Το Σταυροχώρι (επίσημο: Σταυροχώριον) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Ιεράπετρας στην Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 313 μέτρα. Η κύρια απασχόληση του πληθυσμού είναι η γεωργία (ελιές, πρώιμα κηπευτικά) και δευτερεύουσα είναι η κτηνοτροφία. Η παλαιότερη ονομασία του χωριού είναι Στραβοδοξάρι. Στο χωριό βρίσκονται αρκετοί ναοί, όπως η Μονή Παναγίας Λυγιάς, ο ναός των Αγίων Αποστόλων και ο ναός του Αγίου Αντωνίου.

Ιστορία

Το παλιό όνομα του χωριού (Στραβοδοξάρι) προέρχεται από το οικογενειακό επώνυμο Στραβοδοξάρης, ο οποίος πρέπει να ήταν ο ιδρυτής του χωριού κατά την ανάκτηση της Κρήτης από το Νικηφόρο Φωκά το 961. Άλλες εκδοχές αναφέρουν ότι το όνομα προέρχεται από το στραβό δοξάρι κάποιου θρυλικού λυράρη του χωριού ή ότι το χωριό από μακριά μοιάζει με στραβό δοξάρι. Το χωριό αναφέρεται το 1577 από το Φραγκίσκος Μπαρόκιος. Στην απογραφή του Καστροφύλακα (Κ 139) το 1583, αναγράφεται Stravo dhoxari με 223 κατοίκους. Το 1834 είχε 25 χριστιανικές οικογένειες και 4 τουρκικές οικογένειες. Το 1881 είχε 396 Χριστιανούς και 25 Τούρκους και το 1900 είχε 562 κατοίκους. Στην ελληνική απογραφή του 1920, το χωριό αναφέρεται ως Σταυροχώρι και είχε 592 κατοίκους. Το 1951 έφτασε να έχει 909 κατοίκους. Πορεία πληθυσμού σύμφωνα με τις απογραφές:

Μονή της Ζωοδόχου Πηγής Λυγιάς

Νοτιοανατολικά του Σταυροχωρίου βρίσκεται η Μονή της Ζωοδόχου Πηγής Λυγιάς και αποτελεί προσκύνημα για αρκετούς επισκέπτες της.. Το μοναστήρι βρίσκεται σε απόκρημνη και λοφώδη περιοχή. Η οικοδόμησή του αποδίδεται σε κάποιο θαύμα, που έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα. Σήμερα υπάρχει ένας μοναχός. Η εκκλησία της Θεοτόκου Πηγής στην τοποθεσία «τσοί Αποστόλους στην Λυγιά» συγκεντρώνει πολλά στοιχεία για να είναι ο αναφερόμενος από τον Ράντολφ ναός ο οποίος όμως αναζητείται από άλλους στο Μακρύ Γιαλό και στα Φέρμα της Ιεράπετρας. Σύμφωνα με την παράδοση, το μοναστήρι χτίστηκε γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα περίπου το 1880 μ. Χ.

Ναός Αγίων Αποστόλων

Στα 200μ βορειοδυτικά από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκεται ο Ναός των Αγίων Αποστόλων, ο οποίος είναι ο μισός σε σπηλιά ενός γκρεμού. Λέγεται ότι περνώντας από την Κρήτη ο Απόστολος Παύλος, δημιούργησε έναν ναό 24 χιλιόμετρα ανατολικά της Ιεράπετρας και 5 χιλιόμετρα προς βορρά. Έτσι, ο ναός πιθανότατα είναι δημιούργημα του Αποστόλου Παύλου, σύμφωνα με την παράδοση. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρξε κρυφό σχολείο και η πόρτα (είσοδος) είχε ύψος 1,2 μ. Κάποιος νεωτεριστής το 1950 το χάλασε και του έδωσε το σημερινό του ύψος. Σ’ αυτόν το ναό είχαν επισημανθεί και εγκλωβιστεί πολλά γυναικόπαιδα από πειρατές και από Τούρκους. Με κατανυκτικές προσευχές και γονυκλισίες σχίστηκε ο βράχος- φαίνεται ακόμα και σήμερα- και ξέφυγαν με ασφάλεια στο απυρόβλητο βουνό, αποφεύγοντας βέβαια καταστροφή. Το μοναστήρι γιορτάζει στις 29 Ιουνίου, την εορτή των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.

Δάσος του Πετρολίβανου

Το δάσος που είναι απέναντι από το μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής λέγεται Πετρολίβανος. Παλαιά ήταν ένας τεράστιος δρυμός με πηγές και ένας ασφαλής κρυψώνας στις τουρκοπειρατικές επιδρομές. Απέναντι, στα βορειοδυτικά, υπήρχε οικισμός με την ονομασία «Κάτω Μετόχι» και στα 800 μ. προς Βορρά βρισκόταν ένας άλλος ισοδύναμος οικισμός, με την ονομασία «Πάνω Μετόχι». Σε αμφότερους οικισμούς φαίνονται και σήμερα χαλάσματα και ερειπωμένα σπίτια. Στο Πάνω Μετόχι υπάρχει ένας πλάτανος από τους 5 που σύμφωνα με την παράδοση φύτεψε ένας κατάδικος με εντολή ενός Αγά για να του χαρίσει τη ζωή. Το πρώτο το φύτεψε στην Αγία Φωτιά της Ιεράπετρας, το δεύτερο στο Πάνω Μετόχι, το τρίτο στο Σταυροχώρι, το τέταρτο στη Χρυσοπηγή και το πέμπτο, που καταστράφηκε πριν από μερικά χρόνια, στη Μαλαύρα.

Διοικητικά

Δείτε: Κοινότητα Σταυροχωρίου Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 με το ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίηση του Κλεισθένης Ι, μαζί με τον Κουτσουρά, την Λάπιθο και τα Τσικκαλαριά αποτελούν την κοινότητα Σταυροχωρίου ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 147 κατοίκους.

Παραπομπές