναφέρεται η Μονή της Χλόης, η οποία διαλύθηκε αργότερα. Όμως, το τοπωνύμιο επιβίωσε σε κοντινό ακρωτήριο του νησιού, στον κόλπο του Μπουρνιά και σε παλιούς χάρτες σημειώνεται από περιηγητές που πέρασαν από τη Λήμνο, όπως των: De Launay (1894) ως C. Khloé και Fredrich (1904) ως C. Chloé. Το μικρό ακρωτήριο Χλόη ή Καλόγερος, όπως αλλιώς σημειώνεται, είναι ακριβώς απέναντι από την αρχαία Ηφαιστία. Εδώ υπήρχε στην αρχαιότητα το Ιερό των Καβείρων, το οποίο ανασκάφτηκε κατά τη δεκαετία του 1960. Ενδεχομένως, η χριστιανική μονή της Χλόης να ιδρύθηκε στη θέση του αρχαίου ιερού, κάτι συνηθισμένο στα βυζαντινά χρόνια. Επίσης, μια κοντινή θαλάσσια σπηλιά, στην οποία εντοπίστηκαν προϊστορικά ευρήματα, καθιερώθηκε στην κοινή αντίληψη ως η Σπηλιά του Φιλοκτήτη αν και η θέση της δεν είναι συμβατή με τις αρχαίες φιλολογικές μαρτυρίες.

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό οφείλει πιθανόν το όνομά του στον "Άγιο Αλέξανδρο, προστάτη της Λήμνου" σύμφωνα με χειρόγραφο κώδικα του 15ου αιώνα, του οποίου το σκήνωμα φυλασσόταν στο νησί ως το 1308 που το έκλεψε ο Ενετός Μarco Μinotto. Το αγιώνυμο επιβίωσε ως όνομα του οικισμού, αν και δεν υπάρχει κάποιο ξωκλήσι με αυτό το όνομα. Ακόμα και η κεντρική εκκλησία του οικισμού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Παχώμιο. Ως τα μέσα του 19ου αιώνα η περιοχή βορείως του Κοντοπουλίου ήταν σχεδόν ακατοίκητη. Το 1858 ο Γερμανός περιηγητής Conze βρήκε καλλιεργημένη στο μεγαλύτερο τμήμα της την πεδιάδα μεταξύ Κοντοπουλίου και ακρωτηρίου Πλάκας αλλά χωρίς κανένα οικισμό. Υπήρχαν μόνο απομονωμένες καλύβες, που οι ντόπιοι αποκαλούσαν τσιφλίκια και όλα τα εδάφη ανήκαν σε κατοίκους του Ανυπάτη και του Κοντοπουλίου. Όταν οι εκτάσεις πέρασαν σε χριστιανούς ιδιοκτήτες, κάποιοι συνοικίστηκαν σε νέους οικισμούς. Ένας από αυτούς ήταν κι ο Άγιος Αλέξανδρος, ο οποίος σημειώνεται στο χάρτη του Fredrich το 1904 ως "Hag. Alexandros" αλλά όχι στου De Launay (1894). Συνεπώς, δημιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Μεταπολεμικά καταγράφηκε ως ξεχωριστός οικισμός με 34 κατοίκους το 1951 και 87 το 1961. Μεταξύ των ετών 1959-73 απέκτησε και μεταβατικό δημοτικό σχολείο, δηλαδή την άνοιξη και το φθινόπωρο λειτουργούσε στον οικισμό και στεγαζόταν στο ναό του Οσίου Παχωμίου, ενώ το χειμώνα μετακινιόταν στο Κοντοπούλι, όπου διαχείμαζαν οι κάτοικοι. Το σχολείο αυτό εξυπηρετούσε και τους μαθητές των αγροτικών οικισμών: Δημοσιά, Άγιος Γεώργιος Αμνιού, Νεφτίνα, Σαράβαρη και Γερανός. Το 1961 είχε 32 μαθητές. Η ανάπτυξη της βαμβακοκαλλιέργειας στην περιοχή έδωσε κάποιες προοπτικές. Έτσι αποφασίστηκε η ανέγερση διδακτηρίου σε οικόπεδο τεσσάρων στρεμμάτων που δώρισαν οι κληρονόμοι του Γεώργιου Βασιλικού. Όμως, η εγκατάλειψη της καλλιέργειας του βαμβακιού και η μετανάστευση κατέστησαν άνευ αντικειμένου το θέμα, αφού οι γύρω οικισμοί ερήμωσαν και το σχολείο έκλεισε. Το 1981 στον Άγιο Αλέξανδρο απογράφηκε μόνο ένας κάτοικος. Πριν από λίγα χρόνια η ανέγερση ενός μεγάλου ξενοδοχείου έδωσε προσωρινά κάποιες προοπτικές ανάπτυξης στην περιοχή. Όμως, η επιχείρηση απέτυχε κι απέμεινε μόνο το κουφάρι του ξενοδοχείου ως εστία μόλυνσης. Σήμερα ορισμένοι διατηρούν αποθήκες ή μάντρες στο έρημο χωριό, ενώ κάποιοι έχουν επισκευάσει τα σπίτια τους και διαμένουν το καλοκαίρι. Όσοι διασχίζουν τον οικισμό στη διαδρομή τους προς το Καβείριο, θαυμάζουν την όμορφη εκκλησία του Αγίου Παχωμίου που δεσπόζει σε ένα χαμηλό ύψωμα και τη λιμνοθάλασσα Αλυκή στα ανατολικά.

Αξιοθέατα

Ναός Αγ. Παχωμίου, μεταβυζαντινό δείγμα τοπικής αρχιτεκτονικής. Καβείριο, αρχαιολογικός χώρος. Σπηλιά του Φιλοκτήτη, αρχαιολογικός χώρος Λιμνοθάλασσα Αλυκή, υδροβιότοπος.

Βιβλιογραφία

Τουρπτσόγλου-Στεφανίδου Βασιλική, «Ταξιδιωτικά και γεωγραφικά κείμενα για τη νήσο Λήμνο (15ος-20ος αιώνας)», Θεσσαλονίκη 1986. Cdrom Επαρχείου Λήμνου: "Λήμνος αγαπημένη". Θ. Μπελίτσου, Η Λήμνος και τα χωριά της, 1994. "ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά", εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010.